Apay nga Agsunda iti Nakaun-uneg?
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Alemania
AMMOYO kadi a nasurok laeng a 9 a kilometro manipud iti pagtaenganyo, ti temperatura ket nakabarbara a 300 degrees Celsius? Ngem dikay agdanag, ti pudot ket adayo unay iti babaenyo, ag-9,000 metro ti kaunegna! Ket tapno masigurado a saan a masinit ti sakayo, masaluadankayo babaen iti mangsalaknib a kalasag a maawagan ti rabaw ti daga.
Ti rabaw ti daga ti pakaisentruan ti pakaawisan idiay Continental Deep Drilling Program, a masarakan iti asideg ti Windischeschenbach, maysa a bario ti Alemania nga asideg laeng iti beddeng iti Czechia. Ti panggep daytoy a programa isut’ panangsunda ti maysa nga abut a nasurok a 10 kilometro ti kaunegna tapno sukimaten dayta a mangsalaknib a kalasag. Nupay kasta, masapul a maisardeng ti panagsunda idi 9 a kilometron gapu iti pudot, kas maammuantayto. Ngem apay nga ikagumaan ti mangsunda iti kastat’ kaunegna nga abut?
Saan a kabbaro ti nauneg a panagsunda. Naipadamag a nangabut dagiti Insik iti nasurok a 500 a metro ti kaunegna idi 600 K.K.P. iti panagsapulda iti naapgad a danum. Nanipud idi Industrial Revolution, ti panagtarigagay unay ti Laud kadagiti materiales a mausar iti panagpataud kaipapananna a nakaparpartaken a rimmang-ay ti teknolohia ti panagsunda. Iti nabiit pay, nupay kasta, ti panagsunda tinignay ti nagangganat pay a banag ngem ti panagnegosio: Nakatayá ti biag ti tao. Kasano? Ken kasano a makatulong ti panagsunda iti uneg ti daga?
Apay a Napateg ti Nakaun-uneg a Panagsunda?
Umuna, nakaparpartak ti pannakausar ti dadduma a mineral a kinabaknang ti daga ta mabalin a maibusda. Mabalin kadi a masarakan dagitoy met laeng a mineral iti naun-uneg pay iti daga, a nalabit madama pay laeng a maparparnuay? Daytat’ saludsod a mabalin a masungbatan ti nakaun-uneg a panagsunda.
Maikadua, bayat nga umadu ti populasion ti lubong, umad-adu a tattao ti matmatay gapu iti ginggined. Agarup kagudua kadagiti umili iti lubong ti agnanaed kadagiti lugar a pagpeggaden ti ginggined. Dayta iramanna dagiti agnaed iti nasurok a kakatlo dagiti kadadakkelan a siudad iti daga. Aniat’ pakainaigan dagiti ginggined iti panagsunda? “Ti panagadal iti lithosphere [ti makinrabaw a balkut ti daga] rumbeng a mangipaay iti ad-adda nga umiso a panagipadto,” kuna ti bokleta a Das Loch (Ti Abut). Wen, pudno nga adda naimbag a rason a maammuan ti tao dagiti palimed ti daga.
Ngem, nakangingngina ti magasto iti nakaun-uneg a panagsunda. Ti magasto iti proyekto nga Aleman ket $350 milion. Awanen aya ti dadduma a pamay-an ti panangtakuat kadagiti palimed ti planetatayo? Mabalin nga adda wenno awan. Adut’ maammuan ti siensia maipapan iti pannakabukel ti daga babaen ti panangusarna kadagiti instrumento a masarakan iti rabaw. Ngem ti abut a nasunda iti nakaun-uneg ti kakaisuna a pamay-an a mangpatalged kadagita a naammuan ken mangsukimat kadagiti bato a nagtalinaed agingga itatta iti sidong ti nakaro a puersa ken temperatura. Mabalin a kunaenyo a ti nakaun-uneg a panagsunda padasennat’ mangtakuat ken mangawat iti pudno a kasasaad dagiti bambanag.
Kaaduanna adut’ naibagan maipapan iti panagsunda. Apay a ditay sarungkaran ti lugar idiay Windischeschenbach? Madanagankay kadi iti dikay pannakaawat iti sientipiko a termino? Dikay agdanag. Ti giya, maysa a geologo, inkarina a pagbalinenna a simple dagiti amin a panangilawlawagna.
