Panangmatmat iti Lubong
Kinakiddit ti Danum
Kuna ti kabaruan a report ti FAO (Food and Agriculture Organization ti Naciones Unidas) nga ag-30 a pagilian iti intero a daga ti makasarangetto iti nakaro a kinakiddit ti danum inton tawen 2000. Sigun iti FAO, gapu iti kumarkaro a kompetision iti limitado a gubuayan ti danum, ginasut a milion a tattao ti saanto nga umawat iti kalalainganna a kaadu ti danum a kasapulan tapno agbiagda. Dagiti populasion a kangrunaan nga agpegpeggad isu dagidiay adda iti makin-amianan ken sub-Saharan Africa, ti Asideg a Daya, ken Hungary. Kuna ti report a nagparang iti periodiko ti Paris a Le Monde, nga us-usaren ti agrikultura ti ag-70 porsiento (90 porsiento kadagiti napanglaw a pagilian) ti suplay ti daga a danum ti tamnay para iti irigasion. Pattapattaen ti FAO nga agingga iti 60 porsiento iti daytoy a danum ti masayang gapu kadagiti di epektibo a pamay-an ti irigasion.
Mapukpukawen a Tradision Dagiti Hapones?
Kasla mapukpukawen ti tradision a kasta unay a kinamanagraem dagiti Hapones nga ipakitada kadagiti nataenganda. Ilawlawag ti Mainichi Daily News nga umad-adu ti pisikal ken sikolohikal a pannakaabuso dagiti nataengan ta sigun iti maysa nga eksperto, maamiris ti adu a moderno a pamilia nga agkedkedda a mangaywan kadagiti lallakayen a kabagyanda ken dida kabaelan a parukmaen ti rigat. Masansan nga usarenda ti kinaranggas ken panangbaybay-a. Sigun iti Mainichi Daily News, iti maysa a pasamak, “nairuamen [ti maysa a lalaki] a kabilen ti 75-ti-tawenna a tatangna agingga a lumitem iti kasta unay no pagkedkedanna nga ited iti anakna ti kuarta a pensionna.” Ti dadduma pay a kadawyan a pagarigan iramanna ti panangigalut kadagiti takkiag ken saka ti agkabawen a naganak sada ipupok iti maysa a siled ket ti sabali pay isut’ panangipamelmel iti nisnis iti ngiwat ti maysa a baket.
Annadan ti Panag-aerobics
Ireport ti The Times ti Londres a “ti napalalo a panag-aerobics” ket agbanag iti pannakadangran ti makin-uneg a paset ti lapayag. Agparang a ti mamin-adu a panaglagto ti permanente a mangdangran kadagiti delikado a babassit a paset ti makin-uneg a lapayag. Dadduma kadagiti kadawyan a sintomas ket panagdaweng, di pannakatimbeng, pannakaulaw, ken panagwengweng ti lapayag. Impalgak ti nabiit pay a surbey kadagiti babbai a nangisuro iti klase ti napalalo a panag-aerobics iti mamindua iti kada aldaw, a 83 porsiento ti naaddaan iti problema iti pannakangngegda iti high-frequency nga uni. Ti sabali pay a pakaseknan isu ti kasla itatanor ti “bulimia ti panagehersisio,” pannakaadikto ti dadduma a babbai iti makabannog unay a panagehersisio. Dagiti biktimana ti “mabannog, nga addaan immirteng a masmasel, nagliggasi a tultulang ket, no makiramanda iti makabannog a klase, problemada ti kinatimbeng,” kuna ti The Times.
No Apay a Narasay ti Kotse Idiay China
Iti populasion a nasurok a maysa a bilion a tattao, ti China ket addaan iti 50,000 laeng a pangpribado a kotse. Kaskasdi, sigun iti China Today, itakderan daytoy a bilang “ti kasta unay a yaadu.” Idi 1983, 60 laeng ti pribado a kotse iti dayta a pagilian! Manamnama nga umadu dagiti maaddaan iti kotse iti asidegen a masakbayan. Nupay kasta, masapul a kuentaen ti agngayangay a gumatang ti magastona. Idiay China, adda nasurok nga 40 a nagduduma a kita ti buis a mangpangina iti gatad ti maysa a kotse. Kas pagarigan, ti maysa a “kotse mabalin nga aggatad iti 300,000 a yuan (agarup EU $37,000) idiay China, kaskasdi nga aggatad iti nababbaba ngem EU $10,000 iti dadduma a pagilian.” Ti ngay met magastos iti panagsursuro nga agmaneho? Singiren ti maysa nga eskuelaan ti panagmaneho ti “doble ngem ti tinawen a mabirokan ti kalalaingannat’ sueldona a tao,” kuna ti China Today.
