Panangrisut iti Adu Unay a Basura—Babaen iti Panabá
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY FINLAND
BAYAT nga umad-adu ti basura ti sangatauan, mangpataud dayta iti maysa kadagiti karirigatan a parikut iti panawentayo. Ti moderno a teknolohia, a nagsigo a mangpataud iti basura, kasla talaga a maab-abaken no panangpukaw iti dayta ti pagsasaritaan. Ti nabatad, nabayagen a solusion ket napnuan iti parikut. Tangay ti panangibunton iti basura ket mabalin a mangsabidong iti ubbog a danum iti asidegna, adu a pagilian ti mapilitan a mangisardengen iti pannakausar dagiti pagibuntonan iti basura. Sa ket ti panangpuor iti basura ti mangipugso kadagiti makasabidong a kemikal ken mangibati iti dapo, nga agpadpada a mangpataud iti bukodda a parikut iti panagibelleng. Isu a dagiti nangato ti kalidadna nga incinerator (pagpuoran) ket saan a nalatak iti adu a lugar.
Ania ti nabati a pagpilian? Isingasing ti dadduma ti natural a wagas a pangpukaw iti solido a basura—maysa a kita ti biolohikal nga “apuy” a maawagan panangaramid iti panabá. Kas iti apuy, ti panangaramid iti panabá ti mangkissay iti organiko a banag iti adu a pagbalinanna, a mangiruar iti pudot iti prosesona. Dagiti adu a pagbalinan ti panangaramid iti panabá ket talaga a makatulong. Mabalin a mausar ti gas ken bara kas gubuayan ti enerhia. Ket ti solido a sabali a pagbalinanna, ti humus, ket napateg a ganagan iti agrikultura.
Lumatlatak ti panangaramid iti panabá. Idiay Finland, kas pagarigan, iti ili ti Korsholm ken ti kabangibang a siudad ti Vaasa ket nakaparnuay iti napasayaat a mangproseso iti basura a planta a mangaramid iti panabá. Nakasarak dagiti diseniador ti planta iti nasayaat a pamay-an a mammaminsan a pangrisut iti dua kadagiti parikut iti rehion. Nakisang ti graba agpaay iti konstruksion ken kalsada. Isu a ti plano ket mangtebbag iti nalawa, 40 a metro ti kaunegna nga abut iti maysa a solido a bato. Kalpasan a mapataud ti adu a kantidad ti graba, ti abut ket nasayaat a paggianan ti dakkel a bioreactor a mangproseso iti basura ti komunidad. Ti pannakalikmutna iti solido a bato ti tumulong iti reactor a mangtaginayon iti isu met la a temperatura a napateg unay iti proseso a panangrunot.
Ti resultana? Dakkel ti naitulong daytoy a moderno a planta a pangproseso iti parikut a basura ti rehion. Bimmassit ti basura iti kaadu a 75 porsiento ken kadagsen nga 66 a porsiento. Kasano a nagbalin a posible daytoy? Sarungkarantayo ti planta.
Naisangsangayan a Planta a Pangproseso iti Basura
Ti damo nga impresionmi idi simmangpetkami iti daytoy a lugar ket bassit laeng ti nakaigidiatanna iti kadawyan a pagibuntonan iti basura. Awan utót, ken awan nabangsit nga angot. Ditoy, ti pannakataming ti basura ket kasla sabali laeng a narang-ay nga industria.
Umuna nga impakita kadakami ti manager ti planta ti maysa a tsart a mangilawlawag no ania ti mapaspasamak iti planta. Ti dua-nga-addang a proseso ti mangkissay iti kaadu ken kadagsen ti basura—umuna babaen ti panangaramid iti dayta a panabá ken kalpasanna panangrunot iti dayta. Iti panangaramid ti panabá, ti basura ket malungtot iti kaadda ti angin; iti panangrunot, lungsotenna nga awan ti angin. Ngem sakbay a mangrugi dagitoy a proseso, marumek ti basura.
Manipud iti tawa ti control booth, nakitami ti maysa a truck ti basura nga umat-atras iti dakkel a ruangan. Ibuntonna ti basura iti dakkel a kasla imbudo ti sukogna nga abut, a sadiay maysa a belt ti mangipisok iti dayta iti pagpersay. Ikkaten ti maysa a crane ti daddadakkel a banag, kas iti bagi ti bisikleta, dalig ti kotse, tubo a pagruaran ti angin, ken kaaduan a pedaso ti plastik. Inlawlawag ti nangsangaili kadakami a no adda sumangpet a daan a refrigerator ken freezer, maipanda iti pagtarimaanan ket mailakonto kalpasanna kadagiti napangpanglaw a pagilian.
Kalpasan ti umuna a panangrumek, ti basura ket sumrek iti dadakkel ti abutna a yakayakan a sadiay ti pakatnagan amin a banag a babbabassit ngem limapulo a milimetro. Iraman daytoy ti agarup kagudua ti basura, ket aglasat dayta iti umuna nga addang ti biolohikal a pannakaprosesona, ti pangaramid iti panabá. Mapasamak daytoy iti dakkel a tangke a sadiay ti narumek a basura ket mailaok iti pitak manipud iti planta a pangproseso iti pagayusan ti ibleng ti siudad.
