Nasurok nga 40 a Tawen iti Sidong ti Panangipawil Dagiti Komunista
KAS INSALAYSAY NI JARMILA HÁLOVÁ
Ti panawen: kalpasan ti katengngaan ti rabii, idi Pebrero 4, 1952. Ti lugar: ti apartmentmi idiay Prague, Czechoslovakia. Nariingkami iti napaut a panaguni ti doorbell. Kalpasanna, simrek dagiti polis.
INKABIL dagiti polis da Nanang, Tatang, dakam iti adiek a lalaki a ni Pavel iti nadumaduma a siled, a nangisaadda iti guardia iti tunggal maysa kadakami, sada rinugianen ti nagsukisok. Agsuksukisokda pay laeng iti apartmentmi ag-12 nga oras kalpasanna. Kalpasan a nangaramidda iti listaan ti amin a literatura a nasarakanda, inyempakeda dagita kadagiti kahon.
Kalpasanna, naibilin nga agluganak iti maysa a kotse, sada insuot kaniak ti nangisit nga anteohos. Kasla karkarna dayta, ngem nabalinak a kutien bassit ti anteohos tapno makitak no pangipananda kaniak. Pamiliar kaniak dagiti kalsada. Nagturongkami iti nakaap-aprang a hedkuarter ti State Security.
Pinaruardak manipud iti kotse. Kalpasanna idi naikkat ti anteohos, nasarakak ti bagik iti bassit, narugit a siled. Binilinnak ti maysa a nakauniporme a babai a sukatak ti kawesko ket isuotko ti napuskol a pantalon a pangtrabaho ken kamiseta ti lalaki. Nabedbedan ti ulok iti nisnis tapno maabbongan dagiti matak, ket naiturongak a nakapiring, manipud iti siled a nagna iti kasla awan patinggana a pasilio.
Kamaudiananna, pinasardengnak ti babai a guardia sana linukatan ti maysa a landok a ruangan, sanak induron iti uneg. Nawarwar ti nisnis a naibedbed iti ulok, sa nakandaduan ti ruangan. Addaak idin iti maysa a selda a pagbaludan. Adda babai nga agtawen iti 40’s a mangmatmatmat kaniak, a nagkawes iti kas iti kawesko. Makakatawaak ket—nupay no kasla karkarna—diak malapdan ti agkatawa. Kas maysa a balasang nga agtawen iti 19, nga awanan iti kapadasan a kas iti pannakaibalud, nagtalinaedak latta a naragsak. Di nagbayag, naragsakanak unay a nakaammo nga awan iti pamiliak ti naibalud pay.
Napeggad kadagidi a tawen ti agbalin a Saksi ni Jehova iti pagilian a maaw-awagan idi iti Czechoslovakia. Ti pagilian ket adda iti sidong ti Komunista a turay, ket napawilan dagiti Saksi. Kasano a nagbalin ti pamiliami a sidedekket a nainaig iti maysa a maipawil nga organisasion?
No Kasano a Nagbalinkam a Saksi
Ni Tatang, maysa a katutubo ti Prague, ket Protestante idi damo ken napasnek unay iti narelihiusuan a patpatienna. Naam-ammona ni Nanang idi dekada ’20 idi immay idiay Prague gapu iti panagadalna iti medisina. Naggapu iti lugar a maawagan Bessarabia, nga idi ubing pay ket paset ti Russia. Kalpasan a nagkasarda, nakikappon iti relihion ni lakayna uray pay no isut’ maysa a Judio. Ngem di napnek iti dayta.
Kabayatan ti Gubat Sangalubongan II, naipan ni Tatang iti maysa a kampo a pagtrabahuan, ket dandani di nalasatan ni Nanang ti holocaust. Narigat dagidi a tawen para kadakami, ngem nakalasatkam amin. Idi ngalay ti 1947, dua tawen kalpasan ti panagpatingga ti gubat, maysa kadagiti manang ni Tatang, a nagbalinen a maysa a Saksi ni Jehova, ti nagsuskribe iti Pagwanawanan agpaay iti pamiliami. Ni Nanang ti damo a nangbasa iti dayta, ket dagus a pinatina ti mensahe ti kinapudno a nabayagen a birbirokenna.
