Panangmatmat iti Lubong
Ad-adda a Pannakaseknan iti Dara
Madanagan dagiti managsirarak iti medisina idiay Australia a mabalin a minulitanen ti maysa a makapapatay a virus ti suplay ti dara ti pagilian. Ti human T-lymphotropic virus (HTLV-1) ket “kasinsin” ti AIDS virus ken pakaigapuan ti manmano a kita ti leukemia ken dagiti sakit iti sistema ti nerbio. Nagraira daytan idiay Japan, Papua New Guinea, ti Solomon Islands, ken Australia (kadagiti Katutubo). Sigun kadagiti padamag, duan a lallaki nga Australiano ti natay gapu iti leukemia a mainaig iti virus, ket ti maikatlo ti naammuan a nadangranen ti nerbiona. Maiyakar ti HTLV-1 kas iti AIDS met laeng, nga isu ti pannakidenna, panangitudok iti maiparit nga agas, panagpasuso, panangiyalison iti dara, ken panangipasngay. Kuna ti direktor ti New South Wales Red Cross Blood Transfusion Service a dagiti virus “ket nabatad nga addan” a maiyakar babaen iti panangiyalison iti dara, sigun iti The Courier Mail, maysa a periodiko idiay Brisbane. Ti virus ket nakita kadagiti innem a nagdonar iti dara idiay Australia.
Ulcer ken Panagsigarilio
“Sigun iti impormasion manipud ti World Health Organization, ag-10 porsiento iti populasion ti lubong ti naaddaan, addaan, wenno maaddaanto iti ulcer,” kuna ti gastroenterologist a ni Dr. Thomas Szego manipud Albert Einstein Hospital idiay São Paulo, nga impadamag ti Jornal da Tarde. Nupay ti gastritis (ileletteg ti tian) ket mabalin a mangituggod iti ulcer, “ti saan a nakaro a gastritis ket paset ti gagangay a panaglakay ti tao,” kuna pay ti padamag. Kaskasdi, ti napaut a panagdanag, panagayunar, ken panangabuso iti alkohol wenno agas madangranna ti tian. Nupay kasta, mamakdaar ni Dr. Szego: “No damagenyo kaniak no aniat’ kangrunaan a mangdangran iti tian, itudok ti sigarilio. Makadangran unay dayta iti palonapin ti tian.” Kunana pay: “Malaksid pay iti katay, maalimon ti managsigarilio dagiti dadduma a paset ti sigarilio, pumartak ti panangiruar ti bagina iti acid ken kumapuy ti resistansia ti tianna.”
Adda Manen ti Lobo
Adda manen idiay Francia ti gray wolf kalpasan ti 50-tawen a kaawanna, kuna ti magasin ti Francia a Terre Sauvage. Nupay dagitoy a lobo ket agnanaed idi sadiay ken iti intero nga Europa, ngangngani nagpukawda idiay Makinlaud nga Europa babaen ti panaganup, panangsabidong, ken panangdadael iti pagtaenganda. Gapu ta nasalakniban idiay Italia nanipud idi 1977, naispal ti sumagmamano a lobo kadagiti kabambantayan ti Apennine idiay Italia. Iti pannakabuangay ti Mercantour National Park idiay abagatan a daya ti Francia idi 1989 ken ti kaadda ti umad-adu a pangen dagiti chamois, atap a karnero, ken ugsa, agparang nga adda manen dagiti lobo idiay Francia manipud iti ketegan ti Italia iti panagsapulda iti kadaywan a pagtaraonda ken nalawlawa a paggiananda. Nupay opisial a nasalakniban dagiti lobo idiay Francia idi 1989, kuna ti Italiano a biologo a ni Luigi Boitani: ‘Ti kangrunaan a pagpeggadan ti lobo isut’ nakaro a panagamak ti tao kadakuada.’
