Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay a Nagrigat nga Iwaksi iti Panunotko ti Kasungani a Sekso?

“Napateg unay ti panagusiusoyo maipapan iti sekso no maysakay nga agtutubo,” inlawlawag ti agtutubo a ni Lorraine. “Ad-adda nga agbalinkayo nga okupado iti seksual a bambanag.”

ADU aya​—no saan man a kaaduan​—a tiempo ti busbusbosenyo kadagiti oras a siririingkayo a mangpampanunot, mangisarsarita, wenno mangmatmatmat kadagidiay kasungani a sekso? Agtugawkay aya tapno leppasenyo koma ti homework-yo, ngem agkalkallautang metten ti panunotyo maipapan iti nataraki a lalaki wenno nalibnos a balasang a nakitayo iti dayta a malem? Masingsinga kadi ti panagsasaritayo babaen iti nalibas a panangtaldiapyo kadagiti napintas nga aglabas? Marigatankay kadi a mangbasa, mangadal, wenno mangipamaysa iti panunotyo kadagiti Nakristianuan a gimong ken kombension​—gapu laeng ta diyo maiwaksi iti panunotyo ti kasungani a sekso?

No kasta, nalabit a madanagankayo di la ket ta mabagtitkay sa metten! Impudno ti maysa nga agtutubo: “Iti panagkunak napalalo unay ti panangpampanunotko iti sekso wenno aniaman. Kayatko a sawen, babbai la a kanayon ti mapampanunotko, maar-arapaap . . . Iti panagkunayo, nasin-aw met la ngata ti panunotko?” Kas iti kuna ti mannurat a ni Lynda Madaras, no agtutubokayo, “napigsa unay ti irurugso ti romantiko wenno rikrikna iti sekso. Masansan a mabalin nga agparang a ti la romansa ken sekso ti mapanunotyo!”a

Saan met ketdi a dakes ti rikrikna iti sekso. Pinarsua ti Dios ti lalaki ken babai nga addaan nakaro a pannakaallukoy iti maysa ken maysa. Maitunos daytoy iti panggepna nga agasawada ken “punnuen[da] ti daga” kadagiti nalinteg nga annak. (Genesis 1:28) Medio prangka met ti Biblia iti panangipakita a ti seksual a relasion ket mabalin a gubuayan iti dakkel a ragsak kadagiti kasado a pagassawaan.​—Proverbio 5:19.

Ti problema ket, kas imperpekto a tattao, masansan a marigatantayo a mangkontrol iti rikriknatayo. (Idiligyo ti Genesis 6:5.) Agparang a makarimbaw unay “ti derrep ti lasag”! (1 Juan 2:16) Ket gapu ta agtutubokayo, mabalin a lallalonto a narigat kadakayo nga iwaksi iti panunotyo ti kasungani a sekso. Apay a kastoy?

Dagiti Pakarigatan ti Pubertad

Maysa a rason isut’ yaadaniyo iti “kinalasbang ti kina-agtutubo”​—ti tiempo a narugso dagiti seksual a tarigagay. (1 Corinto 7:36) Ilawlawag ni Dr. Bettie B. Youngs: “Kabayatan ti pubertad, napartak unay ti yaadu dagiti hormone. Dagitoy ti pakaigapuan ti panangrugi amin a panagbalbaliw ti bagi a mangbalbaliw iti pammagi ti ubing tapno agbalin a nataengan. Ti yaadu ti hormone a kakuykuyog ti kinaagtutubo ti mangpataud iti adu a panagbalbaliw ti rikrikna ken kababalin.”

Ania a kita ti panagbalbaliw? Bueno, ti kangrunaan a panagbalbaliw masansan nga inaigna ti rikrikna ti tao iti kasungani a sekso. Kuna ti mannurat a ni Ruth Bell: “Dagiti panagbalbaliw ti bagi iti pubertad ket mangpataud iti narugrugso a rikna iti sekso. Mabalin a masarakanyo ti bagiyo nga ad-adda a mangpampanunot iti sekso, nalaklaka a maabbukay iti sekso, ket no dadduma kanayon a mangpampanunot iti sekso. Inladawan ti sumagmamano a tin-edyer [a nainterbiumi] ti rikriknada no magmagnada iti kalsada wenno agtugtugawda iti bus a kaslattay ti bagida ket bumarbara iti kinaganaygay ken kinaragsak iti sekso.” Ti kasta a panangpampanunot iti kasungani a sekso ket maysa kadagiti adu a “tarigagay a naikasigudan iti kina-agtutubo” a masapul a parmeken dagiti agtutubo.​—2 Timoteo 2:22.

