Panangmatmat iti Lubong
Ti Nangina a Gatad ti Panagtakaw iti Lugan
Sigun kadagiti nabiit pay a bilang nga inruar ti Statistics Canada, 146,846 a lugan ti natakaw idiay Canada idi 1992, maysa a nangato a rekord. Agdagup daytoy iti proporsion ti panagtakaw a 8.4 iti tunggal 1,000 a lugan, idinto ta ti proporsion idiay Estados Unidos ket agarup 8.3, kinuna ti periodiko a The Vancouver Sun. Manmano a maisubli dagiti natakaw a lugan iti sigud a kasasaadda, ket kinuna ti report a “dagiti napukaw manipud kadagiti natakaw a lugan, sanikua iti uneg ti lugan, ken bandalismo iti lugan ket agdagup iti $1.6 bilion idi 1992.” Dagitoy a pukaw ket mapattapatta a 30 daras nga ad-adu ngem iti panagkusit ken panagtakaw kadagiti credit-card ken agarup 500 a daras nga ad-adu ngem kadagiti napukaw iti panagtakaw kadagiti banko. Ti panagpasiar babaen iti lugan ti nadakamat kas ti kangrunaan a rason iti pannakatakaw dagiti lugan. “Dagiti agtutubo nga agedad iti 12 agingga iti 17 a tawen ti pakaigapuan ti gistay kagudua kadagidiay napabasol ti panagtakaw iti lugan,” innayon ti Sun.
Di Panagbayad iti Kinnan
Nasurok a 31 a daras a naibaluden ti maysa a lalaki a taga Nueva York iti isu met laeng a basol: panagtakaw iti taraon. Sumrek ti 36-tawenna a lalaki iti maysa a restaurant, agorder iti pangpagana nga inumen ken naimas a taraon, sa agpalpa babaen iti puro a kape. Inton sumangpet ti babayadanna, ibagana iti serbidor nga awan kuartana sa aguray a maaresto. Apay nga aramidenna dayta? “Narigat ti biag iti ruar ti pagbaludan,” kuna ti awan-balayna a lalaki. Adda urnos idiay pagbaludan, regular a manganka, sa naimas ti taraon, irasonna. Malaksid pay, dina kayat a takawan wenno dangran ti tattao; kayatna laeng ti mangan a naimbag ken maaddaan iti nadalus a kama ken natalna a lugar a pagturogan. Isu a kanayon nga agpudno a nakabasol iti korte ken agikaro iti eksakto a sentensiana. Busbosen dagiti agbaybayad ti buis ti $162 iti kada aldaw a panagtaengna iti pagbaludan. Kinapudnona, ti nabiit pay a kinnanna a $51.31 ket ginastosanda iti $14,580 iti sentensiana a pannakaibalud iti 90-aldaw. Binusbos dagiti taga Nueva York ti nasurok a $250,000 kabayatan ti napalabas a lima a tawen. “Maim-imatangan dagiti abogado a tumultulong kadagiti napanglaw, ti bassit ngem umad-adu a tattao nga agaramid kadagiti nalag-an a krimen a panggepda ti agpaibalud” tapno “maliklikanda ti kinapanglaw wenno bisin,” kuna ti The New York Times.
Damagenyo ti Dentistayo
Ti nabiit pay a panangipapan a posible a mayakar ti virus ti AIDS babaen kadagiti pamay-an ti dentista ti mangpadanag iti tattao. Impalgak ti maysa a panagadal nga indaulo ti American Dental Hygienists’ Association a 83 porsiento kadagiti pasiente ti dentista ti madanagan di la ket ta maakaranda iti makaakar a sakit bayat nga agpadentistada. Sigun iti magasin nga American Health, siguraduen koma dagiti pasiente a saan laeng nga agusar dagiti trabahador ti dentista kadagiti guantes ken maskara no di ket sukatanda pay ida sakbay a tamingenda ti sumaganad a pasiente. Nasken a maesterilisado iti napudot dagiti mausar manen nga instrumento kalpasan ti tunggal pasiente. Kuna ti American Health a “saan nga umdas dagiti wagas a panangesterelisado iti nalamiis, kas ti panangugas iti alikamen babaen ti alkohol.” Kuna pay ti magasin a “no agkitakit ti dentistayo a mangsungbat kadagiti saludsodyo, mangsapulkayo iti sabali a dentista.”
