Panangmatmat iti Lubong
Kuarta Manipud Dara
Nakigtot ti publiko idiay Alemania idi 1994 idi naammuanda nga ag-2,500 a tattao ti naimpektaran iti HIV babaen kadagiti pannakayalison ti dara ken produkto ti dara. (Kitaenyo ti Agriingkayo! nga Abril 22, 1994, panid 28.) Ipadamag ti Süddeutsche Zeitung nga iti debate ti parliamento idi Enero 1995, nagkiddaw ti pederal a ministro ti salun-at kadagiti biktima “iti pammakawan iti nagan ti pederal a gobierno” kadagiti kamali a nangpadegdeg iti panagrigat dagiti biktima. Naibaga iti debate a ti industria ti parmasiutika ken dagiti doktor ti kangrunaan a mapabasol ken dinadael ti Red Cross ti Alemania ti reputasionna babaen ti panagreggetna unay nga agbalin a “manangpartuat kadagiti agas manipud iti dara.” Insennaay ti maysa a babai nga inimpektaran ti pimmusay a lakayna iti HIV: “Sibibiag pay koma ti agarup 700 nga addaan iti hemophilia no saan la a kuarta ti pinanunot ti [industria ti parmasiutika].”
Kurang a Papadi
Kas sigud nga agdindinamag a mangibabaon kadagiti Katoliko a misionero idiay ballasiw taaw, ti España ket makidangdangadang itan a mangsuplay iti umdas a papadi a kasapulan ti lugarda. Ipadamag ti periodiko ti Madrid nga El País a bumasbassit ti dagup a bilang ti papadi idiay España iti 150 iti kada tawen. Pagamkan dagiti autoridad ti simbaan a ti 2,000 nga estudiante iti seminario a madama nga ages-eskuela ket saanto nga umdas a mangsuplay iti kasapulan a papadi iti masanguanan. Itay napan a tawen 216 laeng a papadi ti naordinan—73 ti binassitanna ngem idi 1993—ken 70 porsiento iti klero nga Español ket nasuroken a 50 ti tawenda. Iti kasumbangirna, dagiti Saksi ni Jehova idiay España ti nabiit pay a nakaimatang iti iyaadu ti payunirda iti 300 iti kada tawen. Dagiti payunir ket awan sueldoda a ministro a mangbusbos iti 90 nga oras iti kada bulan a mangikasaba iti naimbag a damag ti Pagarian.
Umad-adu ti Peggad ti Pannakayalison iti Dara
Sigun iti The Canberra Times ti Australia, pinakdaaran ti Red Cross dagiti doktor a ti namulitan a dara ket makayakar iti makapapatay nga impeksion ti bakteria ket agingga ita awan pay masinunuo a wagas a pangeksamen iti organismo. Iti panangdakamatna iti salaysay ti The Medical Journal of Australia, kunaen ti Times a natay ti uppat a tattao iti estado ti New South Wales manipud iti daytoy dara a namulitan iti bakteria idi nagbaetan ti 1980 ken 1989. Kinuna pay ti artikulo ti periodiko: “Ti parikut ket ti bacteria, ti Yersinia enterocolitica, ket napartak nga umadu iti pakete ti intero a dara uray pay no ti temperatura ti dara ket gistay mapatangkenen. Ti tattao nga addaan impeksion ti tianda adu a lawas sakbay a nagidonarda iti dara ket pasaray mayakarda ti organismo, nga agpaadunto inton agangay iti nakaad-adu a bilang bayat a ti naipempen a dara ket agur-uray a mayalison. Agsagaba dagiti nayalisonan a pasiente iti nakaro a toxic shock ken ipapatay.”
