Panangmatmat iti Lubong
Masaysayang a Taraon Idiay Brazil
Sigun iti Ministry of Agriculture ti Brazil, “ibelbelleng ti pagilian ti $2.34 bilion (E.U.) a bagas, bukbukel, mais, soya, trigo, natnateng, ken prutas iti kada tawen,” kuna ti O Estado de S. Paulo. “Ti panangpattapatta kadagiti pukaw iti dadduma a produkto [ti panagmula] ken ti panagsayang kadagiti tagilako agdagup iti $4 bilion (E.U.).” Ngem apay a 20 porsiento kadagiti produkto ti agrikultura ken 30 porsiento kadagiti produkto a prutas ti masaysayang? Mairaman kadagiti naibaga a makagapu isut’ ‘awan unay a pagipempenan kadagiti talon, kurang a teknolohia ti produksion, napeggad a kalsada, ken nakapuy a pannakaaywan dagiti apit.’ Iti panagsennaayna iti kinaawan dagiti pagalagadan a mangkontrol iti basura, naadaw a kinuna ni Benedito Rosa iti Ministry of Agriculture: “Ti kasta a panangsayang iti taraon mapakanna ti tattao nga agkasapulan iti dayta.”
Sintomas No Agsapa ti Lunes
“Ti panagapura nga agsubli iti trabaho no agsapa ti Lunes pakaruenna ti peggad a pannakaatake ti puso iti 33 porsiento,” ireport ti Jornal do Brasil. Ti maysa a panagadal ti Alemania iti 2,636 a kaso “ipalgakna a nadumaduma ti peggad ti panagsakit ti puso sigun iti aldaw ti lawas ken oras.” Nupay kasta, natakuatan a nangnangruna a napeggad no Lunes ket mamitlo a daras nga ad-adda a mapasamak ti pannakaatake ti puso iti agsapa ngem kabayatan ti dadduma pay a paset ti aldaw. Dagiti trabahador ti paktoria ti ad-adda a maapektaran iti sintomas no agsapa ti Lunes ngem kadagiti propesional ken agop-opisina. “Atapenmi a ti panagbalbaliw iti nakarkaro a ritmo, kalpasan unay ti panag-relax iti ngudo ti lawas, ti pakaigapuan dagiti pannakaatake [ti puso],” kuna ni Propesor Stefan Willich, a nangidaulo iti panagsirarak. Naisingasing a dagiti tattao nga adda sakitda iti puso rumbeng a rugianda ti makalawas a trabahoda iti kalmado a pamay-an.
“Kangrunaan a Nasion a Pagsusugalan ti Lubong”
“Ti Japan ti nagbalin a kangrunaan a nasion a pagsusugalan ti lubong,” kuna ti Asahi Evening News. Ti kaaduan a kuarta (65 porsiento) ket maisugal iti pachinko, a mausar dagiti pinball machine. Ad-adu met ti busbosen dagiti Hapones iti lokal a karera ti kabalio ngem iti aniaman a nasion. Dagiti nasapulan idi 1992 ket nasursurok ngem doble ngem kadagidiay adda idiay Estados Unidos ken nasursurok ngem uppat a daras ngem idiay Hong Kong, Britania, ken Francia. Tapno umadu ti masapulan, dagiti agtutubo a babbai ita ti mapumpuntiria. Kinuna ti maysa a balasang a taga Nagoya: “Agreklamo dagiti nagannakko ngem sangkakunak kadakuada, ‘Imanmanehar ida ti nasional ken lokal a gobierno. Kasano ngarud a dakesda?’” Kinapudnona, iparit ti linteg ti Japan ti prinsipio ti panagsugal, ngem adda latta ti publiko a panagsugal a “kaslattay legal ti pannakaipaalagadna iti ekonomia,” kuna ni managsirarak a Hiroshi Takeuchi. Patienna a no ti maganansia ti panagsugal lab-awanna ti 4 porsiento ti gross national product ti pagilian, agbalin dayta a problema ti kagimongan. Ti GNP ita ti Japan nadanonnan ti 5.7 porsiento.