Napateg Dagiti Kamera
Ipadamag ti Department of Transport idiay Londres, Inglaterra, ti dramatiko nga ibabassit ti bilang dagiti napartak ti panagpatarayda kadagiti lugar a nakaisaadan dagiti kamera a mangretrato iti plaka dagiti lugan a napartak ti tarayda. Ipaay dagitoy a kamera iti pannakabagi ti linteg dagiti retrato a mausar a pangidarum kadagiti kaskasero a tsuper. Makapataudda pay iti di mangidumduma nga ebidensia kontra kadagidiay di agsardeng nupay nalabagan ti silaw ti trapiko. Ireport ti magasin a New Scientist a manipud idi naiplastar dagiti kamera, “ti bilang dagiti tattao a nakarot’ pannakadangranda kadagiti kalsada a napili a nakaiplastaran dagiti kamera ket dua ket kakatlo laengen ngem iti sigud.” Apaman a mangretraton dagiti kamera, ti promedio a bilang dagiti lugan a naparpartak ti panagtarayda ngem ti ipalubos ti linteg a 32 kilometro iti kada oras ti nagbalin a 30 manipud iti 1,000 a lugan iti kada aldaw. “Adda 40 a por siento nga ibabassit ti bilang dagiti tsuper a di makauray nga agbalin a berde dagiti silaw ti trapiko ket 60-por-siento nga ibabassit ti bilang dagiti aksidente kadagiti krosing,” kuna ti New Scientist.
Ti Kaputotan ti 1914
Ag-272,000 laengen kadagiti 4,743,826 a lallaki ken babbai idiay E.U. a nakiraman idi Gubat Sangalubongan I ti sibibiag idi 1984. (Agriingkayo!, Abril 8, 1988) Ita dayta a bilang, sigun iti Department of Veterans Affairs, ti bimmaba iti napattapatta a 30,000, ket 95 ti promedio a tawenda. Iti sangalubongan, nupay kasta, idi 1992 adda pay laeng 61,486,000 a tattao a sibibiag iti kaputotan a naipasngay idi 1914 wenno sakbay unay dayta.
Salbarenyo Dagiti Agkarayam nga Insekto
No awan dagiti insekto ken dadduma nga awanan-duri nga ayup, “madadael ti sangalubongan nga ecosystem, nalabit agpaut laeng dagiti tattao ken dadduma nga addaan-duri nga ayup iti sumagmamano a bulan, ket ti planeta ti pagnaedan a nangnangruna dagiti algae ken fungi,” kuna ti The New York Times. Sigun iti nabiit pay a panagadal, namakdaar ti artikulo ti Times a ti pakaseknan dagiti adu a pannakasalbar dagiti balyena, tigre, ken dadduma pay nga agpegpeggad a kita rumbeng nga iramanna dagiti awanan-duri nga ayup. Dagitoy a babassit a parsua ti makinggapuanan iti adu a napateg a proseso ti ekolohia, agraman ti pannanganda kadagiti agrupsa a banag, panang-pollinate kadagiti mula, panangiwaras kadagiti bukel, ken panangpukaw iti basura. Idiay laeng Estados Unidos, mangpataud ti tattao iti ag-130 milion a tonelada ti rugit iti kada tawen, ket dagiti ayup iti 12 pay a bilion a tonelada. Sigun iti maysa nga eksperto, 99 porsiento kadagitoy a basura “ket maipagarup a rinunaw dagiti awanan-duri nga ayup.”
Dagiti Mapukpukawen a Pagsasao
Sumagmamano a pagsasao ti agpegpeggad a mapukaw iti nagadut’ pagsasaona a pagilian ti Papua New Guinea. Lima a pagsasao ti nagpukawen iti napalabas nga 40 a tawen. Daytat’ “mangibati iti 867 laengen a pagsasao ti pagilian,” sigun iti Post-Courier ti Papua New Guinea. Ti “nadumaduma a pagsasao [ti pagilian] ket maigapu iti pannakaiputong dagiti lugar ti adu a tribo kadagiti kabambantayan, kabakbakiran a deppaar ti kabesera ti pagilian,” ilawlawag ti Post-Courier. Kuna pay ti periodiko nga addan “22 a pagsasao a basbassit ngem 100 laengen ti mangus-usar iti dayta, pito a pagsasao nga us-usaren ti nakurkurang ngem 20 ken 10 a pagsasao nga us-usaren ti nakurkurang ngem 10.” Maysa kadagiti agpegpeggad a pagsasao isut’ Uruava, a lima laengen a tattao ti mangus-usar. Ti Bina ken Yoba ti us-usaren laengen ti sagdudua a tattao.
