Minilion ti Agbalin a Tagabo

IDI tiempo ti pannakaipasngay ni Olaudah Equiano, dua ket kagudua a siglon nga agibalballasiw dagiti barko manipud Europa kadagiti tagabo nga Africano iti Taaw Atlantico. Ngem ti panangtagabo nabaybayagen ngem dayta. Ti pannakatagabo ti tattao, a kadawyanna resulta ti pannakidangadang, ket nasaknap a maar-aramid iti intero a lubong nanipud pay idi ugma.

Idiay met Africa, rimmang-ay ti panangtagabo nabayagen sakbay pay a simmangpet dagiti barko ti Europa. Kuna ti The New Encyclopædia Britannica: “Inikutan ti lugar dagiti nangisit idiay Africa dagiti tagabo iti intero a nairekord a historia. . . . Maar-aramid ti panangtagabo iti sadinoman uray pay idi sakbay ti itataud ti Islām, ket nasaknap ti pannakailako dagiti nangisit a tagabo manipud Africa iti intero a lubong ti Islām.”

Ti nakaidumaan ti bumallasiw iti Atlantico a panaglako ti tagabo isu ti kasaknap ken ti kapautna. Sigun iti umiso unay a pattapatta, ti bilang dagiti tagabo a bimmallasiw iti Taaw Atlantico manipud maika-16 agingga iti maika-19 a siglo ket adda iti nagbaetan ti 10 milion ken 12 milion.

Ti Trianggulo a Ruta

Di nagbayag kalpasan ti panagbiahe ni Christopher Columbus idi 1492, nangipasdek dagiti manangkolonia nga Europeo kadagiti pagminasan ken pagmulaan iti unas kadagiti America. Malaksid iti panangtagaboda kadagiti tattao nga agindeg sadiay, rinugianen dagiti Europeo ti aggatang kadagiti tagabo manipud Africa.a Kasla arbis laeng ti nangrugian ti panangibiahe kadagiti tagabo iti ballasiw ti Atlantico idi agtengnga ti maika-1500 a siglo, ngem idi kaaldawan ni Equiano, idi agtengnga ti maika-1700 a siglo, nagbalinen a layus​—agarup 60,000 a kautibo iti tinawen.

Kaaduanna, suroten dagiti barko manipud Europa ti trianggulo a ruta. Umuna, agbiaheda nga agpaabagatan manipud Europa nga agturong idiay Africa. Sumaganad aglayagda a lumasat iti dalan iti tengnga (ti makintengnga a kawing iti trianggulo) nga agturong kadagiti America. Kamaudiananna aglayagda nga agsubli idiay Europa.

Iti tunggal destinasion iti trianggulo, makisinnukat dagiti kapitan. Aglayag dagiti barko a naggapu kadagiti pier ti Europa a napnapno kadagiti tagilako​—dagiti tela, landok, paltog, ken alkohol. Inton makagtengda iti makinlaud a kosta ti Africa, isukat dagiti kapitan dagitoy nga alikamen kadagiti tagabo nga ipaay dagiti managlako nga Africano. Naiseksek dagiti tagabo kadagiti barko, nga aglayag kalpasanna nga agturong kadagiti America. Kadagiti America, ilako dagiti kapitan ti tagabo ket kalpasanna agikargada kadagiti tagilako a nagatang babaen iti panagtrabaho dagiti tagabo​—asukar, basi, pulitipot, tabako, bagas, ken, manipud 1780’s, kapas. Kalpasanna, aglayag nga agsubli dagiti barko nga agpa-Europa, ti maudi a paset ti biahe.

Kadagiti managlako a taga Europa ken Africa, agraman dagiti manangkolonia kadagiti America, ti pannakaisukat ti awaganda a sibibiag a karga kaipapananna ti negosio, maysa a pamay-an a panguartaan. Para kadagidiay matagabo​—dagiti assawa a lallaki ken babbai, amma ken inna, annak a lallaki ken babbai​—ti pannakaisukat kaipapananna ti kinaranggas ken panagamak.

Sadino ti naggapuan dagiti tagabo? Dadduma ti nakumaw, a kas ken ni Olaudah Equiano, ngem kaaduan ti nakayawan kadagiti gubat a naglalabanan dagiti estado ti Africa. Africano dagiti mangipapaay. Nagsurat ni historiador Philip Curtin, maysa nga espesialista iti panaglako iti tagabo: “Di nagbayag naammuanen dagiti taga Europa nga agpeggad unayen ti kasasaadda idiay Africa iti pannakipasetda a personal iti pannakaraut dagiti tagabo. Ti panangtagabo nagbalin nga aramid laengen dagiti taga Africa . . . Kaaduan kadagiti mailaklako a tattao a kas tagabo isu dagiti nakautibo iti pannakigubat.”

Ti Makintengnga a Dalan

Ti panagbiahe nga agturong kadagiti America ket nakaam-amak a kapadasan. Nakawaran nga inggrupo nga agmartsa a mapan iti playa, kumapuy dagiti Africano, no dadduma iti adu a bulan, kadagiti sarikedked a bato wenno kadagiti nabakudan ti kayo a nasusupit a lugar. Inton sumangpeten ti barko dagiti tagabo nga agturong kadagiti America, masansan a nakapuyen ti salun-at dagiti kautibo maigapu iti pannakaabuso a sinagabada. Ngem dakdakesto pay ti umapay a kasasaadda.

