Dagiti “Gingerbread House” Idiay Haiti
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY HAITI
SAAN a parparbo dagiti makaallukoy a gingerbread house idiay Haiti. Pudnoda. Ngem gapu ta napinturanda iti berde, duyaw, nalabaga, asul, ken maroon, ti kaslattay namunganayanda a sabali a tiempo ti kinangayed ken naisalsalumina a kinapintas ti mangted kadakuada iti buya a nailadawan kadagiti libro ti estoria.
Maitipon iti estilo ti arkitekturada dagiti nakaay-ayat a balabala buyogen iti natibker nga istruktura a mabalin a kayo, ladrilio, wenno ti nagtipon a kayo ken ladrilio. Daddumat’ addaan iti dadakkel a tawa iti mismo a pagserkan a naserraan iti balkonahe a kayo dagiti postena a kaslattay nagsadag iti kadangkadang. No dadduma dagiti poste a semento wenno kayo a landok ti tengngada ti mangadorno kadagiti dadakkel a beranda nga agturong kadagiti hardin. Amin ket naarkosan iti pino, kasla laso a kitikit, ken babassit a nagtitimbukel a tawa, weathercock, ken kupola a mangnayon iti kasla aglawlaw dagiti engkantada.
Idi kattapog ti 1900’s, nalatak dagiti gingerbread house iti kagimongan dagiti kalalaingannat’-biagda a tattao iti daytoy a lugar a masarakan idiay West Indies. Ti magastos iti pannakagatang dagita a materiales kas ti duyaw a ladrilio, pangatep nga asbestos, ken ti kayo ti American pitch pine ti mamagbalin kadagiti gingerbread house a nangina kadagiti kadawyan a tattao. Ita, dagita a [gingerbread house] ket historiko [laengen] a pagpasiaran a mangallukoy kadagiti managpasiar idiay Port-au-Prince ken dadduma a siudad. Agrayo dagiti bisita kadagiti nalabor unay ti pannakakitikitna a kayo a pagaammo kas ti Carpenter Gothic. Daytoy a nalabor nga estilo ti gingerbread a timmanor idiay Americas kalpasan ti pannakaimbento ti torno ti kayo ti namagbalin a posible iti dayta.
Impluensia Dagiti Pranses
Iti panangitudona iti sabali pay nga impluensia iti pannakapataud dagiti gingerbread house idiay Haiti, ti arkitekto a ni Paul Mathon, a ni tatangna a León, isut’ nangyun-una iti arkitektura ti gingerbread, kinunana naminsan iti Agriingkayo!: “Nupay kasla naisalsalumina kadagiti patakder nga awan pay sangagasut ti tawenda, di masierto ti namunganayanda. Nupay ditay mailibak ti impluensia ti Carpenter Gothic, masapul nga ammuentayo ti gubuayan ti inspirasion kadagiti eskuelaan a masansan a napnapanan dagiti manangitandudo kadagiti gingerbread house. Agparang a nabatad ti impluensia dagiti Pranses, nupay naaramid dagiti panagbalbaliw iti biag, kultura, ken klima dagiti taga Haiti.”
Inyam-ammo dagiti nasanay idiay Francia nga arkitekto a taga Haiti daytoy nga estilo ti panagbangon idiay Haiti. Kinuna ni Paul Mathon: “Sinanayda dagiti inheniero ken kapatás a mangibanag kadagiti planoda. Dagiti eskuelaan dagiti allawagi ti nangpataud kadagiti pudno nga eksperto iti panagkitikit. Ket nasaknap met idi ti kinaartistiko a nangiparegta iti daytoy a kita ti arkitektura. Iti ilalabas ti tiempo, amin dagitoy ket napukaw. Saan unay a nasayaat dagiti natulad a kakikitada.”
Nagsayaat unay ti pannakadisenio ti arkitektura a mangipaay iti kalalaingannat’ kalamiisna a pagnaedan iti klima ti tropiko. Dagiti bobida a maminduat’ kangatoda a kas kadagiti moderno a patakder ti mangipaay iti nalawlawa a pagnaan ti angin, a mangkissay iti pudot. Dagiti nalawa a ruangan ken tawa nga addaan iti Venetian blinds ti mangipasiguro iti nasayaat a panagwaras ti angin iti tunggal siled. Ti nawadwad a pannakausar ti kayo iti suelo ken diding ti mangipaay met iti nasayaat nga insulasion kontra iti kinabara ti ruar. [Ngem] kaskasdi a dagitoy a balay ti maud-udin kadagiti kabbaro nga estilo.
Kadaanan a Bambanag
Ti kaaddan ti moderno nga air-conditioning ti nangpakapuy iti panangallukoy dagiti gingerbread house. Ad-addan a matarigagayan dagiti semento a balay gapu iti kinalagdada, yantangay dagiti kayo ket nalaka nga agrakaya, ken perdien ti anay. Siempre, dadduma nga arkitekto ilaokda dagiti estilo ti gingerbread kadagitoy kabbaro, nalaglagda a balay, ken dadduma ti mangtartarimaan kadagiti daan a gingerbread house babaen ti panangusarda iti semento tapno nalaglagda ti balabalada.
Nupay kasta, dagiti gingerbread house didanton mapasubli ti napalabas a kinadayagda, nupay dadduma ti mangipagpannakkel pay laeng iti dayta. Kasla nairanta nga agpautda kas kadaanan a bambanag—naisangsangayan, nadayag a pakalaglagipan ti karkarna nga arkitektura ti Haiti.