Mannakipagriknakayo Aya a Dumdumngeg?

PANUNOTENYO a kabaelanyo nga ikkan ti tunggal tao bayat ti panagbiagyo iti maysa a nangina a sagut. Anian a ragsak ken panangapresiarda iti dayta! Kinapudnona, kabaelanyo nga ikkan dagiti dadduma ti naisangsangayan a sagut, maysa a banag a talaga a kasapulanda. Awan ti gastosenyo a kuarta. Ania dayta? Ti atensionyo. Kaaduan a tattao tarigagayanda ti atension ket apresiarenda no awatenda dayta. Nupay kasta, tapno maipaay ti napateg nga atension, masapul nga agbalinkayo a mannakipagrikna a dumdumngeg.

No maysakayo a naganak wenno nangyempleo wenno agserserbikayo iti aniaman a saad a sadiay kiddawen dagiti tattao kadakayo ti balakad ken panangiturong, masapul a dumngegkayo a buyogen ti pannakipagrikna. No saan, marikna dagiti tattao ti kurang a pannakipagriknayo, ket madadael ti pakasarsaritaanyo kas maysa a mabalin a pagipudnuan iti parikut.

Uray pay no saankayo a masansan a makiddaw a mangipaay iti balakad, masapul pay laeng a dumngegkayo kadagiti tattao a buyogen ti pannakipagrikna, kas no kiddawen ti maysa a gayyem ti pannakaliwliwa. Kas kunaen ti maysa a proverbio ti Biblia, ti sumungbat a di pay dumngeg nga umuna mabalin nga agbanag iti pakaibabainanna. (Proverbio 18:13) Ania, ngarud, dagiti dadduma a pamay-an a mabalin a maipakitayo a maysakayo a mannakipagrikna a dumdumngeg?

Agatension a Naan-anay

Ania ti maysa a mannakipagrikna a dumdumngeg? Depinaren ti Webster’s New Collegiate Dictionary ti “empatia” a: “Ti pannakabael a makiraman iti rikrikna wenno kapanunotan ti sabali.” Dayta met laeng a diksionario depinarenna ti “dumngeg” a: “Panagdengngeg a buyogen ti panagpanunot.” Gapuna ti mannakipagrikna a dumdumngeg saan laeng a dumngeg iti sasawen ti maysa. Agatension ken makiraman kadagiti kapanunotan ken rikrikna dayta.

Daytoy sapulenna ti panangpanunot a naimbag iti mangmangngeg, a saan nga agalla-alla ti panunotyo. Uray pay ti panangpanunot no kasano a ti isusungbatyo singaenna ti panagimdengyo. Disiplinaenyo ti bagiyo a mangipamaysa iti ibagbaga ti sabali a tao.

Perrengenyo ti tao a makisarsarita kadakayo. No agalla-alla ti matayo, agparang a saankay nga interesado. Paliiwenyo dagiti kumpasna ken ti ipaspasimudaag ti bagina. Umis-isem kadi wenno nakamisuot? Iparangarang kadi dagiti matana ti ragsak, liday, wenno panagamak? Napateg kadi ti saanna a dinakamat? Dikay agdanag iti isungbatyo; kadawyan a dumteng dayta kas resulta ti naipamaysa a panagimdengyo.

Bayat a dumdumngegkayo, mabalin nga agtung-edkayo ken yebkasyo ti pananganamong, kas ti ‘matarusak’ ken ‘maawatak.’ Ipakita daytoy a dumdumngegkayo. Nupay kasta, dikay pagarupen a ti panagtung-ed ken yaanamongyo ket ipapan dagiti tattao a dumdumngegkayo no talaga a dikay met dumdumngeg. Kinapudnona, ti agtultuloy a napartak a panagtung-ed mabalin nga ipamatmatna a dikay makaanusen. Kasla kunkunaenyo, ‘Partakam. Partakam nga ibaga ti kayatmo nga ibaga. Turposemon.’

Iti aniaman a pamay-an, dikay koma pakaseknan unay ti pamay-an ti panagimdeng. Basta pagbalinenyo a napudno ti panagimdengyo, ket dagiti sungbatyo iparangarangda ti kinapasnekyo.

Dagiti naimbag a saludsod ipakitada met nga agpampanunotkayo a naimbag ken dumdumngegkayo. Ipakitada nga interesadokayo. Dawatenyo ti panangilawlawag kadagiti punto a saan a naibaga wenno saan a nalawag. Agsaludsodkayo iti mangawis iti sabali a tao a lawlawaganna ken yebkasna pay ti kayatna. Nalabit masapul a sumungbatkayo sagpaminsan, ngem dikay lablabsen. Ti pananglawlawag kadagiti bambanag ket paset ti yiimdeng. No di nalabes ti isusungbat, apresiaren ti sabali a tao ti tarigagayyo a mangawat kadagiti amin a sawenna.