Nakaskasdaaw nga Alikamen a Pagsunda
Masdaawkami a makakita iti alikamen a pagsunda iti ngatuen ti abut nga agtayag ti kas iti kangato ti 20-grado a patakder. Ti pagsunda ti maysa kadagiti banag a mangipaay iti naisangsangayan a pakaawisan itoy a proyekto uray pay kadagiti saan nga eksperto. Ket addada pay dadduma a makapainteres a banag a maammuantayo.
Alaenyon, kas pagarigan, ti lugar. Idi maipalplano ti nakaun-uneg nga abut, saan a pinili dagiti sientista ti agsunda iti basta sadinoman. Nagsurat ti pagiwarnak a Die Zeit maipapan iti proyekto: “No kayatyo a maammuan no kasano a mapasamak dagiti ginggined, ipamaysayo kadagiti lugar a sadiay agtupa wenno agsina dagiti plate [iti uneg ti daga].” Dayta a lugar isu ti Windischeschenbach, ta dayta ti direkta nga adda iti ngatuen ti beddeng ti dua a subterranean continental plate wenno nabannayat panaggarawna a paset ti rabaw ti daga.
Iti napalabas, dagitoy dua a plate maipagarup a nagtupada iti nakapigpigsa unay ta induronda nga impangato ti makimbaba a paset nga imparabaw, agingga iti madanon ti moderno a teknolohia. Ti panagsunda kadagiti nadumaduma a yan ti bato parnuayenna ti awagan ti giyami a geological shish kebab. Kasano kauneg ti abut?
Idi Oktubre 12, 1994, maysa nga agkilapkilap a pagilasinan iti patakder a pagdamagan ti nangipakaammo iti pagpatinggaan ti kaunegna: “9,101 metro” (29,859 pie). Kasano kauneg dayta? Bueno, no adda elebeytor a mangibiahe kadakami iti uneg, ti yuulog alaenna ti dandani maysa ket kagudua nga oras. Nupay kasta, dayta komat’ maysa a biahe a dikamto pulos malipatan. Apay? Agsipud ta bayat a bumabbabakami, mariknami a bumarbara ti temperatura iti baet ti 25 ken 30 degrees Celsius iti tunggal sangaribo a metro. Gapuna iti agdama a kaunegna, mapadasanmi ti nakapudpudot a 300 degrees Celsius. Anian a ragsakmi ta ti isasarungkarmi dina inraman ti panagpasiar iti uneg! Ngem ti parikut maipapan iti temperatura yegnatayo iti sabali pay a makapainteres a paset daytoy a proyekto.
Iti agarup 9,000 metro, ti abut labsanna ti nakapatpateg a pagbalbaliwan [ti temperatura] a 300 degrees Celsius. Apay a napateg? Agsipud ta no maisarang dagiti bato iti kasta a pudot ken puersa, agbaliwda manipud natangken nga agbalin a nalukneng. Daytoy a panagbalbaliw pulos a di pay nasuksukimat iti gagangay nga aglawlaw.
Makapasiddaaw met ti sistema a mangiturong iti pagsunda. Tapno iladawan daytoy a pamay-an, darepdepenyo ti bagiyo a mangig-iggem iti pungto ti maysa a landok nga agarup 100 a metro ti kaatiddogna ken 2 milimetro ti diametrona, kas iti kapuskol ti dakkel a dagum a pagdait. Ita, darepdepenyo a padpadasenyo nga iturong ti bassit a pagsunda iti sabali a pungto. Iti aniaman a tiempo, killonton ti abut wenno naputeden dagiti pagsunda, wenno aggigiddan a mapasamak dayta.
Naparnuay dagiti alikamen a mangtaginayon a nalinteg ti abut babaen ti automatiko a panangaturna iti dalan ti pagsunda. Napaneknekan a naballigi daytoy a sistema ti panangiturong ta iti nasurok nga 6,000 metro, ti lansad ti abut simiasi laeng iti 8 metro manipud iti lintegna. Nagsayaatan a naaramidan, panangabut ti imbaga ti giyami kadakami a “maipagarup a kalilintegan nga abut iti lubong”!