Nalaka a Bileg
Ti tractor binalbaliwanna ti panagtalon. Ket, siempre, gimmanansia dagiti industria ti lugan ken krudo. Nupay kasta, nalatak pay laeng ti panagusar kadagiti pagtalon nga ayup. Ipadamag ti magasin a Farmer’s Weekly ti maysa kadagiti kadakkelan nga asienda ti citrus iti lubong, iti asideg ti ili ti Potgietersrust idiay Sud Africa nga agpapaadu kadagiti bukodna nga asno a mangibiahe [kadagiti produktona]. Dagiti pagguyod nga ayup dida kasapulan ti nasigo a mangiturong kadakuada, wenno maangkat a nangina a piesa ken gasolina. “Mabalin a mapakanda kadagiti tedtedda dagiti naapit ken agarab iti sadinoman,” ilawlawag ti Farmer’s Weekly. Ti bileg ti ayup, ingudo ti magasin, ti “ad-adda [koma] a mausar iti proyekto ti inhenieria, panagbangon ken panangaramid/panangmantinir iti kalsada kadagiti away ti Africa ngem iti agdama nga us-usarenda.”
Peke a Ferrari
Dagiti papel de banko, tseke, audio ken video tape, bag ken pantalon ket kadawyan iti listaan dagiti manangpeke. Ngem nabiit pay a naammuan dagiti polis ti Italia ti maysa a negosio a mangtultulad iti maysa a kotse, ti classic Ferrari. Iti panagusarda kadagiti orihinal a piesa, drawing, ken plano, paglaingan dagiti mekaniko a dati nga agtartrabaho iti nalatak a pagaramidan ti kotse ti mangparnuay iti “apag-isu” a pannakatulad dagiti modelo kadagidi dekada 50 ken 60 sada ilako dagitoy a kasla agpaypayso kadagiti managkolekta. No usigenda ti presio kadagiti internasional a paglakuan iti classic a kotse, ipadamag ti La Repubblica a daytat’ “minilion a doliar a panangsuitik.”
Minilion nga Ubbing iti Kalsada
Ipadamag ti World Health Organization nga “iti sangalubongan, nasurok a 100 a milion nga ubbing ti agnanaed kadagiti kalsada, ket agkagudua kadakuada ti agus-usar iti maiparit nga agas.” Ipakita ti maysa a panagadal kadagiti dadakkel a siudad, kas ti Rio de Janeiro, Manila, Lusaka, Montreal, ken Toronto a gistay agpapada ti kasasaad dagiti ubbing iti kalsada no maipapan iti panangusar iti maiparit nga agas. Sigun iti coordinator ti panagsirarak a ni ekonomista Hans Emblad, “agparang a no nalaka a magun-odan dagiti maiparit nga agas, umadu met dagiti managaramat.” Kaskasdi, kunana pay, “dagiti autoridad, kas iti kaaduan nga institusion ti kagimongan a mangtamtaming kadagiti ubbing iti kalsada, naan-anay a dida ikaskaso ti parikut maipapan iti maiparit nga agas.” Nupay dadduma “papanawenda dagiti ubbing,” sigun ken Emblad, “ti problema isut’ awan lugar a papananda.” Kuna pay ti padamag ti O Estado de S. Paulo a dagiti ubbing iti kalsada “kayatda ti agbiag.”
Kaatiddogan a Belo
Kasapulan ti ginasgasut nga abay ti nobia tapno mangiggem iti kaatiddogan a belo iti lubong; 305 metro ti puraw a tela a “simmaruno” iti agkabanuag a pagassawaan a taga Naples, Italia, idi nagmartsada idiay pagkasaranda a buybuyaen ti bunggoy dagiti usioso. Nabayagen a tartarigagayan ti nangdisenio iti trahe de boda ti pannakaisuot daytoy nga atiddog a belo, ngem di pay laeng nakasarak idi iti nobia a mayat a mangisuot iti dayta. Idi agangay, naam-ammona ti nobia a taga Naples, ket “pimmayso ti arapaapko,” kinuna ti naragsakan a diseniador. Ket ti napalabas a rekord? Maysa a belo nga insuot ti maysa a Pranses a nobia, nga ag-278 metro ti kaatiddogna.