Dagiti Naakaran a Biahero
Pattapattaen ti WHO (World Health Organization) nga ag-20 agingga iti 50 porsiento kadagiti uppat a bilion a tattao nga agbiahe iti kada tawen ti maapektaran iti síka, masansan a maigapu iti namulitan a taraon wenno danum. Mabalin a ti pannakabannog iti biahe, pannakaikawa iti naunday a biahe ti eroplano, wenno panagbalbaliw iti taraon ken klima ti pakaigapuan ti parikut babaen ti ikakapuy ti resistansia ti biahero. Tapno makissayan ti posibilidad ti panagsíka, isingasing ti WHO dagiti sumaganad: Siguraduenyo a ti taraon ket naluto a naimbag ken napudot pay laeng no maidasar. No saan a natalged ti mainum a danum, ipaburekyo dayta wenno ikkan iti pangdalus kas kadagiti mapagtalkan a tableta a magun-odan kadagiti parmasia. Liklikan dagiti naata a taraon malaksid no prutas wenno nateng a maukisan. “Laglagipenyo ti prinsipio,” kuna ti WHO, “Lutuenyo, ukisanyo wenno dikay kanen dayta.”
Salsalungasing Dagiti Katoliko
Sigun iti The New York Times, idagdagadag ni Papa Juan Pablo II kadagiti Katoliko a dalusanda dagiti naaramidanda a salungasing maibusor iti sangatauan iti napalabas a 2,000 a tawtawen. Kinuna ti papa a ti iglesia “naan-anay koma a mapakaammuan iti basol dagiti pasurotna.” Nabatad a dagitoy a salungasing ket mainaig iti akem dagiti Katoliko kabayatan dagiti nakaap-aprang nga Inkisision dagiti Español ken ti Holocaust dagiti Nazi. Kuna ti Times a “ti isyu maipapan iti panangdalus kadagiti nagkamalian dagiti Katoliko ket sensitibo agsipud ta ipamatmatna a biddut ti panangipasimudaag ti iglesia nga isut’ pudno.” Innayon ti periodiko a patien ti dadduma a kardinal a “napatpateg a mausig dagiti kabaruan a di pannakaalagad ti nasayaat a kababalin.”
Dagiti Paltog Idiay America
Sigun iti nabiit pay a report, ag-200 a milion nga armas ti naiwaras iti kaaduan a tattao idiay Estados Unidos. Iti promedio, adda mapaltogan iti kada dua a minuto. Iti kada 14 a minuto, adda matay gapu iti pannakapaltog. Iti kada innem nga oras, adda ubing wenno tin-edyer nga agpakamatay iti paltog. Kuna ti report nga iti aniaman nga aldaw, mangyawid dagiti Americano nga ubbing manipud eskuelaan iti agarup 270,000 a paltog. Ilawlawag ti magasin a Redbook nga “iti nagbaetan ti 1979 ken 1991, gistay 50,000 nga ubbing ti pinapatay ti paltog—promedio a bilang ti isuamin nga Americano a napapatay iti Gubat idiay Vietnam.”
Mararaut Dagiti Pagassawaan Idiay India
Idiay India, “mararaut [ti pagassawaan] iti kagimongan a napartak ti panagbalinna a ‘siak-ti umuna,’” kuna ti magasin nga India Today. Umad-adu ken naguubbing a pagassawaan ti mangrisut iti panagaapada kadagiti korte. Ireport ti mamalbalakad a ni Dr. Narayana Reddy a “nagdoble ti bilang ti tattao a manggunggun-od iti propesional a balakad iti umuna a sumagmamano a tawen ti panagasawa iti napalabas a lima a tawen,” sigun iti India Today. Dadduma a pagassawaan ti gimmun-od iti propesional a tulong sumagmamano nga aldaw laeng kalpasan ti kasarda. Iti kaaduan a kaso, awan baro a banag a pakaigapuan ti pannakadadael ti panagasawa dagiti taga India: pannakikamalala, alkoholismo, riri maigapu iti kuarta ken sanikua, di kadutdotan a nakaikamangan, ken problema iti sekso. Ti danag ket “nagbalinen a naynay, di makita ken naranggas a ganggannaet iti pagtaengan dagiti taga India.”
