Nakaad-adu ti Agbiag ken Matay iti Nakaam-amak a Kinapanglaw!
PANAWAN ni Yati ti kalapawna iti maysa a lugar ti makin-abagatan a daya nga Asia a mapan iti paktoria a pagdadaitanna kadagiti babassit a pedaso ti lalat ken kordon a para sapatos. Iti makabulan a panagtrabaho—40-oras iti makalawas agraman ti 90-oras nga overtime—mateggedanna ti kurang a $80. Ti kompania ti sapatos a nangyempleo kenkuana sipapannakkel nga iladawanna ti bagina a kas napasnek a manangitandudo iti kalintegan ti tao kadagiti napangpanglaw a lugar. Idiay Makinlaud a lubong, agilaklako daytoy a kompania ti sapatos iti nasurok nga $60 ti maysa a paris. Nalabit ti sueldo ket $1.40 laeng dayta.
No “panawan [ni Yati] ti nadalus, de-koriente a paktoria,” kuna ti report ti Boston Globe, “isut’ addaan laeng iti umdas a kuarta a pangabang iti 3-por-3.6-metro a kalapaw, a narugit dagiti didingna a napno kadagiti tekka. Awan dagiti muebles, isu a maturog ni Yati ken ti dua a kakuartona a nakakukot iti baldosa ken daga a suelo.” Nakalkaldaang ti kasasaadna.
“Nasaysayaat koma kadi ti kasasaad dagitoy a tattao no addaak wenno no awanak?” improtesta ti maysa a hepe ti asosasion ti negosio. “Ti bassit a sueldo ipaayna ti panangtagiragsakda iti desente nga estilo ti panagbiag. Mabalin a saanda nga agbiag a sinanam-ay, ngem saanda met nga agbisin.” Nupay kasta, masansan a di umiso ti pannakataraonda, ket masansan a maturog dagiti annakda a mabisin. Sanguenda ti inaldaw a peligro iti napeggad a pagtrabahuan. Ket adut’ main-inut a matay iti panangtamingda kadagiti sabidong ken makadangran a basura. “Desente nga estilo ti panagbiag” kadi daytoy?
Ni Hari, maysa a trabahador iti talon idiay makin-abagatan nga Asia, naiduma ti panangmatmatna iti bambanag. Inladawanna babaen iti sasao ken nagsayaat a berso ti nakalkaldaang a siklo ti biag-ken-ipapatay iti aglawlawna. “Iti baet ti alsong ken ti al-o,” kinunana, “saan a makaandur ti sili. Dakami a napanglaw kayariganmi dagiti sili—tinawen a mariidkami, ket di agbayag awanton ti mabati.” Pulos a di nakita ni Hari dayta a “desente nga estilo ti panagbiag,” wenno napanunot man iti apagbiit ti nanam-ay a biag a nalabit sagsagrapen dagiti nangyempleo kenkuana. Sumagmamano nga aldaw kalpasanna, natay ni Hari—maysa manen a biktima ti makadangran a kinapanglaw.
Umariwekwek ti agbiag ken matay a kas ken Hari. Nakalkaldaang ti panagbiagda, nakapuy unay nga agkedked, bayat a maipasidongda kadagiti kasasaad a mangpakapuy kadakuada. Babaen kadagiti siasino? Ania a kita ti tattao ti mangaramid iti daytoy? Agparang a [dagitoy] kasla naparaburda unay. Kunaenda a tarigagayanda a taraonan ti anakyo, tumulong a mangpadakkel kadagiti mulayo, mangparang-ay ti panagbiagyo, pabaknangendakayo. Iti kinapudnona, panggepda ti mangpabaknang iti bagbagida. Adda dagiti mailako a produkto, ganansia a magun-odan. No dagiti resulta ti kinaagumda isut’ di nasayaat ti pannakataraonda nga ubbing, nasabidongan a trabahador, ken namulitan nga aglawlaw, di mangburibor daytoy kadakuada. Daytat’ gatad a situtulok a bayadan dagiti kompania gapu iti kinaagumda. Gapuna bayat nga umadu ti ganansia, umadu met ti nakalkaldaang a matmatay.
[Picture Credit Line iti panid 3]
Retrato ti N.U. 156200/John Isaac