Pananglapped iti AIDS
“Adda nalawag a di pagkinnaawatan ti Ministry of Education, mannursuro, ken nagannak no kasano ti pannakaiwayat ti edukasion maipapan iti AIDS,” ipadamag ti periodiko ti Japan a Mainichi Shimbun. Ti susik ket maipapan ti damo a pampleta ti ministry maipapan ti AIDS para kadagiti estudiante ti high school a napauluan AIDS—For Accurate Understanding. Kinuna ti pampleta: “Malapdan ti pannakaiyakar [ti AIDS] no mausar a naimbag dagiti kondom.” Nakaawat ti ministry iti adu a surat ken awag iti telepono maipapan ti pampleta, 90 porsiento ket mangbabalaw. Ipapilit ti dadduma a kritiko a “ti nateppel a kababalin iti sekso ti rumbeng a maisuro imbes a ti panagusar iti kondom.” Maysa a periodiko nga insagana ti maysa a kompania ti negosio a naipigket kadagiti information board ti eskuelaan insalaysayna ti wagas a panglapped iti AIDS nga inanamongan ti adu. Inggunamgunamna ti kinabirhen.
Panangsaksi ti Maysa a Loro
Maysa a loro ti nagbalin a kangrunaan a saksi iti maysa a korte idiay makin-abagatan nga estado ti Kerala sadi India. Impadamag ti Indian Express ti kaso ti korte a nakainaigan ti agkarruba a nagsinnusik no asino ti makinkua iti loro. Tapno marisut ti susik, imbilin ti hues ti panagparang ti loro iti korte ken agserbi kas saksi. Nagun-odan ti napateg a panangsaksi idi dagus nga innaganan ti loro dagiti annak ti pamilia nga immuna a nangipakaammo iti pannakapukaw ti loro. Gapu iti matalek a loro, inkeddeng ti hues ti distrito ti panangabak daytoy a pamilia.
Panagay-ayam iti Laser a Paltog
“Ti panggep ti panagay-ayam ket pumaltog ken di panangipalubos a mapaltoganka,” ipadamag ti The Globe and Mail ti Toronto, Canada. Ti kadawyan a panagay-ayam ket mabalinen nga aramiden gapu iti kabbaro a teknolohia. Kalpasan ti sangapulo minuto a panangpaltog iti dadduma babaen iti raya ti lawag iti kabbaro, nakaam-amak, napnuan-angep nga arena nga addaan “napigsa ken makaguyugoy a musika,” inladawan dayta ti maysa a nakipaset kas “makaikkat-bannog.” Kellaat nga immadu dagita a ginasut a lugar a paglinglingayan idiay Norte America, Inglaterra, Europa, Australia, ken Israel. Umad-adu dagiti madanagan kadagita a pagpalpaliwaan a mangitantandudo iti kinaranggas. Kinuna ni Robert Stebbins a propesor ti sosiolohia idiay University of Calgary iti The Globe: “Medio adda nagpadaan dagiti makidangadang nga ay-ayam a maibilang a dakes ken dagidiay maibilang a nasayaat, kas ti chess nga addaan kadagiti kastilio ken buyot. Ti panggep ket naranggas.” Kinuna ti maysa a managay-ayam nga agtutubo: “Kasla minamaag ti panangitandudo iti pagay-ayat nga ay-ayam a mainaig iti gubat. . . . No panunotem ti mensahena, talaga a dakes dayta.”
Agas-asuk a Gubat
Gapu iti gubat, nakirang ti taraon ken dadduma a kangrunaan a kasapulan idiay Bosnia ken Herzegovina. Ngem idiay siudad ti Sarajevo, uray kalpasan ti sumagmamano a bulan a pannakalakub, nabaelan ti maysa a kompania ti sigarilio ti agtultuloy a mangpataud iti produktona. Sigun iti The New York Times, iti dayta pagilian a dinadael-iti-gubat, ad-adu ti agreklamo gapu iti kinakirang ti sigarilio ngem iti kinakirang ti taraon, danum, wenno armas. Situtulok dagiti tattao nga agbayad iti $5 agingga iti $50 iti maysa a pakete ti sigarilio. Kinuna ti Times nga asinoman a nangisingasing wenno “nangpadas a mangipapilit iti pannakaiparit ti panagsigarilio kadagiti restauran, opisina wenno sadinoman, sigurado a masarakanna ti bagina a mapaturongan iti paltog.