Nalukmeg Unay nga Ubbing Idiay Canada
Kuna ti “adu a nutritionist, pediatrician ken managsirarak” a “tartaraonan dagiti napaksuyan a nagannak ti annakda iti saan a natimbeng, sobra ti pannakaprosesona ken aduan taba a taraon,” ireport ti The Globe and Mail. Masansan, no agtrabaho nga agpadpada ti nagannak, naapura ti panagbiag, a mangibati iti bassit laeng a tiempo, no adda man, agpaay iti sangsangkamaysa a pannangan ti pamilia iti nasustansia a taraon. Ti resultana? Sigun iti pattapatta dagiti eksperto, “agarup 20 por siento kadagiti ubbing idiay Canada ket nalukmeg unay maigapu iti panagkuyog ti aduan-taba a taraon ken kurang a panagehersisio,” kuna ti The Globe. Kunaen ni Dr. Stan Kubow, associate professor iti school of dietetics and nutrition idiay McGill University sadi Montreal, a kasapulan ti kinatimbeng. Kinunana a kasapulan a “siguraduen [dagiti nagannak] nga addada dairy products, protina, prutas, nateng ken amurat iti taraon ti [annak]da.” Dinamag ti maysa a maseknan a managsirarak: “No dika maseknan iti salun-atmo, aniat’ pakaseknam?”
Agtultuloy ti Peggad ti Asbestos
Matayto ti rinibu a trabahador iti konstruksion ti Britania manipud iti mainaig-asbestos a kanser maigapu iti di umno a pattapatta dagiti autoridad ti kinatalged, ireport ti magasin a New Scientist. Adun a tawen ti napalabas, iti dekada ’60, idi ibagbaga dagiti eksperto iti medisina a ti linabag ti asbestos ket peggad iti salun-at, inyam-ammo ti gobierno ti Britania dagiti pagannurotan iti paktoria a manglimitar iti pannakaurnong dagitoy a linabag iti angin. Nupay kasta, naammuan ita dagiti managsirarak a dagiti empleado nga agpegpeggad unay ket isu dagiti allawagi, elektrisian, tubero, ken gas fitter, nga agtrabaho a di masalakniban manipud kadagiti produkto a mainaig iti asbestos. Tangay ti maysa a kita ti kanser iti bará ket madanonna ti 30 a tawen santo tumaud, ti kamali ket nabiit pay laeng a natakuatan. Iti agdama, di ammo no ania kadagiti pamay-an ti panagbangon wenno produkto ti asbestos ti kapeggadan. Kas resultana, idagadag ti Health and Safety Executive ti Britania nga agannad unay dagiti trabahador iti konstruksion no makatakuatda ti maysa a substansia a naglaon iti asbestos, ken ireport-da dagiti pakaseknanda kadagiti nangyempleo kadakuada, nga isudat’ rumbeng a mangimbestigar kadagiti material ken mangipaay iti umdas a proteksion.
Asinot’ Mangabak?
“Iti negosio a panagsugal, awan ti krisis,” ireport ti Veja. Kunaen ti magasin a mangbusbos dagiti taga Brazil iti agarup $4 a bilion (E.U.) iti kada tawen kadagiti loteria ken dadduma a kita ti panagsugal. Daytat’ nasursurok ngem ti tinawen a masapulan iti nagdadakkelan nga industria ti lugan iti nasion! Ti pangallukoy ti bingo ket naikuna a dagiti aspetona a pannakilangen. “Iti bingo, posible ti makisarita kadagiti ganggannaet wenno am-ammo, mangan, uminum, ken agragragsak bayat nga agsugsugal ti maysa,” inreport ti magasin. Ngem asinot’ mangabak? “Iti negosio a panagsugal, ti laeng bingo ti dakkel unay ti maganansiana,” kuna ti matematiko a ni Oswald de Souza. “Ti mangabak iti umuna a rikos [ti bingo] ket umawat laeng iti 45 porsiento iti isuamin a kuarta a nabusbos iti panagtayá.”