Idi damo, bassit laeng ti inranudna kadakami, ngem naammuanna no sadinot’ pakaang-angayan dagiti gimong idiay Prague ket rinugianna a tabunuan ida. Iti unos ti sumagmamano a bulan, idi primavera ti 1948, nagpabautisar iti maysa nga asamblea sirkito dagiti Saksi. Kalpasanna, inawisnakami a makikadua kenkuana a tumabuno kadagiti gimong. Nupay agkedked, immanamong ni Tatang.
Naangay dagiti gimong iti bassit a pasdek iti kabesera ti Prague, a sadiay a rinugianmi ti timmabuno kas maysa a pamilia. Naglaok ti riknami a dua ken ni Tatang, panagusioso ken di panagtalek. Nasdaawkam ta adda gayamen kabbaro a gagayyem ni Nanang a yam-ammona kadakami. Dayawek ti kinabara ken kinanainkalinteganda, ti kasta unay a panangapresiarda iti panagkakabsatda.
Tangay nakitana ti positibo a tignaymi, insingasing ni Nanang nga awisenmi dagiti Saksi iti pagtaenganmi agpaay iti detaliado a panagsasarita. Anian a siddaawmi ken ni Tatangko idi impakitada kadakami manipud iti bukodmi a Biblia nga awan ti di matay a kararua ken awan ti Trinidad! Wen, makalawlawag-panunot a maammuan no ania a talaga ti kaipapanan ti panangikararag iti pannakasantipikar ti nagan ti Dios ken ti yaay ti Pagarianna.
Sumagmamano a lawas kalpasanna, inawis ni Tatang ti sumagmamano a klero ti iglesiana nga umay idiay balaymi. Kinunana: “Kakabsat, kayatko nga ilawlawag ti sumagmamano a Nainkasuratan a banag kadakayo.” Apagsaona iti dayta, imparangna ti agsasaganad a kangrunaan a doktrina ti iglesia ket impakitana no kasano a supiaten dagitoy ti Biblia. Inamin dagiti klero a pudno dagiti nasaona. Kalpasanna, inkonklusion ni Tatang: “Nakadesisionakon, ket agsaok iti biang ti pamiliak, nga umikkatkamin iti iglesia.”
Naipawil ti Trabaho a Panangasaba
Idi Pebrero 1948, kalpasan unay a rinugianmi ken Tatang a tabunuan dagiti gimong, tinengngelen ti partido Komunista ti pagilian. Naimatangak dagiti padak nga estudiante a nangakusar kadagiti mannursuroda ken nagamkan dagiti mannursuro ti nagannak dagiti estudianteda. Tunggal maysa ket nangrugin a nagbibinnusor iti maysa ken maysa. Idi damo, nupay kasta, nagtalinaed a saan unay a nasinga ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova.
Kadakami, ti tampok ti 1948 isut’ kombension dagiti Saksi ni Jehova idiay Prague. Nasurok a 2,800 a tattao ti presente manipud Setiembre 10 agingga iti 12. Sumagmamano a lawas kalpasanna, idi Nobiembre 29, 1948, rinaut dagiti sekreta a polis ti sanga nga opisina, ken naserraan dayta. Iti simmuno nga Abril, naipatawen ti opisial a panangipawil iti trabahomi.
Awan kadagitoy a tignay ti nangpabuteng iti pamiliami, ket tinabunuanmi idi Setiembre 1949 ti espesial a programa iti kakaykayuan iti ruar ti Prague. Makalawas kalpasanna, nabautisarankam a dua ken ni Tatang. Agpapan pay iti panangikagumaanmi nga agannad iti trabaho a panangasaba, naarestoak idi Pebrero 1952, kas insalaysayko iti pangrugian.