Maapektaran Dagiti Iglesia iti Idedegdeg ti Krimen
Agingga kadagiti kallabes a tawen, dagiti simbaan ti Australia kaaduanna nabaybay-an a nakalukat, uray no awan maar-aramid a misa. Ngem nagbalbaliwen ita dagiti kasasaad, ireport ti periodiko a The Weekend Australian, maigapu iti panagtakaw, panagloob, bandalismo kadagiti pasdek ti iglesia, ken ti mamin-adu a pannakaraut dagiti papadi. “Madanaganak ta kaaduan kadagiti parokomi ti mangkankandadon kadagiti simbaanda. Para kaniak, nakalkaldaang unay dayta,” kinuna ti Katoliko nga arsobispo a ni John Bathersby. “Patiek a mapukpukawen ti panagraem iti relihion. Patiek a ti naan-anay a di panangikankano ti kagimongan ti agpayso a nangpataud iti aglawlaw a sadiay ti tattao didan matmatan ti Iglesia kas naidumduma ngem iti aniaman nga institusion ti kagimongan, isu a napukawen dayta a naisangsangayan a lugar ti panagraem. Dadduma a tattao matmatanda ti simbaan a basta sabali laeng a pasdek.”
Nalaing a Papa
Ni Papa Juan Paulo II ket saan laeng a naespirituan nga ulo ti Iglesia Katolika Romana no di ket mannurat pay iti drama, autor, ken kumakanta. Ti nabiit pay a librona, Crossing the Threshold of Hope, isut’ adda iti listaan dagiti kaaduan a magatang iti adun a lawas. Ti drama, maysa a musical drama a naawagan The Jeweler’s Shop, naglukat itay napalabas a Disiembre idiay siudad ti Nueva York agpaay iti limitado a pannakaipabuya. Insurat dayta ti papa idi 1960 babaen ti nagan nga Andrzej Jawien. “Ti papa ket maysa a mannurat iti drama, aktor, direktor, managipatarus ken kritiko iti drama agpaay iti maysa a lokal a periodiko idiay Cracow,” inlawlawag ti producer ti drama. Sa adda pay nalatak a magatang a doble a CD recording ti papa a mangilulualo iti Rosario. Sa agdindinamag ti papa kas managdaliasat iti lubong, nga addaan plano a mangsarungkar iti lima a kontinente iti daytoy a tawen. Ti maika-63 a biahena, idi Enero, ket inladawan ti The New York Times kas “maysa a gandat ti 74-ti-tawenna a Papa a mangiwaksi iti kapanunotan a kumapkapuyen ti kinapapa ken ipaagsep ti kapanunotan a di makalapped ti salun-at wenno ti edadna iti panangiyukuokna iti moral a parmatana iti ganuat ti lubong.”
Dara—Napeggad a “Droga”
“Mabalin ngata nga umiso dagiti Saksi ni Jehova iti panagkedked nga agpayalison iti dara?” iyimtuod ti Sunday Telegraph ti Inglaterra. Dagiti nabiit pay a panagkullayaw iti panangyalison inaigna ti dara a namulitan iti hepatitis C ken ti virus ti AIDS. “Ngem ti impeksion ket maysa laeng kadagiti peggad a dinakamat ti pagiwarnak dagiti propesional,” kuna ti Telegraph. “Saan unay nga ammo ti publiko dagiti naipablaak a report ti panagadal a kas iti daydiay nangpattapatta kadagiti tsansa ti dakes nga epekto ti panangyalison agingga iti 20 a por siento. Kasta pay a di pamiliar dagiti panagadal a nakatakuatan a ti panangyalison ti kangrunaan a mangipadles ti nakapuy nga iyuungar kalpasan ti operasion ti tian ken colon.” Ipakita pay dagiti panagadal a mayalison ti adu a porsiento ti dara uray no di kasapulan sa agduduma unay ti panangyalison ken naibasar nga ad-adda iti nakayugalian ngem iti impormasion ti siensia. Iti panangawagna iti dara kas “nasamay a droga” nga “ipagpannakkel unay ti kaaduan a siruhano,” inkomento ni Tom Lennard, consultant surgeon idiay Royal Victoria Infirmary: “No ti dara ket maysa idi a baro a droga saan koman nga umawat iti lisensia kas maysa a produkto.”