Kontra-Lamok a Radio?
Naipadamag nga inyam-ammo ti maysa nga estasion ti radio idiay Poland ti maysa a kabaruan a pamay-an a pangpaksiat iti peste a lamok idi pay la ugma. Ipadamag ti Pranses a magasin agpaay iti aglawlaw a Terre Sauvage a kabayatan ti tiempo ti panagitlog dagiti lamok idiay Poland, nabaelan ti rinibo nga agdengdengngeg ti radio a paksiaten dagitoy a makapasuron nga insekto a di kasapulan ti pestisidio. Basta inyakarda amin a radioda iti estasion a managanan Radio Zet. Sigun iti Terre Sauvage, ibrodkas ti radio ti agtultuloy a radio wave a mangngegan dagiti lamok, nupay di mangngegan ti tattao. Ti brodkas ket elektroniko a panangtulad iti high-frequency nga uni dagiti panniki a mangmangan iti lamok—makaanayen a mangbugaw iti aniaman a lamok a makangngeg iti uni.
Umad-adu ti Lumaklakay
Lumaklakay ti natauan a pamilia. Ilawlawag ti World Health, maysa a pagiwarnak ti World Health Organization, nga “iti kada bulan, ti agdama a dagup iti sangalubongan a 360 milion a tattao nga agtawen ti 65 ken nasursurok ket immadu iti 800,000 a tattao.” Kabayatan ti simmaganad a 30 a tawen, ti bilang dagiti lallakay ket manamnama a madanonna ti mapattapatta a 850 milion. Mapadpadasan ti Europa ken Norte America ti nakaro a yaadu ti bilang dagiti lallakay a tattao maigapu iti “agtultuloy nga irarasay ti maipaspasngay ken yaatiddog ti panagbiag” kadagidiay a pagilian, kuna ti World Health. Kuna ti magasin a ti “Sweden ita ti yan ti ‘kalalakayan’ a populasion ti lubong, nga addaan nasurok a 18% kadagiti umilina ti agtawen 65 wenno nasursurok.”
Taraon ken Salun-at Idiay Britania
“Mairaman dagiti Briton kadagiti managsaksakit a taga Europa,” kuna ti magasin a The Economist. Impalgak ti nabiit pay a panagadal nga agarup kagudua iti populasion dagiti adulto idiay Britania ket “nadagsen unay wenno nalukmeg unay—nga isu ti mangilawlawag no apay a dagiti Briton, malaksid kadagiti Czech, ti nalaka nga agsagaba iti sakit ti puso ngem iti aniaman a nasion,” kuna ti The Economist. Nangaramid ti Committee on the Medical Aspects of Food Policy ti gobierno iti sumagmamano a singasing tapno mapasayaat ti kasasaad. Dagiti singasingna inramanda ti pannangan iti ad-adu nga “ikan, tinapay, natnateng ken patatas” ken kissayanda ti pannanganda iti asin, asukar, ken taba.
Uming-ingpis ti Ozone
Ipadles ti OMM (World Meteorological Organization) idiay Geneva, Switzerland, nga agpapan pay kadagiti panagregget a mangkissay iti pannakadangran ti ozone layer ti daga, agtultuloyto ti yiingpis ti manalaknib a layer uray agingga inton arinunos ti maika-20 a siglo. Sigun iti serbisio ti panagipadamag a France-Presse, dagiti konklusion ti OMM ket naibasar iti kapaliiwan dagiti 266 a sientista kabayatan ti napalabas nga uppat a tawen iti 29 a nadumaduma a pagilian. Dagiti naipaalagad a paglintegan a mangkissay iti ipugpugso dagiti industria a mangdangran-ozone ket agparang a mangrugrugi a mangipaay iti matarigagayan nga epekto. Ngem impalgak ti report ti OMM nga adda “sangalubongan ken agtultuloy a yiingpis” ti kinatibker ti ozone layer iti stratosphere ti daga ken impakdaarna a ti kapepeggadan a tiempo “ket sumungsungad pay laeng kadatayo.”