Maulit-ulit a Pannakaimtuod
Kalpasan a napagsaludsodanak iti sumagmamano a daras, inkonklusionko a napaut la ketdi ti pannakaibaludko. Kasla pampanunoten dagiti managimtuod a no nabaybayag a maibalud ti maysa a tao nga awan ti pakakumikoman ti tiempona, kaykayatnanto ti makitunos. Ngem sangkalagipko ti pammilin dagiti dadakkelko, ket nakatulong dayta a mangtaginayon kaniak. Masansan a dakamatenda idi kaniak ti Salmo 90:12, a parparegtaendak a ‘bilangek dagiti aldawko,’ a kaipapananna, ipateg, wenno utobek, ida, ‘tapno magun-odak ti manakem a puso.’
Gapuna, sangkalagipko ti intero a salmo ken dadduma a teksto ti Biblia a naikabesak idin. Nagmennamennaak met kadagiti artikulo ti Pagwanawanan a naadalko sakbay a naibaludak, sa kinantaak a mismo ti bagik kadagiti kanta ti Pagarian. Malaksid pay, kadagiti damo a bulan ti pannakaibaludko, addada padak a balud a makasaritak. Kanayonanna, addada banag a marepasok a nasursurok kadagiti klasemi idiay eskuelaan, tangay naipasák dagiti maudi nga eksaminasionko sumagmamano la a bulan kasakbayanna.
Pinagminar kaniak dagiti pannakaimtuodko nga adda espia a timmabuno iti maysa kadagiti panangyadalko iti Biblia nga isut’ nangipulong iti trabahok a panangasaba. Inkonklusion dagiti pannakabagi ti linteg a siak met laeng ti mapabasol kadagiti naimakinilia a kopia dagiti publikasion ti Biblia a nasukainanda idiay balaymi. Ngem ti kinaagpaysuanna, ni adingko, nga agtawen la idi iti 15, ti nagmakinilia.
Kalpasanna, naamiris dagiti managimtuod nga awan a pulos ti ikalamiatko, isu a pinagreggetanda nga ikompromisok dagiti patpatiek. Impasangoda pay kaniak ti maysa a tao nga am-ammok idi kas agdaldaliasat a manangaywan dagiti Saksi ni Jehova. Nupay maysa metten a balud, makituntunosen kadagiti Komunista iti maysa a kampania a mangdurog kadagiti dadduma a naibalud a Saksi a mangidian iti pammatida. Piman pay a pinarsua! Tawtawen kalpasanna, kalpasan a naruk-atan, ti napalalo a panagbarbartekna isut’ nakatayanna.
Agsolsolo a Pannakaipupok
Kalpasan ti pito a bulan, nayakarak iti sabali a pagbaludan ket agsolsoloak a naipupok. Ita, ta maymaysaakon, siakon ti makaikeddeng no kasanot’ panangusarko iti panawenko. Ikkandak kadagiti libro no kiddawek, ngem, siempre, saan a naespirituan dagidi. Isu a nangaramidak iti iskediul ti trabaho a pakairamanan ti oras a panagbasa ken ti oras a panagmennamenna kadagiti naespirituan a banag.
Makunak nga idi la a nariknak a nadekketak ken Jehova kadagiti kararagko. Idi la a simmudi ti panangpanunotko iti sangalubongan a panagkakabsattayo. Inaldaw nga ikagumaak a darepdepen no kasano a maiwaragawag ti naimbag a damag iti dayta a partikular a kanito iti nadumaduma a paset ti daga. Dardarepdepek idi ti bagik a makiramraman iti daytoy a trabaho, a mangipapaay ti presentasion iti Biblia kadagiti tattao.
Kaskasdi, iti daytoy kalmado nga atmospera, naisagmakak iti maysa a silo. Tangay pagay-ayatko ti agbasa ken mawawak iti kapanunotan dagiti taga ruar, no dadduma, napalalot’ panagbasbasak iti maysa a partikular a libro agingga a maliwayakon ti iskediulko a mangmennamenna kadagiti naespirituan a banag. Kalpasan a napasamak daytoy, kanayon a pagbabbabawyak daydi.
Isu nga iti maysa nga agsapa, naipanak iti opisina ti mangbista nga abogado. Awan ti partikular a nagsasaritaanmi—dagiti laeng resulta ti napalabas a pannakaimtuod. Naupayak, tangay awan ti naikeddeng a petsa ti pannakabista ti kasok. Iti kaguduat’ oras wenno nasursurok, naisubliak iti seldak. Sadiay a napukaw ti aanusak ket rinugiakon ti nagsangit. Apay? Adda kadin epekto kaniak ti napaut a lawlawas ti pannakaipupokko nga agsolsolo?