Ti Impluensia ti Warnakan ken Gagayyem

Ti irurugso daytoy a tarigagay, nupay kasta, ket masansan a rubroban dagiti makinruar nga impluensia. Agbibiagtayo iti maysa a kagimongan nga agparang a mangiparparegta iti seksual nga ar-aramid babaen kadagiti programa ti telebision, panagipakaammo, libro, magasin, musika, ken sine. Kuna ti maysa a Kristiano nga agtutubo a natnag iti seksual a kinarugit: “Medio nasaknap ti pornograpia idiay eskuelaan, ket mangparnuay daytoy iti pudno a panagtarigagay iti sekso. Ammok no ania idi ti umiso, ngem narugso ti rikriknak iti sekso.”

Gapuna, kuna ti maysa a libro a naisurat agpaay kadagiti nagannak: “Ti warnakan [addaan] nakaro nga impluensia. Makita ti tin-edyertayo dagiti kataebda nga agtutubo a modelo a makagargari ti panagtigtignayda ken mangilaklako kadagiti makagargari a kawes; mabuyada ti pannakaitandudo ti pannakidenna dagiti agtutubo iti sine ken telebision.” Kinapudnona, nalakan a mabuya ti adu nga agtutubo dagiti nabatad unay nga eksena ti pornograpia gapu iti cable television ken dagiti videocassette recorder. “Abbukayen ti warnakan ti kinausiuso ken tartarigagay ti maysa nga agtutubo,” inaklon ti maysa nga agtutubo.

Nupay kasta, ti maysa a libro ket di kasapulan a pornograpiko ti kada panidna tapno agbalin a dakes. Usigenyo ti kapadasan ti maysa a Kristiano a balasang. Malagipna: “Binasak ti maysa a disente met ketdi a libro nga addaan maysa wenno dua laeng a parapo a mangilawlawag maipapan iti sekso. Rinugiak a linabsan dagidiay a parapo, ngem adda nangtignay kaniak a sublian ken basaen ida. Ania la ketdin a biddut daydi! Nagbunga daydi kadagiti nagdakes a tagainep.”

Mabalin met nga adda dakkel nga impluensia ti gagayyem ken kakaduayo iti panagpampanunotyo. Kuna ti maysa a libro maipapan iti itatanor ti maysa nga agtutubo: “Ti panagkinnita ti balasang ken baro ket kadawyan a pagpalpaliwaan a maangay kadagiti suli ti kalsada, kadagiti lobby ti eskuelaan, panganan, ken shopping mall.” Ket no di matmatan dagiti agtutubo ti kasungani a sekso, masansan nga isarsaritada ida. “Idi ubingak pay laeng,” bigbigen ti 18-ti-tawenna a ni Robert, “napalalo unay ti pannakapilitko a makidenna . . . Dayta ngamin ti pagsasaritaanda amin idiay locker room.” Bigbigen ti sabali pay nga agtutubo: “Ti sekso ti kangrunaan a topiko a pagsasaritaan dagiti agkakaeskuelaan, isu a kanayon a maipaagsep dayta iti panunotmo.”

Nagrigat ti agbalin a naiduma. No masansan a pagsasaritaan dagiti kapatadanyo ti kasungani a sekso​—nalabit iti mangpukaw-dayaw, makapaupay a pamay-an​—makagargari ti makiraman kadakuada. Ngem mamakdaar ti Biblia: “Ti makikuyog kadagiti masirib a tattao, masiribto, ngem ti makikuyog kadagiti maag, dakesto ti pagtungpalanna.”​—Proverbio 13:20.