Ipakita ti Pannakaawat

Mabalin a daytoy ti karirigatan, uray pay no pudno a makipagriknakayo iti tao a kasarsaritayo. No adda umay kadakayo a mariribukan, dagus kadi a mangiparangkayo kadagiti mapangnamnamaan a singasing ken solusion? Dagus kadi nga ibagayo iti tao a saan met a dakes unay ti kasasaad no idilig iti panagsagaba ti maysa a tao? Mabalin a kasla makatulong daytoy, ngem mabalin nga adda negatibo nga epektona.

Mabalin nga adda sumagmamano a rason no apay a magutugotkayo a saanen a dumngeg ket rugianyo ti agsolbar. Mabalin a pagarupenyo a dagiti laeng naganetget a singasingyo ti kasapulan tapno sumayaat ti rikna ti agsagsagaba. Wenno mabalin a mariknayo a rebbengenyo nga “aturen” ti aniaman a “biddut,” ket no dikay aramiden dayta, dikay tumultulong wenno dikay “tungtungpalen ti obligasionyo a tumulong.”

Nupay kasta, ti giddato a panangipaay kadagiti solusion, gagangay a mangipaay kadagiti mangupay a mensahe, kas iti, ‘Makitak a simple laeng ti parikutmo ngem ti panangipagarupmo iti dayta.’ Wenno, ‘Ad-adda nga interesadoak iti pakasaritaak a manangsolbar ti parikut ngem iti pagimbagam.’ Wenno nalabit, ‘Basta diak maawatan​—ket diak kayat a maawatan.’ Ti panangidilig iti parikut ti agsagsagaba iti parikut dagiti sabsabali gagangay nga ipasimudaagna ti, ‘Rumbeng nga ibainam ti bagim ta dagiti dadduma a tao nakarkaro pay ti sagsagabaenda ngem sika.’

No di igaggagara nga ipaayyo ti kasta a makapaupay a mensahe, mariknanto ti gayyemyo a pudno a dikay dimngeg kenkuana, nga isut’ diyo maawatan. Kunaennanto pay ketdi a pagarupenyo a nalalaingkayo ngem isu. Inton sumaganad, sabalinton ti pangkiddawanna iti pannakaliwliwa.​—Filipos 2:3, 4.

Ania ngay no mariribukan unay ti gayyemyo? Kas pagarigan, mabalin a mariknana a nakabasol nga awan ti umno a pakaigapuan. Dagus kadi nga ibagayo kenkuana dayta tapno sumayaaten ti riknana? Saan, agsipud ta no dikay pay dimngeg kenkuana nga immuna, saanto unay a makaliwliwa ti panangipanamnamayo. Imbes a mariknana a nabang-aran, mariknana a madagdagsenan pay laeng, ken ing-ingpenna pay laeng ti biddutna. Kas kinuna ti maika-19-siglo a pilosopo a ni Henry David Thoreau, “masapul ti dua tapno maibaga ti pudno: maysa ti mangibaga ken sabali ti dumngeg.”

Anian a maitutop ti panangiwanwan ti Biblia: “Nasiglat koma maipapan iti panagdengngeg, nainayad maipapan iti panagsao.” (Santiago 1:19) Ket nakapatpateg met ti dumngeg a buyogen ti pannakipagrikna! Makipagriknakayo iti agipudpudno [ti parikutna] kadakayo. Bigbigenyo ti narikut a problemana, ti nakaro ti pakarigatanna. Dikay tagibassiten ti parikutna babaen kadagiti sasao a kas iti, ‘Ah, apagdarikmat laeng ti parikutmo’ wenno, ‘Kinapudnona bassit laeng dayta a parikut.’ Nakalkaldaang, ti kasta a panangtagibassit mabalin a pakaruenna laeng ti nariribuk a rikna. Maupayto gapu ta dikay met ikaskaso ti yeb-ebkasna a mensahe. Gapuna, ipakita koma dagiti tigtignayyo a dumdumngegkayo iti maibagbaga ken awatenyo a kastoy ti riknana maipapan kadagiti bambanag itatta.