Rinugiak nga anagen ti parikutko ket dagus a nailasinko ti gapuna. Iti napalabas nga aldaw, napalalot’ panagbasbasak, ket naliwayak manen dagiti naespirituan nga aramidko. Isu nga idi innaladak a di napakpakadaan tapno maimtuod, saan idi a nalimbong ti panunotko kas iti ikarkararagko. Dagus nga imburayko ti pusok ken Jehova ket inkeddengko a pulos a diakton liwayan dagiti naespirituan a banag.
Kalpasan dayta a kapadasan, inkeddengko nga isardengkon nga unabes ti panagbasak. Ngem adda napanunotko a nasaysayaat, nga isut’ panangpilitko iti bagik nga agbasa iti Aleman. Kabayatan ti panangsakup dagiti Aleman idi Gubat Sangalubongan II, masapul nga adalenmi ti Aleman idiay eskuelaan. Ngem gapu kadagiti nakaap-aprang a banag nga inaramid dagiti Aleman kabayatan ti panangsakupda iti Prague, kalpasan ti gubat, kayatkon a lipaten ti amin nga Aleman, agraman ti pagsasao. Isu nga itan inkeddengko nga estriktuan ti bagik babaen ti panagsursurok manen iti Aleman. Nupay kasta, ti impagarupko idi a pannusa ket nagbalin a bendision. Palubosandak a mangilawlawag.
Nakagun-odak agpadpada iti Aleman ken Czech nga edision ti dadduma a libro ket rinugiak a sinanay ti bagik nga agipatarus ti Aleman iti Czech ken ti Czech iti Aleman. Napaneknekan a daytoy nga aramid ket saan laeng a pangsumra kadagiti makadangran nga epekto ti agsolsolo a pannakaibalud no di ket adda pay naimbag a panggep a sinerbianna idi agangay.
Pannakawayawaya ken Agtultuloy a Panangasaba
Kamaudiananna, kalpasan ti walo a bulan a panagsolsolok, nabista met laengen ti kasok. Napabasolak iti subersibo nga aramid ken nasentensiaan iti dua a tawen a pannakaibalud. Tangay naibaludakon iti 15 a bulan ken naiwaragawag ti pannakapakawan gapu iti pannakapili ti maysa a kabbaro a presidente, nawayawayaanak.
Idiay pagbaludan, inkararagko a ti pamiliak didak koma pakadanagan, ket idi nakaawidakon, natakuatak a nasungbatan daytoy a kararagko. Doktor iti medisina ni Tatang, ket pinaregtana ti adu a pasientena nga agadal ti Biblia. Kas resultana, mangidadaulo idi ni Nanang ti ag-15 a linawas a panagadal! Kanayonanna, mangidadaulo idi ni Tatang iti ingrupo a panagadal ti magasin a Pagwanawanan. Isu met ti nagipatarus iti dadduma kadagiti literatura ti Watch Tower Society manipud Aleman iti Czech, ket ni adingko ti nagimakinilia kadagiti manuskrito. Isu a dagus nga impamaysak ti naespirituan a trabaho ket di nagbayag mangidadauloak metten kadagiti panagadal iti Biblia.
Maysa a Kabbaro a Pakaibaonan
Iti natutudo a malem idi Nobiembre 1954, adda nangpaguni iti doorbell. Ti sitatakder sadiay, nga agar-aruyot ti danum iti nalitem-a-dapot’ kolorna a plastik a kapote, isu ni Konstantin Paukert, maysa kadagidiay mangidadaulo iti trabaho a panangasaba. Kadawyan a ni Tatang ti kayatna a kasao wenno ni adingko a Pavel, ngem iti daytoy a gundaway, dinamagnak: “Mabalin kadi a kumuyogka nga agpasiar iti apagbiit?”
