Panangmatmat iti Lubong
Ti Bisin Apektaranna ti Adu a Lugar ti Sangatauan
Pulos a di pay nakapataud ti daga iti aglaplapusanan a taraon a mangpakan iti sangatauan; kaskasdi, pulos a di pay naapektaran ti adu a paset ti sangatauan iti bisin. Ireport ti agipadpadamag a France-Presse a sigun iti kaudian nga estadistika manipud iti World Bank, napalalo ti panangapektar ti bisin iti biag ti ag-1.13 bilion a tattao idi 1990, ti kaaduan pay laeng ngem iti napalabas. Inapektaranna ti gistay 30 porsiento kadagiti tattao nga agnanaed kadagiti napanglaw a pagilian. Dagiti kakaruan ti pannakaapektarda a rehion ti lubong isu ti makin-abagatan nga Asia, a sadiay 562 milion a tattao ti agsagsagaba iti bisin (49 porsiento iti populasion); 216 milion iti Africa (47.8 porsiento iti populasion); 73 milion iti Asideg a Daya ken Norte Africa (33.1 porsiento iti populasion); ken 108 milion iti Latin America ken ti Caribe (25.2 porsiento iti populasion). Dagitoy a bilang dida iraman ti sabali pay a nganngani maysa a bilion a tattao nga agsagsagaba iti malnutrision.
Makaallukoy a Pamay-an a Mangpadakkel iti Masapulan
Idi apagtapog ti 1993, nangummong ti Association for Scientific Research into the ParaSciences sadi Alemania kadagiti 70 a padles dagiti astrologo sada tiningiting dagiti resulta iti arinunos ti tawen. Gapu kadagiti napaay a padles kadagiti naglabas a tawen (kitaenyo ti Agriingkayo! a Hunio 8, 1992, panid 29, ken Hulio 8, 1993, panid 29), ad-adda kadi a nagballigi dagiti astrologo idi 1993? “Nagisawang[da] iti nagadu a kinaulbod,” ipadamag ti Nassauische Neue Presse. “Kaaduan nga astrologo dida pay patien dagiti bukodda a padles iti tinawen,” kuna ti maysa a pannakangiwat ti asosasion. Ngem ti astrolohia idiay Alemania ket maysa a dakkel a panguartaan nga addaan $57 milion (100 milion a deutsche marks). Ipadamag ti periodiko nga ibilang ti adu a managpadles dagiti makaallukoy a padles kas “maysa nga epektibo a pamay-an tapno lumatakka” a mangpadakkel iti masapulan.
Ubbing Kadagiti Pagtrabahuan
Napattapatta a walo a milion nga ubbing ti agtartrabaho idiay Brazil, ipadamag ti O Estado de S. Paulo. Mabalin a ti aramiden dagitoy a menor de-edad ket mayasping iti trabaho dagiti nataengan. Gapu ta masansan a nababbaba ti sueldoda, nupay kasta, bassit laeng ti maitulongda iti mateggedan ti pamilia. Kasta pay a gapu ta dida unay nakapageskuela, agtalinaed dagitoy nga ubbing a trabahador kas di nakaadal ken napanglaw a kas kadagiti nagannakda. Mainayon pay, kuna ni Luiz Cláudio de Vasconcelos ti Ministry of Labor a “pukawen ti mangmangged a menor-de-edad ti trabaho ti dadduma nga ulo ti pamilia, bayat a situtulok nga umawat iti kakatlo iti sueldo ti nataengan.”
Dinangran ti AIDS ti Populasion ti Lubong
◻ “Ti AIDS ti mangkettelto iti biag dagiti tattao iti 15 a pagilian a yan ti kasaknapan a bilang ti HIV,” iballaag ti Populi, magasin ti United Nations Population Fund. Naibasar iti nabiit pay a report ti NU a World Population Prospects: The 1992 Revision, ipadles ti magasin nga agsangapulo a tawen manipud ita, “ti yaadu ti populasion kadagitoy a pagilian ket basbassitto iti 12 milion gapu iti AIDS. Ag-9 a milion pay a tattao ti matayto gapu ti AIDS kadagitoy a pagilian, ket narasayto dagiti ubbing a maipasngay gapu iti ipapatay dagiti babbai kabayatan ti tawtawen ti panagtagibida.”