Di sapulen ti mannakipagrikna a panagimdeng nga umanamongkayo iti tao a mangyeb-ebkas ti riknana kadakayo. Nalabit patienyo a di nainkalintegan a kunaen ti maysa a tao, “Kagurak ti trabahok!” Ngem no subangenyo dayta (‘Saan koma a kasta ti riknam’) wenno libakenyo dayta (‘Saan a kastat’ kayatmo a sawen’), kunaennanto a dikay makaaw-awat. Iparangarang koma dagiti komentoyo ti pannakaawatyo. Iti tao a kagurana ti trabahona, mabalin a kunayo, ‘Mabalin a makabannog dayta.’ Kalpasanna, kiddawenyo nga ilawlawagna no apay. Iti kasta, dikay uman-anamong a guraenna ti trabahona ngem basta bigbigenyo a kastat’ riknana itatta. Ngarud, napennekyo nga isut’ dinengngegyo, a naan-anay a nayebkasna ti rikriknana. Masansan a ti pannakiraman iti parikut pabassitenna dayta.

Umasping iti dayta, ti tao nga agkuna, “Agpa-checkup ti asawak itatta,” mabalin a kaipapananna ti, “Madanaganak.” Bigbigen koma ti panagtignayyo daytoy. Ipakitana a nadlawyo ti kaipapanan dagiti sasaona, ket ad-adda a makaliwliwa ngem no dikay inkankano ti kaipapananna, inlibakyo dayta, wenno pinadasyo ti nangbagbaga kenkuana babaen ti panangibagayo a saan a rumbeng nga agdanag.​—Roma 12:15.

Agsao Met Dagiti Naimbag nga Umimdeng!

Kuna ti The Art of Conversation kadagidiay nga agimdeng ngem bassit laeng ti panagsaoda, “a pagarupenda nga al-aluadanda ti panagsaoda.” Daytoy pilitenna ti sabali a tao a bukbukodanna ti panagsarita, ket kinasabrak dayta. Iti kasumbangirna, kinasabrak met, ken makapadanag, no ti tao a dengdenggenyo di agsardeng nga agsao a dinaka man la ikkan ti gundaway a mangyebkas iti kapanunotanyo. Gapuna, nupay masapul nga agbalinkayo a nalaing nga umimdeng, nalabit tarigagayanyo met nga ipakaammo iti sabali a tao nga adda banag a makatulong a kayatyo nga ibaga.

Aniat’ mabalinyo nga ibaga? Gapu ta immimdengkayo a siraraem iti kayat nga ibaga ti gayyemyo, rumbeng aya a mangipaaykayo itan iti balakad? No kualipikadokayo a mangipaay iti dayta, nalabit. No addaankayo iti solusion iti parikut ti gayyemyo, rumbeng laeng nga iramanyo dayta kenkuana. Dagiti saoyo mabalin a napategda, yantangay nangipaaykay ti tiempo a dimngeg nga umuna. No awan ti karbenganyo a mangipaay iti panangiwanwan wenno tulong a kasapulan ti gayyemyo, padasenyo a tulongan a makiuman iti maysa nga addaan karbengan a mangipaay iti dayta.

Nupay kasta, iti dadduma a kaso, saanen a kasapulan wenno makalikaguman ti balakad. Gapuna, agannadkayo tapno di madadael ti nasayaat nga epekto ti panagimdengyo babaen ti pananginayon ti adu a sasao. Nalabit ti gayyemyo masapul nga ibturanna laeng ti di magawidan a kasasaad wenno aguray agingga a maparmek kamaudiananna ti negatibo a rikriknana. Immasideg kadakayo tapno iramanna ti parikutna. Nagimdengkayo. Nakipagriknakayo iti rikriknana, impanamnamayo kenkuana a maseknankayo ket isut’ pampanunotenyo ken ikarkararaganyo. Ipakaammoyo kenkuana a siwayawaya nga umayto manen kadakayo ket dikayto saritaen ti parikutna kadagiti sabsabali. Nalabit ad-adda a kasapulanna dayta a pangliwliwa ngem ti panangrisut iti parikutna.​—Proverbio 10:19; 17:17; 1 Tesalonica 5:14.

Mapakuyogan man ti panagimdengyo iti balakad wenno saan, agparehokayo a magunggonaan. Ti agsasao mapnek a dinengngeg ken naawatanyo. Naliwliwa iti pannakaammo nga adda mangipateg kenkuana a mayat nga umimdeng iti ibagana. Nagunggonaan met ti dimngeg. Apresiaren ti dadduma ti pannakaseknanna. No mamalakad, ad-adda a mapapati agsipud ta saan nga agsao agingga a naan-anay a naawatanna ti kasasaad a naiparang kenkuana. Pudno a kasapulan ti tiempo iti panagimdeng a buyogen ti pannakipagrikna. Ngem anian a nakapatpateg dayta! Kinapudnona, babaen ti panangipaay iti atension kadagiti tattao a buyogen ti panagpanunot, ipapaayanyo ida ti naisangsangayan a sagut.