Dikam pay la nagin-innuni a nagna, tangay adda sumagmamano nga aglabas. Ti nakudrep a lawag ti silsilaw iti kalsada ti nangsilnag bassit iti nabasá a paset ti nangisit a dalan. Timmaliaw ni Konstantin; awanen matatao iti kalsada. “Mabalin kadi a tumulongka iti sumagmamano a trabaho?” kellaat nga inyimtuodna. Tangay nasdaawak, nagtung-edak kas yaanamongko. “Kasapulanmi ti mangaramid iti dadduma a panagipatarus,” intuloyna. “Rumbeng a mangsapulka iti lugar a pagtrabahuam ngem saan nga idiay balayyo wenno iti adinoman nga ammo dagiti polis.”
Sumagmamano nga aldaw kalpasanna, agtugtugawakon iti sango ti bassit a lamisaan iti bassit nga apartment a kukua ti lakay/baketen a pagassawaan a diak pulos am-ammo. Pasiente ida ni Tatang, ket nabiit pay a nairugi ti panagadal ti Biblia kadakuada. Isu a napaneknekan a napateg ti panagadalko iti Aleman idiay pagbaludan, tangay ipatpatarusmi idin ti literaturatayo manipud Aleman iti Czech.
Sumagmamano a lawas kalpasanna, naibalud dagiti Kristiano a kakabsat a mangidadaulo iti trabaho, agraman ni Kabsat Paukert. Kaskasdi, di simmardeng ti panangasabami. Dagiti babbai, a pakairamananmi ken ni Nanang, ti timmulong iti pannakaaywan dagiti inggrupo a panagadal ti Biblia ken ti Nakristianuan a ministeriomi. Ni adingko a Pavel, nupay tin-edyer pay la idi, ti nagserbi a kartero a nangibunong kadagiti literatura ken pammilin ti organisasion iti intero a paset ti pagilian a Czech ti pagsasaoda.
Maysa a Madungdungngo a Kadua
Idi arinunos ti 1957, ni Jaroslav Hála, a maysa a Saksi a naaresto idi 1952 ken nasentensiaan iti 15-tawen, ti temporario a nawayawayaan manipud pagbaludan tapno agpaagas. Dagus a kinasarita ni Pavel, ket di nagbayag naan-anay manen a nakiraman ni Jaroslav iti panangtulong kadagiti kakabsat. Tangay ammona a naimbag dagiti pagsasao, rinugianna ti nangaramid iti kaaduan a panagipatarus.
Maysa a rabii idi ngalay ti 1958, dakam ken ni Pavel ti inawis ni Jaroslav nga agpasiar. Gagangay daytoy tapno pagsasaritaanmi dagiti banag a mainaig iti organisasion, tangay adda mangsisiim iti apartmentmi. Ngem kalpasan a duduada laeng a nagsinnarita ken ni Pavel, kiniddawna kenkuana nga aguray iti maysa a pagtugawan iti parke bayat nga intuloymi a dua ti nagna. Kalpasan a nagsaritaanmi bassit maipapan iti trabahok, kiniddawna no, agpapan pay iti adda depektonan a salun-atna ken dina masinunuo a masakbayan, a makikallaysaak kenkuana.
Nasdaawak iti napasnek, prangka nga awis ti maysa a pagraraemak unay, isu nga immanamongak nga awan panagkedked. Ti panagnobiomi ti nangpasinged kaniak iti nanang ni Jaroslav, maysa a napulotan a Kristiano. Isu ken ni lakayna ti karaman kadagiti immuna a Saksi idiay Prague idi arinunos ti dekada ’20. Agpadada nga imbalud dagiti Nazi kabayatan ti maikadua a gubat sangalubongan, ket pimmusay ni lakayna iti pagbaludan dagiti Komunista idi 1954.
Sakbay a nagkasarkami, ni Jára, kas pangawagmi kenkuana, ket pinaayaban dagiti pannakabagi ti linteg. Kinunada kenkuana nga agpili no ipaoperana ti chronic pleurisy-na—nga iti dayta a tiempo kaipapananna nga agpayalison iti dara—wenno agtalinaed iti pagbaludan iti nabati a tawtawen ti sentensiana. Tangay nagkedkedanna ti operasion, kaipapananna nga agpaibalud iti nganngani sangapulo pay a tawen. Inkeddengko nga isut’ urayek.