Kasapulan ti Kinatimbeng

Kaipapanan kadi amin daytoy a dakes ti agkomento wenno agsao maipapan iti kasungani a sekso? Saan, uray dagiti mannurat ti Biblia naisangsangayan ti panangtamingda iti kinapudno a talaga nga adda lallaki ken babbai a napintas ti langada. (Idiligyo ti 1 Samuel 9:2; Ester 2:7.) Gapuna a di kinondenar ni Jesus ti asinoman gapu laeng iti panangmatmatna a napintas ti maysa a balasang. Ngem talaga a binalakadanna dagiti Kristiano a di ‘agtultuloy a mangmatmat iti maysa a babai tapno gartemanda.’ (Mateo 5:28) Iti umasping a pamay-an, dikay ipalubos ti bagiyo a maisagmak iti bulsek a panaggartem. Idiay 1 Tesalonica 4:4, 5, naibaga kadatayo: “Tunggal maysa kadakayo ammona koma a tenglen ti bukodna a bagi iti wagas a nasantuan ken nadayaw, saan nga iti nagartem a derrep a kas kadagiti pagano a di makaam-ammo iti Dios.”​—New International Version.

Nupay sagpaminsan a mabalin a sumrek iti isip dagiti erotiko a kapanunotan, ti panangpanunot kadakuada ti mabalin nga agbanag iti gistay naynay a panangpampanunot, ket tumaud dagiti nakaro a problema. Kuna ti Eclesiastes 5:3: “Ta ti maysa a tagainep umay a buyogen ti kaadu dagiti aramid.” Wen, ti maysa a naynay a mangpampanunot kadagiti bukodna a tarigagay masansan a mangpatpatanoren kadagiti dakes a pantasia ken arapaap.b

Nupay normal ti maaddaan iti sagpaminsan nga erotiko a kapanunotan, sabali a banag ti panangpampanunot kadakuada. Kuna ti mannurat a ni Ruth Bell a “sagpaminsan a masarakan ti maysa a tao ti bagina a mangbusbusbos iti gistay agmalmalem ken agpatpatnag nga agar-arapaap. Mabalin a kaslattay agpaypaysoda.” Usigenyo ti maysa a balasitang a naaddaan iti kursunada. Kunana: “Agtawenak iti 12 1/2, ket kursunadak unay ti maysa a barito a tumabtabuno idiay Kingdom Hall-mi. Ammok nga ubingak pay a makidate, ngem marigatanak a mangkontrol iti rikriknak kenkuana.” Iti umasping a kasasaad, marigatan ti dadduma nga agtutubo nga agbasa, agadal, ipamaysa ti panunot iti klase, wenno isagana dagiti Nakristianuan a gimong no ti panunotda ket napno kadagiti romantiko wenno makatukay-sekso a kapanunotan.

Mabalin met nga agbunga kadagiti nakaro a parikut no gandaten ti maysa nga agtutubo nga ep-epen ti kasta a pannakatukay babaen iti masturbasion. Idagadag ti Biblia kadagiti Kristiano: “Papatayenyo, ngarud, ti kamkameng ti bagiyo nga adda iti rabaw ti daga no maipapan iti pannakiabig, kinarugit, panaggartem iti sekso, makapasakit a tarigagay, ken kinaagum.” (Colosas 3:5) Ti masturbasion ket maysa a narugit nga aramid a liklikan dagiti Kristiano ken ti kasungani unay ti ‘panangpapatay iti panaggartem iti sekso.’ Iti kasumbangirna, guyugoyen ken rubrobanna dayta. Di agbayag, pumaysonton dayta tarigagay. Ilawlawag ti mannurat iti Biblia a ni Santiago: “Tunggal maysa masuot babaen ti pananggargari ken panangsulbog ti bukodna a derrep. Kalpasanna ti derrep, inton nayinawen, agipasngay iti basol.”​—Santiago 1:14, 15.

Ania, ngarud, ti maaramidanyo tapno maiwaksiyo iti panunotyo ti kasungani a sekso? Pangngaasiyo ta basaenyo ti sumaganad nga artikulo iti daytoy a serye.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 25]

“Mabalin a narugso unay dagiti romantiko wenno seksual a rikrikna”

[Ladawan iti panid 26]

Dagiti pabuya iti TV ken pakaammo kadagiti magasin masansan nga itandudoda ti napeggad a panaginteres iti kasungani a sekso