◻ Naselebraran ti Sangalubongan nga Aldaw ti AIDS idi Disiembre 1, 1993. Ngem ti resulta dagiti kampania a mangparmek iti sakit di unay nangyeg iti pamkuatan iti panagselebrar. Binigbig ti maysa nga opisial ti WHO (World Health Organization): “Talaga a diak patien a nakaaramidkami iti aniaman a pagsayaatan kontra iti Aids idiay Africa.” Binigbigna a kasapulan a maipaganetget ti kinapateg ti kinamatalek ti agassawa iti panangparmek iti sakit. Kinuna ti periodiko a Cape Times a ti Africa “addaan iti kakatlo kadagiti naipadamag a kaso iti lubong.” Sigun iti WHO, napattapatta a maysa a milion ti kaso dagiti nataengan nga addaan iti AIDS idiay sub-Saharan Africa.
Dimmegdeg ti Pannakaiparit ti Panagsigarilio
Naipakaammo dagiti kabbaro a linteg a mangikalikagum kadagiti espesipiko a ballaag maipapan kadagiti peggad ti panagsigarilio idiay Australian Capital Territory. Nangrugi idi Abril 1, 1994, rebbeng nga agparang iti amin a pakete ti sigarilio dagiti silalawag a mabasa a ballaag, kas ti: “Makapapatay ti Panagsigarilio,” “Makadangran ti Panagsigarilioyo iti Sabsabali,” “Ti Panagsigarilio Ket Makaadikto,” ken “Ti Panagsigarilio No Masikogkayo Dangranna ti Sikogyo.” Sigun iti Canberra Times, masapul nga agparang dagiti pakdaar iti saan a basbassit ngem 25 porsiento iti sango ti pakete ti sigarilio. Masapul a maysa kakatlo iti likudan ti pakete ti pakabasaan iti sumaganad a pakaammo: “Ti asuk ti sigarilio ket naglaon iti adu a kemikal a pakaigapuan iti kanser. No malang-ab ti asuk, dagitoy a kemikal madangranda ti bara, ken pakaigapuan iti kanser. Ti kanser iti bara ti kadawyan unay a kanser a maigapu iti panagsigarilio. Ti kanser iti bara masansan a kumaro ken agsaknap sakbay a madlaw dayta. Iti kaaduan a kaso, sidadaras a mamapatay dayta. Gistay mamitlo a daras ti mapapatay [ti panagsigarilio] a kas iti kaadu dagiti matay gapu iti arak ken amin a dadduma pay a droga, no pagdadagupen. Innem a daras a matay dagiti tattao manipud iti epekto ti panagsigarilio iti kada tawen ngem kadagiti aksidente iti kotse.”
Robot nga Agburas iti Prutas
Ti kabaruan nga imbension ti teknolohia ti agrikultura ti Italia isut’ maysa a de-computer a robot a makaburas iti “ag-2,500 a kahel iti kada oras manipud kadagiti kayo a mismo.” Ti makina ket nakabalan iti walo a “sensitibo unay” a mekanikal a takkiag, a tunggal maysa ket nakabalan iti elektroniko a mata, ken naiprograma a “mangtarus iti kita dagiti kolor” ken pilien “ti naluom a prutas, di agpaliado a labsanna dagiti naata, kalpasan a siaannad a riknaenna ida,” sigun iti La Stampa. Ti nakabitan-iti-trak a robot “nga addaan paandaren iti diesel a makina, ket makapagtrabaho iti aldaw ken rabii uray dakes ti panniempo ken mangburas iti kahel kadagiti kayo nga agingga iti tallo ken kagudua a metro [11 pie] ti katayagda . . . Kabayatan ti panagburas, ti kapartakan a panagandarna ket walo a kilometro [5 a milia] iti kada oras ken makataray agingga iti 14 kilometro iti kada oras [9 a milia iti kada oras], a guyguyodenna ti maysa a trailer a makaawit iti 500 kilo [1,100 libra].”
Lugar a Nalatak Dagiti Ruot
“Dagiti ruot saknapanda ti intero a parke, ket adu dagiti agbunga a kayo ken puon ti chestnut,” kuna ti Asahi Evening News iti maysa a baro a kita ti parke idiay Tokyo. Awan dagiti nasimiento a disso, ket dagiti “masansan a bambanag a masarakan iti parke kas iti indayon, pagdayusdusan ken kahon ti darat ket di masarakan.” Maragsakan dagiti agtataeng iti kabangibangna. Dua a tawen ti napalabasen, insingasingda iti konsilio ti siudad a dayta a parke “rebbeng nga addaan iti agtubtubo a ruot ken naglaon kadagiti insekto ken babassit nga ayup” sa “rebbeng a mabaelan dagiti ubbing ti agkali ken agay-ayam iti pitak, ken rebbeng nga awan a pulos ti karatula a mangiparit iti aniaman.” Nanipud idin, maysa a maikadua a parke, a nailadawan met kas “kaasping iti natural a kasasaad, a pagtubuan dagiti ruot” ti naaramid idiay Tokyo. Nasdaaw dagiti managplano iti siudad ken diseniador kadagiti parke iti makagapu a kayat dagiti agnanaed iti siudad daytoy a kita ti parke, ta sipud idi naaddaandan iti dayta, sigagagarda a makiramraman iti pannakadalus ken pannakataripatona.