Ad-adu ti Problema Ngem Solusion
Agpapan pay iti kinapudno a gasgastuan ti gobierno ti India ti kadakkelan a nutrisional a programa iti lubong, adda pay laeng 250 milion a tattao iti dayta a pagilian nga agsagsagaba iti nadumaduma a kasasaad ti malnutrision. Ipakita ti maysa a report ti United Nations Children’s Fund nga agpapan pay kadagiti naaramiden a panagregget, 43.8 porsiento kadagiti ubbing idiay India ti agsagsagaba iti kalalainganna a malnutrision ti enerhia a protina. Kanayonanna, 6.6 milion ti medio adda diperensia ti panunotna ken saan unay a naannayas ti panagkutikutida, 2.2 milion ti abnormal ti bagi ken panunotda, ken 60,000 ti agbulsek iti kada tawen maigapu iti kurang a bitamina. Kadagiti ubbing nga asidegen nga ageskuela, agkurangda iti iron ti 56 a porsiento, ken ubbing ti karaman kadagiti 40 a milion a tattao nga addaan iti biel (goiter).
Pananggatang iti Kuppit a De-Lata a Taraon
“Dagiti mannakitienda, gapu ta ikagkagumaanda ti mangsalimetmet iti kuarta, mabalin a gumatgatangda wenno mangiduldulinda kadagiti lata a rumbeng a naibelleng koman kas makadangran unay,” iballaag ti Winnipeg Free Press. “Adu a lata nga adda kuppitda ket maawat, ngem dadduma ket saan,” kinuna ni Peter Parys iti departamento ti salun-at iti siudad. “Kadawyanna a natalged dagiti lata idi tiempo a mayem-empake; ti pannakadadael ket napasamak kalpasanna.” Ti maysa a naurnos a listaan ti ibebelleng, sigun iti departamento ti salun-at iti siudad, ramanenna dagiti lata nga aglatlati ti wangawanganda, lati iti rabaw wenno bagina a narigat a maikkat no punasan, wenno nabangeg ti unina no makulog, agraman dagiti lata a bumbumsog wenno bimmukno iti aniaman a kasasaad, dagiti agub-ubo a lata, ken dagiti lata nga awanan wenno daanen ti etiketada. Ipakdaar ti report ti periodiko: “Apaman a naikkaten ti seliadona, dagiti lata ket pagay-ayat a pagpaaduan ti salmonella ken staphylococcus. Tunggal bakteria ket pakaigapuan ti panagsuyot, panagsarua, ken panagsakit ti tian.”
Bassit a Bilang Dagiti Maipasngay
Itantantan ti adu a pagassawaan idiay Makindaya nga Europa ti panaganakda maigapu ta madanaganda iti pinansial ken panggedanda. Kunaen ti The New York Times a daytoy a “danag ti nangituggod saan laeng nga iti napartak nga ibabassit ti maipasngay no di ket iti panagbaba ti bilang dagiti makiasawa ken ad-adu pay ngem iti kakasangapulo nga iyaadu ti panagpakapon.” Kuna pay ti Times a sigun kadagiti demographer, “ti kasta a napartak nga ibabassit ket saan pay a napasamak malaksid no tiempot’ gubat, saplit wenno bisin.” Tapno malapdan ti panagbalinna nga uso, addada tiempon a mangted ti gobierno ti Belgium, Luxembourg, Hungary, Poland, ken Portugal iti kuarta kas insentibo tapno aganakda. Itay nabiit, ti gobierno iti estado ti Brandenburg iti Alemania ti nangrugi a nangitukon iti $650 iti tunggal kappasngay.
Dagiti Napaut nga Epekto ti Gubat
Ad-adu dagiti nagudas iti gubat iti sigud a Yugoslavia ngem kadagidiay napapatay wenno nabaldado babaen ti bala wenno bomba. Ipalgak ti nabiit pay a panagadal a “ti ginasut a tonelada kadagiti makasabidong a substansia a naipugso iti tangatang babaen iti uram, panagbettak ken panagubo ti kemikal ket addaanto iti nakaro nga epekto iti salun-at,” kuna ti The Medical Post. Dagitoy a kemikal ken makasabidong a metal ti mangmulmulit kadagiti karayan ken mabalin a mangrugit iti ubbog a danum iti uneg ti daga. Sigun iti Post, mamakpakdaar dagiti eksperto nga addanto “nakaro nga iyaadu ti bilang dagiti ubbing nga adda depektoda apaman a maipasngayda kas resulta ti iyiinum dagiti nagannakda iti danum a namulitan iti makasabidong a substansia.”