Tiempo ti Subok ken Tured
Idi kattapog ti 1959, naipan ni Jára idiay pagbaludan, ket di nagbayag naawatmi ti maysa a surat a mangipadpadamag a nasayaat ti kasasaadna. Ngem adda napaut a tiempo sakbay a simmangpet ti surat a nangkigtot kadakam amin. Inyebkas dayta ti panagbabawi, kinaliday, ken buteng, a kas ket tay agsagsagaban ni Jára iti nervous breakdown. “Sabali la ketdi ti nangisurat iti daytoy,” kinuna ni nanangna. Ngem surat ti imana dayta!
Nagsuratkam a dua ken ni nanangna ket inyebkasmi ti panagtalekmi iti Dios sa pinaregtami. Kalpasan ti sumagmamano a lawas, adda manen simmangpet a sabali a surat, kaskasdi nga ad-adda pay a makariribuk. “Saan a mabalin nga isu ti nagsurat iti daytoy,” kinuna manen ni nanangna. Kaskasdi, kaar-arngi dayta ti surat ti imana, sa naibinggas dagiti balikas a pakabigbiganna. Awanen ti surat a naawatmi, ket di napalubosan a sarungkaranmi.
Umasping iti dayta, nakaawat met gayam ni Jára kadagiti makariribuk a surat a naggapu kano kadakami. Isut’ sidsidiren dagiti surat ni nanangna iti panangbaybay-ana kenkuana iti kinabaketna, ket ti suratko ti nangipamatmat iti suron iti panagpaurayna kaniak iti napaut a tiempo. Kaas-asping met unay dagitoy ti panagsuratmi ken wagas ti panangyab-ablatmi iti sasao. Idi damo, isut’ nariribukan met, ngem idi agangay nakumbinsir a saan a dakami ti nagsurat kadagitoy.
Maysa nga aldaw, adda nagparang iti ruangan, a nangyawat kaniak iti bassit a pakete, sa nagdardaras a pimmanaw. Naglaon dayta iti nagadu a papel ti sigarilio a nasuratan iti babassit unay babaen iti ima. Sinakar ni Jára dagiti surat a dakam kano ti nagsurat, agraman ti adu a bukodna a surat a di nasukimat. Kalpasan a naawatmi daytoy a surat nga impuslit ti maysa a di-Saksi a balud a nawayawayaanen, anian a bang-ar ken yamanmi ken Jehova! Agingga ita nga aldaw dimi pay laeng naammuan no kasano wenno asino ti makinggapuanan itoy sinasairo a gandat a mangdadael iti kinatarnawmi.
Idi agangay, napalubosan ti nanang ni Jára a sumarungkar iti anakna. Kadagitoy a gundaway, isut’ kinuyogko iti ruangan ti pagbaludan ket binuybuyak daytoy a pandek, nakapuy a babai a nangiparangarang kadagiti tignay ti naisangsangayan a kinatured. Nupay agpalpaliiw dagiti guardia, petpetanna ti ima ti anakna ket ipaimana kenkuana ti kabassitan a mabalin a maretrato a literatura. Nupay no ti pannakatakuat kaipapananna ti nakaro a pannakadusa, nangnangruna iti anakna, isut’ nagpannuray ken Jehova, tangay naamirisna a ti pannakataginayon ti naespirituan a salun-at isut’ kanayon a maipangpangruna.
Idi agangay, idi 1960, naiwaragawag ti pannakapakawan ti adu, ket nawayawayaan ti kaaduan a Saksi manipud pagbaludan. Nagawid ni Jára, ket kalpasan ti sumagmamano a lawas, nagbalinkami a naragsak, kakaskasar a pagassawaan.
Panangbalbaliw iti Estilo ti Panagbiagko
Natudingan ni Jára iti trabaho a panagdaliasat, a nagserbi iti interes ti kakabsat iti intero a pagilian. Idi 1961, isut’ natudingan a mangorganisa iti damo a klase ti Kingdom Ministry School iti paset ti pagilian a Czech ti pagsasaoda, agraman ti panangisuro iti adu a klase ti eskuelaan kalpasanna.