“Round-Trip” Tapno Baliwan ti Tadem ti Pagsunda
Ti motor a mangipalok iti pagsunda ket masarakan iti “lansad ti abut,” saan nga iti rabaw. Ngarud, ti intero a kaatiddog ti tubo a pagsunda saan nga agrikus no agsunsunda. Nupay kasta, makabannog ti agsunda iti kasta a kauneg. Babaen ti panagandarna nga agpababa iti maysa wenno dua a metro iti tunggal oras, tunggal tadem lussokenna ti agarup 50 metro a bato sakbay a masukatan. Bayat nga inturongnakami ti giyami nga umasideg iti pagsunda, napaliiwmi ti panangaon ti tubo ti pagsunda manipud iti abut maipaay laeng iti dayta a panggep, tapno sukatan ti tadem.
Dagiti dadakkel nga ima ti robot ti mangiggem ken mangisina iti tunggal 40-metro a paset ti tubo. Ti sistema a mangaon iti tubo ket maysa manen a makaawis a paset ti proyekto. Ti sistema ket kabbaro a nadisenio a mangpapartak iti makabannog a pamay-an ti panangaon ken panangibaba iti tubo, wenno panag-round-trip, kas panangdeskribir dagiti eksperto iti panagsunda iti dayta. Awan ti pangababaan. Ilawlawag ti umis-isem a rupa a naka-helmet iti duyaw: “Tapno masukatan ti tadem, masapul nga aonenmi ti isuamin!”
Aniat’ Maammuantayo Manipud Kadagiti Sample?
Sinukimatmi ti laboratorio ket nasdaawkami a makakita kadagiti naintar nga estante a napno kadagiti sample ti bato. Kasano a nairuar dagiti sample manipud iti daga? Iti dua a nagduma a pamay-an.
Maysa a pamay-an ti panangiruar isut’ babaen iti coring, a sadiay maala dagiti kakasla tubo a bato. Awan masayang a tiempo a mangpaliiw iti kasasaad dagitoy a core iti laboratorio. Apay a naganat? Agsipud ta iti rabaw, maipasidong ti bato iti nakaro a puersa. Adut’ maammuan dagiti geopisiko maipapan itoy a puersa babaen ti panangsiputda no kasano a ti tunggal core “di maapektaran daytoy a puersa” bayat ti umuna a sumagmamano nga aldawna iti rabaw ti daga.
Ti ad-adda a gagangay a pamay-an ti pananggun-od kadagiti sample ket bayat ti gagangay a panagsunda. Maibomba ti pluido iti pagsunda a tubo a mangpalammiis iti tadem ken mangiruar kadagiti tipping. Maipugso iti rabaw ti pluido ken dagiti tipping babaen iti puersa ket paglasinen ida ti sagatan. Mausar manen ti pluido, ket masukimat dagiti tipping. Aniat’ ipalgak dagitoy a panagsukimat?
Ikeddeng dagiti panangsubok ti kita ti bato ken dagiti elektrikal ken magnetiko a kasasaadda. Maurnong dagiti impormasion maipapan iti yan dagiti deposito ti mineral. Ti kasedsed ti bato ipamatmatna no kasano kapartak ti panagdaliasat ti ginggined iti daga.
Ipalgak met dagiti panangsubok ti kanayon a panagayus ti danum iti agsupadi a direksion iti nagbaetan ti rabaw [ti daga] ken iti kauneg nga 4,000 metro ken iti naun-uneg pay. “Naan-anay nga ipalgak daytoy dagiti baro nga aspeto a mausig maipapan kadagiti parikut iti panangikkat kadagiti makadangran a substansia kadagiti pagminasan ken iti [pagserkan nga] abut,” inkomento ti magasin ti siensia a Naturwissenschaftliche Rundschau (Natural Science Review).
Ti panagpasiarmi nagpatingga babaen iti naimpusuan a panagpakada iti giyami. Ipabigbig ti napudno a panangiladawanna iti proyekto a kas maysa nga eksperto, para kenkuana, nagbalin a gagangay ti naisangsangayan. Kadagiti sientista, ti Windischeschenbach mabalin a kasla di nakaskasdaaw, ngem kadakami, ti isasarungkarmi ket maysa a naisangsangayan a banag.
[Dagiti ladawan iti panid 10]
Ngato: Panangrukod kadagiti core a naala iti panagsunda
Kanigid: Modelo ti rabaw ti daga
[Credit Line]
KTB-Neuber