Kalpasan ti pannakaguyodda a mailugan iti barko, malabusan, ken sukimaten ida ti siruhano wenno ti kapitan ti barko, maposasan dagiti lallaki ket maipanda iti baba ti kubierta. Pekpeken dagiti kapitan ti nakaad-adu a tagabo a mabalin a kargaen ti kargadera ti barko tapno ad-adu ti maganansiada. Nawaywaya nga aggaraw dagiti babbai ken ubbing, nupay daytoy isarangna met ida iti seksual a panangabuso dagiti tripolante.

Nabangsit ti angin iti kargadera, nabuyok. Deskribiren ni Equiano ti panangmatmatna: “Ti nakulong a kasasaad ti kargadera ken ti kinapudot ti tiempo, a nainayon iti kaadu ti tattao iti barko, a nakapuspusek ta dandani awanen ti pagpisipisan ti maysa, ti dandani manglungnguop kadakami. Daytoy ti mangpalimduos kadakami, ta di agbayag agbalinen a di nasayaat nga angsen ti angin gapu iti nadumaduma a makaulaw nga angot, ken namataud ti sakit kadagiti tagabo, isu a nakatayan ti adu . . . Ti sang-i dagiti babbai ken ti asug dagiti matmatay ti mamagbalin iti intero nga eksena a nakaam-amak a panunoten.” Masapul nga ibturan dagiti kautibo dagita a kasasaad iti intero a panagbiahe a bumallasiw iti baybay, nga alaenna ti agarup dua a bulan, no dadduma napapaut pay.

Iti nakaam-amak a narugit a kasasaad, immadu ti sakit. Masansan ti epidemia a panagibleng ken burtong. Adu ti natnatay. Ipamatmat dagiti rekord nga agingga idi 1750’s, 1 iti 5 nga Africano a nakalugan ti natay. Naitapuak iti baybay dagiti natay.

Isasangpet Kadagiti America

Idi umasidegen ti barko dagiti tagabo kadagiti America, isaganan dagiti tripolante dagiti Africano a mailako. Warwarandan dagiti kautibo kadagiti kawarda, palukmegenda idan, ken labuenda ida iti lana ti palma tapno agparang a nasalun-atda ken tapno di madlaw dagiti gaddil ken sugatda.

Gagangay nga ilako dagiti kapitan dagiti kautiboda iti subasta, ngem no dadduma mangorganisarda iti “panaglilinnaslas,” a masapul ti panagbayad nga umuna dagiti gumatang iti naikeddeng a presio. Nagsurat ni Equiano: “No maiteden ti pagilasinan, (kas ti tugtog ti tambor) dagus nga umarak dagiti gumatang iti paraangan a nakaikulongan dagiti tagabo, ket agpilidan iti tattao a kaykayatda. Ti maipakuyog iti daytoy nga ariwawa ken ti ariangga ken ti gagar a makita iti langa dagiti gumatang ti mangpakaro iti panagamak dagiti napabutngan nga Africano.”

Inayon pay ni Equiano: “Iti kastoy a pamay-an, awan duadua a masinasina dagiti agkakabagian ken aggagayyem, a kaaduan kadakuada ti dinton pulos agkita.” Kadagiti pamilia a nakapagtalinaed a sangsangkamaysa a limmasat iti aktual a nakaam-amak a kapadasan iti napalabas a bulbulan, daytoy ti nangnangruna a nakalkaldaang a kasasaad.

Ti Trabaho ken ti Latigo

Agtrabaho dagiti tagabo nga Africano kadagiti plantasion tapno agpataud iti kape, bagas, tabako, kapas, ken kangrunaanna asukar. Dadduma ti agtrabaho kadagiti pagminasan. Dadduma ti agtrabaho a kas karpintero, mammanday, relohero, agaramid iti paltog, ken marino. Dadduma pay ti agbalin nga agtagibalay​—adipen, nars, sastre, ken kusinero. Dalusan dagiti tagabo ti daga, agbangonda kadagiti kalsada ken patakder, ken agkalida kadagiti kanal.

Kaskasdi, aniaman ti trabaho nga aramidenda, maibilang dagiti tagabo a sanikua, ket iti linteg, addaan ti apo iti naan-anay a kalintegan iti sanikuana. Nupay kasta, saan laeng a nagtultuloy ti panangtagabo gapu iti panangikkat kadagiti kalintegan ken wayawaya. Nagtultuloy dayta babaen iti latigo. Ti autoridad dagiti makinkukua ken dagiti superbisorda agpannuray iti abilidadda a mangipaay iti tuok. Ket nakaad-adu ti impaayda a kasta.

Tapno maupay ti yaalsa ken kanayon a masiputan dagiti tagaboda, ipaay dagiti makinkukua ti mangipababa a pisikal a pannusa uray iti nagbassitan a basol. Nagsurat ni Equiano: “Gagangayen [idiay West Indies] a mamarkaan dagiti tagabo iti umuna a letra ti nagan ti apoda, ket maibitin ti nadagsen a landok iti tengngedda. Kinapudnona kadagiti di napateg nga okasion makawaranda, ken masansan a manayonan kadagiti instrumento a pangtuok. Ti busal a landok, ruskas, kdp. . . . ket maipaay a dusa iti kabassitan a basol. Nakitak a nalatigo ti maysa a negro agingga a natukkol ti dadduma a tulangna gapu laeng ta naliwayanna a naglupias ti luag iti banga.”

No dadduma pilien dagiti tagabo ti umalsa. Kaaduan a yaalsa, nupay kasta, ket di naballigi ket sidadangkok a nadusada.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 5]

Naitapuak iti baybay dagiti natay

[Credit Line]

Dagiti Retrato ti Culver

[Ladawan iti panid 5]

Naipekpek ti nakaad-adu a tagabo iti kargadera

[Credit Line]

Schomburg Center for Research in Black Culture / The New York Public Library / Astor, Lenox and Tilden Foundations