Maigapu kadagiti panagbalbaliw ti politika idiay Czechoslovakia idi 1968, iti simmuno a tawen, adu kadakami ti nakatabuno iti “Talna Ditoy Daga” a Kombension Internasional dagiti Saksi ni Jehova idiay Nuremberg, Alemania. Nupay kasta, ni Jára ket di pinalubosan dagiti pannakabagi ti linteg a pumanaw iti pagilian. Dadduma kadakami ti nangala kadagiti slide picture dayta dakkel a kombension, ket iti intero a pagilian, naikkan ni Jára iti pribilehio a mangiranud iti makapabileg-pammati a programa a nangipabuya kadagitoy a retrato. Adu ti nagkalikagum a mangbuya a maulit-ulit iti programa.
Dimi impagpagarup a daydi gayamen ti maudi a panangbisita ni Jára kadagiti kakabsat. Idi kattapog ti 1970, kimmapuy unay ti salun-atna. Ti chronic inflammation, a nasursurona nga inanduran iti inaldaw a panagbiagna ti nangapektar kadagiti batona, ket napaneknekan a makapapatay ti di panagandar dagiti bato. Isut’ pimmusay idi agtawen ti 48.
Nakapagtalinaed Babaen iti Tulong ni Jehova
Naulilaak iti tao nga inayatko iti kasta unay. Ngem impaay ti organisasion ti Dios ti madagdagus a tulong, tangay napalubosanak a makiraman iti panangipatarus kadagiti literatura ti Biblia. No koma mayarig iti relay race, nariknak a ni lakayko ti nangipasa kaniak iti baton tapno maitultuloy ti paset ti trabaho nga inaramidna a mismo.
Adu kadakami iti Makindaya nga Europa ti nagserbi ken Jehova iti nasurok nga 40 a tawen iti sidong ti panangipawil dagiti Komunista. Kalpasanna, idi 1989, tangay naikkaten ti Kurtina a Landok, dramatiko a nagbalbaliw ti biag ditoy. Nupay dinardarepdepko ti pannakaangay ti kombension dagiti Saksi ni Jehova iti nagdakkelan a Strahov Stadium iti Prague, diak pulos ninamnama a pumayso daytoy nga arapaap. Kaskasdi, idi Agosto 1991, napasamak dayta iti nakaskasdaaw a pamay-an idi a nagtataripnong ti nasurok a 74,000 iti naragsak a panagdaydayaw!
Awanen ti Czechoslovakia manipud idi Enero 1993, idi a nabingay a nagkadua ti pagilian—ti Czech Republic ken ti Slovakia. Anian a ragsakmi idi Setiembre 1, 1993, a pinatgan ti Czech Republic ti opisial a pannakabigbig dagiti Saksi ni Jehova!
Manipud kadagiti kapadasak iti biag, ammok a kanayon nga adda pammendision ni Jehova nga agur-uray kadatayo, la ketdi no palubosantay nga isuronatayo no kasano a bilangen dagiti aldawtayo. (Salmo 90:12) Naynay nga ikarkararagko ken Jehova nga isuronak a mangbilang kadagiti nabatbati pay nga aldawko iti daytoy a sistema dagiti bambanag tapno iti din mabilang nga al-aldaw iti masanguanan iti baro a lubongna, maysaakto met koma kadagiti naragsak nga adipenna.
[Ladawan iti panid 19]
Da nanang ken tatangko
[Ladawan iti panid 21]
Maysa a gimong iti kakaykayuan idi 1949 kabayatan ti panangipawil: 1. Ni adingko a Pavel, 2. ni Nanang, 3. ni Tatang, 4. Siak, 5. Ni Kabsat Hála
[Ladawan iti panid 22]
Kaduak ni lakayko a Jára
[Dagiti ladawan iti panid 23]
Ti nanang ni Jára ken ti naretrato a literatura nga impuslitna agpaay kenkuana
[Ladawan iti panid 24]
Agdama a panagtrabahok iti sanga idiay Prague