Ti Nagsanga a Dila ti Uleg
Aniat’ pakausaran ti nagsanga a dila ti uleg? Sigun iti maysa a report ti International Herald Tribune, ti dila ti tumulong iti uleg a mangsurot iti paggapuan ti ayamuom a kas iti maaramidan ti dua a lapayagtayo a mangammo iti paggapuan ti uni. No mangsapsapul iti kanenna wenno asawana, sangkadilat ti uleg ti dilana, sana pagsangaen dagiti murdongna iti kasta unay. Iti daytoy a wagas, mausig ti uleg ti kinabanglo ti ayamuom iti dua a direksion, tapno maammuanna no sadinot’ yan ti ayup a kayatna a biroken.
Seksual a Panangraut Dagiti Pasiente
Ipalgak ti nabiit pay a panagadal a ti seksual a panangraut idiay pagtrabahuan ket maysa a dakkel a problema dagiti adu a doktora. Iti maysa a surbey, 77 porsiento kadagiti nagsubalit “ti nangipadamag iti dadduma a kita ti seksual a panangraut dagiti pasiente,” ilawlawag ti The Medical Post. Patien ti adu a ti solusion daytoy a problema ket agpannuray met laeng kadagiti doktora. Maidagadag kadakuada a pangnegosio ken pangpropesional koma dagiti tigtignayda, agusarda iti puraw a coat, ken agusarda iti pangkasar a singsing no ag-agasanda dagiti pasiente. Marikna ti dadduma, nupay kasta, nga awan ti rumbeng nga aramidenda tapno liklikan ti seksual a pannakaraut dagiti doktora. Yebkas ti Post daytoy a kapanunotan idi kunana a “dagiti doktora ket paset ti maysa a kagimongan a sadiay ti seksual a pannakaraut ken ti panagamak iti dayta ket paset iti kinababai.”
Pannakasinit Dagiti Cornea
Nabiit pay nga impadamag ti maysa a pagiwarnak ti medisina nga adu nga agtutubo a babbai ti di mapakpakadaan a masinitda dagiti corneada babaen ti pannakaideppelda kadagiti mangkulot a rimienta no ur-urnosenda ti buokda. Sigun ken Dr. Dean Ouano ti University of Pennsylvania’s Scheie Eye Institute, “nalabit [daytoy] ti kadawyan unay a pannakasinit ti cornea.” Ipakita ti maysa a panagadal nga iti kaaduan a kaso, awan met ti napaut a pannakadangran ti mata, ket iti adu a kaso umimbag ti nasinit a mata iti uneg ti tallo nga aldaw. Nupay kasta, iladawan ni Dr. Albert Cheskes ti Bochner Eye Institute idiay Toronto daytoy a kita ti aksidente kas banag a “napeggad unay.” Kunana pay a mapasamak dayta “gapu ta umad-adu a pangkulot a rimienta ti us-usaren dagiti agap-apura a babbai.”
Krimen Kadagiti Arubayan ti Eskuelaan
Kuna ti The Toronto Star a “ti kinaranggas idiay eskuelaan ket naalas, nasaknap ken napartak nga agbalin a nabara nga isyu a sarangten dagiti mannursuro ken politiko.” Umad-adu ti bilang dagiti naranggas nga aramid iti kada aglabas a tawen. Idi 1993, dagiti krimen iti arubayan dagiti eskuelaan idiay lugar ti Toronto inramanna ti 810 a panangraut, 131 a seksual a panangraut, ken 7 a panangsabidong agraman 141 a panangitutok iti makapapatay nga igam. “Nakaala [dagiti polis] iti arsenal dagiti paltog, kutsilio, bislak, batuta ken dadduma pay nga armas kadagiti estudiante,” kuna pay ti Star. Patien dagiti makaunget a nagannak a napeggad a lugar ti eskuelaan a pakaibaonan dagiti annakda. Dagiti eskuelaan ket sigud idi a lugar ti pagsursuruan, “ngem ita, masursuromon ti pannakibarkada, panangpilit dagiti kapatadan, ken [panangusar] iti armas,” kuna ti Star.