Panangpalamiis iti Impierno
“Di unayen nga ipagpaganetget dagiti iglesia ti dati a sermonda maipapan iti apuy-ken-asupre” a kas iti sigud, kuna ni Robert Wuthnow, maysa a sosiologo idiay Princeton University. Apay a saan? “Nagbaliwen ti panangmatmat dagiti tattao iti agnanayon a pannakatutuok,” ipadamag ti The Edmonton Journal, maysa a periodiko sadi Canada. Impakita ti maysa a nabiit pay a surbey ti Gallup a nupay 60 porsiento kadagiti Americano ti nagkuna a mamatida iti umap-apuy nga impierno, 4 laeng a porsiento ti mangnamnama a mapan sadiay. Idiay Canada, 38 porsiento kadagiti nasurbey ti mamati iti impierno; idiay España, 27 porsiento; ket idiay Sweden, 7 porsiento. “Ti kapanunotan maipapan iti impierno dina met guyugoyen dagiti tattao nga agserbi ti Dios wenno awaten ni Kristo kas manangisalakanda,” kuna ti klero a Pentecostal a ni Bruce Klepp. Ti “sursuro [maipapan iti impierno] awan a pulos ti moral a kinapategna,” kuna ni Tom Harpur ti The Toronto Star.
Kultura ti Karaoke
Maysa kadagiti sao iti Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, maikasangapulo nga edision, ti sao a “karaoke.” Daytoy a sao tukoyenna ti “maysa a kagawaan a mangipatokar iti instrumental a samiweng agpaay iti panangpili kadagiti kanta a mabalin a danggayan a kantaen ti maysa a mangusar iti dayta” ken nagtaud iti Hapones a sao a buklen ti kara, kaipapananna “ongaong,” ken oke, maysa a pangababaan iti “orkestra.” Penkenna ti tarigagay ti mangusar babaen iti panangipalubosna kenkuana nga agkanta iti naan-anay nga orkestra. Iti damo unay idiay Japan, nabigbig ti karaoke iti “de-autoridad a report a mangisuro” kas maysa nga “aramid ti kultura,” ken ti kalatakan iti pagilian. Nakaskasdaaw a 74 porsiento kadagiti agtawen iti 19 agingga iti 29 ti nakipaset iti dayta bayat ti makatawen sakbay ti surbey. Iti panagkomentona iti panagbalbaliw ti panunot dagiti Hapones, kinuna ni Tetsuo Sakurai, maysa a propesor ti sosiolohia, iti Mainichi Daily News: “Magagaran itan dagiti tattao a mangyebkas a siwayawaya ken silalatak iti bagbagida.”
Ti Kasasaad ti Kalintegan ti Tao: “Makapadanag”
“Napateg ti panagraem iti kalintegan ti tao agpaay iti nasayaat a masakbayan ti sangatauan,” kinuna ni Ibrahima Fall, katulongan ti sekretario heneral agpaay iti kalintegan ti tao idiay World Conference on Human Rights ti NU. “Ngem iti adu a [pagilian],” kinunana, “ti agtultuloy a kasasaad dagiti pananglabsing kadagiti kalintegan ti tao ket makapadanag.” Pasingkedan ti World Conference on Human Rights, maysa a pagiwarnak ti NU, nga agkagudua iti populasion ti lubong ti agsagsagaba iti sidong iti pannakalabsing ita dagiti kalintegan ti tao. Kuna pay ni Mr. Fall: “Ti ipapatay, pannakadadael, pannakaidumduma, kinapanglaw, pannakaidadanes, pannakarames, pannakaadipen, panagbisin ken natiltil wenno baldado a panagbiag ti agtalinaed nga inaldaw a lunod dagiti minilion a tattao.” Dakdakes pay, sumaksaknap dayta a lunod gapu ta dagiti “problema iti kalintegan,” impakdaar ti NU, “ket umad-adu.”