Salaknibanyo ti Maladagayo Manipud iti Ariwawa
“Makadangran ti napalalo a kinaariwawa iti di pay naipasngay ken kadagiti kappasngay a maladaga,” kuna ti maysa a padamag ti Radio France Internationale. Ti sikog iti aanakan ti ina ket nalaka a mariribuk iti aniaman a nalaaw nga uni a pakaisarangan ti inana. Tangay bassit la ti ipaay ti kudil ti tian ti ina ken ti kadkadua a salaknib manipud kadagiti ariwawa iti ruar, mabalin a mabaldado ti ubing sakbay a maipasngay. Kas pagarigan, ti risgo nga agtuleng gapu iti napigsa a frequency ket mamitlo nga ad-adu kadagiti ubbing a ti innada ket naisarang kadagiti ariwawa iti nagbaetan ti 85 ken 95 a decibel—tukad a talaga a gagangay iti adu a konsierto ti rock ken pagsasalaan iti disco. Mainayon iti pannakadadael ti panagdengngeg, ipakdaar ti dadduma a managsirarak, ti masansan a pannakaisarang iti naariwawa nga uni, nangnangruna kabayatan dagiti maudi a bulan ti panagsikog ti ina, ti mangpapartak met iti panagpitik ti puso ti di pay naipasngay.
“Pang-emerhensia nga Agas ti Emosion”
Ti pang-emerhensia nga agas iti eksena ti maysa nga aksidente rumbeng nga iramanna saan laeng nga ti pannakaasikaso dagiti pannakadangran ti bagi. Dagiti nadangran a tattao kasapulanda met ti emosional a tulong, ireport ti Aleman a periodiko a Süddeutsche Zeitung. Ania a kita ti tulong? Isingasing ti Professional Association of German Psychologists ti uppat a simple nga addang a pangtulong iti “pang-emerhensia nga agas ti emosion.” Dagiti singasing ket: “Ipanamnama iti biktima nga addaka sadiay. Salakniban ti nadangran a tao manipud kadagiti tuben. Makikomunikar babaen ti panangsagid. Agsao ken umimdeng.” Maar-aramid dagiti panagregget tapno maitandudo dagiti addang babaen kadagiti doktor ken dagiti eskuelaan a pagadalan nga agmaneho ket iraman ida kadagiti kurso ti pang-emerhensia a panangagas.
“Dagiti Babassit a ‘Pangtrabaho nga Ayup’ Idiay India”
Dayta ti impanagan ti report ti Times of India iti 17 milion agingga iti 44 milion nga ubbing a trabahador ti India. Agpapan pay nakasagana ti ag-23 milion a makabael nga adulto nga awan trabahoda, masansan a dagiti ubbing ti pilien dagiti makinkua kadagiti paktoria, a di agreklamo nga agtrabaho a kagudua iti sueldo ti adulto ti sueldona ken manmano a mangkuestion kadagiti pagpeggadan ti salun-at kadagiti trabahoda. Idi laeng nagkedked ti dadduma a nasion iti Laud nga angkaten dagiti produkto a nagapuanan ti panagtrabaho dagiti ubbing a sinukatan ti dadduma a managpataud dagiti ubbing kadagiti adulto. Inkari ti gobierno ti India ti ad-adu a nainget a linteg a manglapped iti kasta a panagabuso ken pilitenda dagiti nagannak nga itedda kadagiti annakda ti kangrunaan nga edukasion. Kuna ti presidente ti India, a ni Dr. Shankar Dayal Sharma: “Saan a rumbeng nga ikalintegan ti tradision wenno panagkasapulan iti ekonomia iti panagtrabaho ti ubbing ken ti panangikkat kadagita a pananggundaway ket maysa kadagiti kangrunaan a karit itatta.” Nupay kasta, adu ti mangikalintegan iti dayta nga aramid iti panagkunada a ti nakaro a kinapanglaw ket “naulpit a kinapudno” ket dagiti sueldo a mateggedan ti ubing ti mangted iti kasapulan unay a pangsuporta iti pamilia.