“No ar-aramidenmi daytoy a proseso, kanayon a pampanunotenmi ti aglawlaw,” kunaen ti nangsangaili kadakami, “ngarud, isinami uray pay ti tapuk nga agtaud iti panangrumek. Kanayonanna, yubuyobanmi ti tangke ti makina a mangaramid iti panabá a mamagkaykaysa iti naglaok a basura ken pitak ken ipapudot iti promedio nga 40 degrees Celsius [104 degrees Fahrenheit]. Ti angin a sumngaw ket nakaro unay ti angotna maigapu iti nalungnguop a pannakalungsot no saanmi nga ipapagna nga umuna dayta iti filter.”
Kalpasan ti maysa wenno dua nga aldaw iti makina a mangaramid iti panabá, sumrek ti material iti kangrunaan nga 40 metro-ti-kangatona a biogas reactor. Aniat’ mapasamak ditoy? Bueno, dagiti organiko a pakabuklan daytoy a panaglalaok ket runoten ti babbabassit a mikrobio nga agbiag iti daytoy awan-oksihenona nga aglawlaw. Daytoy a kasasaad ket maawagan, a basta pananglungsot. Madanonna ti 15 nga aldaw iti 35 degrees Celsius. Ti maudi a produkto ket biogas ken humus mass, nga agarup 85 agingga iti 90 porsiento a danum. Kaaduan iti daytoy a danum ket mayayus ken maisubli iti reactor.
Ngem ania ti mapasamak iti kagudua ti basura a pulos a di sumrek iti yakayakan? Kunaen ti nangsangaili kadakami a daytoy a paset ket talaga a nalaka a mapuoran agsipud ta buklen dayta iti bin-ig a papel ken plastik. Ngem ti sitatalged a panangpuor iti basura kalikagumanna ti temperatura a nasurok a 1,000 degrees Celsius—ken awan ti kasta nga incinerator iti sangakaarrubaan. “Isu a rumekenmi manen ti nabati a basura sa isublimi manen iti mangproseso,” kunana. “Pudno a ti biolohikal a proseso dina kabaelan a rumeken dagiti plastik, ngem papel ti kaaduan a basura, nga agbalinto a humus compound kamaudiananna.”
Aniat’ patauden daytoy a komplikado a proseso? Sumungbat ti nangsangaili kadakami: “Kangrunaanna, makagun-odkami iti dua a produkto, ti humus compound ken biogas. Ilakomi ti humus mass kadagiti lugar a pagmulaan ti kayo ken ruot ken panggabur iti bunton a din maus-usar. Dakkel unay ti pakasapulan ita iti daytoy agsipud ta adu a daan a pagibuntonan iti basura ti saanen a maus-usar. Iti masakbayan, kitaenminto no mausar dayta iti agrikultura kalpasan a maikkat dagiti sarming ken plastik. Ti biogas ket buklen ti 60 porsiento a methane ken 40 porsiento a carbon dioxide. Iti kalidad, kapadpada dayta ti natural gas ken mausar iti umasping a wagas. Adda sistema ti tubomi a pangibunong iti dayta kadagiti kaasitgan a planta ti industria.”
Ti ngay parikut kadagiti nadadagsen a metal iti basura ken iti pitak? Itultuloy ti nangawis kadakami: “Dagitoy a nadadagsen a metal ket mayuper iti danum. Ngarud, panggepmi, iti masakbayan, a makagun-od iti alikamen a mangikkat kadagiti nadadagsen a metal manipud iti danum. No kasta ti produktomi ket mabalin a nasayaat iti isuamin a panggep. No masakbayan ti pagsasaritaantayo, masapul nga ibagak kadakayo ti arapaapko, a paglalasinen ti isuamin a pagtaengan ti basurada tapno saan a sarming, plastik, wenno metal ti maawatmi. Amin dagita ket ma-recycle. Ma-recycle uray dagiti sintetiko a tela, plastik, ken goma.”
Kabaelan ti planta a tamingen ti basura a patauden ti 100,000 a tao. Nagpateg daytoy idiay Finland. Inton tawen 2000, panggep daytoy a pagilian nga usaren ti kagudua iti amin basura—iti man kita a materiales a pagaramid iti produkto wenno enerhia.
Ti panagpasiarmi ti nangted kadakami iti makita a pammaneknek a posible a marisut ti adu unay a basura. Tunggal maysa kadatayo ket mabalin a makitunos iti aniaman a linteg maipapan iti panang-recycle a maipapaalagad sadinoman ti pagnanaedantayo. Ngem, sakbay a pinanawanmi ti nangigiya kadakami, dinamagmi no adu a planta ti madama a mangproseso a kas iti kinaepektibo daytoy. “Narigat nga ibaga dayta,” insungbat ti nangigiya kadakami. “Diak ammo no addada dadduma nga umasping a planta. Nalabit dakdakkel ti parikut iti adu a lugar a kadagidiay, awan pay ti nakaitured a nangpadas iti daytoy.”