No Ania ti Nasursuromi ken ni Andrew

KABAYATAN ti panagmanehok a napan iti pagtrabahuak, nariknak a makaparagsak a panunoten ti napasamak iti sumagmamano a napalabas nga aldaw. Nabiit pay a nagbalinak nga ama ti barok, ti maikadua nga anakko. Itatta, ni baketko a Betty Jane ken ti maladagami a ni Andrew ket mayawiden idiay balay manipud ospital.

Sakbay a napalubosanda a rummuar, nupay kasta, nagtelepono ni baketko. Madlaw ti danag iti timekna. Nagdardarasak a napan idiay ospital. “Adda problema!” ti impasabatna. Nagtugawkam a dua, a nanguray iti panagsubli ti doktor a kaduana ti pediatric consultant.

Makapadanag unay a damag ti damo a kinuna ti consultant. Kinunana: “Masiguradomi a ti baroyo addaan iti Down’s syndrome.” Inlawlawagna a nalabit addanto kurkurang ti baromi. Gistay pulos a diak tinimtimuden dagiti simmaruno nga imbagana. Ti naklaat nga utekko ti din nangipaawat iti amin a nangngegko. Ngem dagiti nakitak ti nagtultuloy a naipaagsep iti panunotko.

Inubbana ni Andrew ket inturongna ti atensionmi iti maysa kadagiti banag a nangipadlaw kenkuana nga adda la ketdi problema. Leppay ti ulo ti ubing. Daytoy a kurang a kinatibker ti masel ti pakailasinan ti kaadda ti Down’s syndrome kadagiti kappasngay a maladaga. Iti simmaganad a pannakitungtongmi iti consultant, adut’ dinamagmi kenkuana a nangburibor iti panunotmi bayat nga in-inut a nagsubli ti abilidadmi a makaawat. Pagtungpalan ti kinabaldadona? Aniat’ manamnamami? Kasano kaadu ti maisuromi kenkuana? Kasano kaadu ti kabaelanna a sursuruen? Inlawlawagna a dagiti sungbat iti kaaduan a saludsodmi ket agpannuray iti aglawlaw a pagbiaganna agraman dagiti natawidna nga abilidad.

Iti nasurok a 20 a tawen sipud idin, inkagumaanmi nga ipakita ti ayat ken panangipateg a kasapulan ni Andrew ken isuro kenkuana ti amin a kabaelanmi nga isuro. Ngem no lagipenmi ti napalabas, maamirismi itan nga adda nagunggonami kadagiti impaaymi.

Nasin-aw a Balakad

Sakbay a naaddaankam iti gundaway a makibagay iti kaadda ni Andrew, binalakadandakami dagiti naayat a gagayyem iti nasursuroda manipud kadagiti nakasuotanda. Nasayaat amin ti panggepda, ngem kas maikanatad a namnamaen, saan a nainsiriban wenno makatulong amin a balakad. Kalpasan ti tawtawen ti pannubok, nupay kasta, ti balakadda nagbalin a dua a napateg ken nainsiriban a singasing.

Dadduma ti nangpadas a mangliwliwa kadakami babaen ti panagkuna nga awan met a talaga ti kurkurang ni Andrew. Ngem pagammuan ta imbalakad ti maysa a lakayen a gayyem: “Dikay ilibak dayta! No nasapsapa nga awatenyo ti limitasionna, nasapsapa a mabalbaliwanyo dagiti inanamaenyo ket pagreggetanyonto a tulongan bayat nga aw-awatenyo dagiti limitasionna.”

Maysa gayam dayta kadagiti kapatgan a leksion a nasursuromi iti panangsaranget iti rigat. Di lumag-an ti rikna no di aklonen ti kinapudno. Nupay masansan a nainkasigudan ti panangilibak, no napapaut ti panangilibak, napapaut ti panangaramidmi kadagiti remedio a mangsaranget iti dayta, ken ti pannakibagay kadagiti limitasion a maigapu kadagiti ‘di mapakpakadaan a pasamak a dumteng iti isuamin a tao.’​—Eclesiastes 9:11.

Iti unos dagiti tawen, no maam-ammomi dagiti nagannak nga addaan annak a di makabael a mangragpat iti normal a kurikulum ti eskuelaan wenno addada iti remedial schooling, masansan a pampanunotenmi no kasano ngata ti kaadu dagiti annak a, kinapudnona, adda kurkurang wenno baldadoda. Mabalin ngata a sumagmamano kadakuada ket mairaman kadagiti “di madlaw a baldado”​—dagidiay, saan a kas ken ni Andrew, nga awan makitam a diperensia ti bagida ken aglanglanga a kas normal nga annak? Nalaka a madlaw ti tattao nga addaan iti Down’s syndrome. Ngem dadduma a kita ti kinabaldado ket awan nalawag a pagilasinan. Kasano ngata ti kaadu dagiti nagannak a di realistiko ti namnamaenda ken agkedked a mangbigbig kadagiti limitasion ti anakda, a pakarurodan ti isu amin?​—Idiligyo iti Colosas 3:21.

Ti maikadua a balakad a pinasingkedan ti kapadasanmi isu daytoy: Inton agangay, DAKAYO a mismo ti mangimpluensia iti wagas ti panangtratonto ti kaaduan a tattao iti anakyo. No kasano ti panangtratoyo kenkuana, kastanto met ti mabalin a panangtrato ti sabsabali kenkuana.

Iti napalabas a sumagmamano a dekada, dakkelen ti namalbaliwan ti kababalin ti tattao kadagiti baldado ti panunot ken bagida. Ngem adu kadagitoy a panagbalbaliw ti ginutugot ti sumagmamano kadagiti baldaldo met la a mismo, dagiti kabagianda, ken dadduma a di propesional ken propesional a manangitandudo. Adu a nagannak ti situtured a di man la nangipirpirit iti balakad a maiserrek ti anakda iti maysa nga institusion, ket kas resultana, binalbaliwanda ti siguden nga opinion no kasano ti pannakatrato dagiti baldado nga annak. Limapulo a tawenen ti napalabas, kaaduan a libro iti medisina maipapan iti Down’s syndrome ti naikugnal kadagiti impormasion a naurnong manipud kadagiti institusion [a pakataraknan dagiti adda kurkurangna]. Itatta, naan-anay a nabalbaliwanen dagiti opinion maipapan kadagiti manamnama manipud iti ubbing a naipasngay nga addaan Down’s syndrome, masansan a maigapu iti panangsursuro dagiti nagannak ken sabsabali kadagiti kabbaro a wagas a panangtrato iti annak nga addaan iti Down’s syndrome.

Panangsursuro nga Agbalin nga Ad-adda a Manangngaasi

Karkarna no kasano kalaka nga allilawentayo ti bagitayo iti panangpanunot a pudno a manangngaasitayo. Ngem no datayto a mismon ti mairaman, mabalin a maamiristayo a narabaw la gayam ti pannakaammotayo iti kaaduan a parikut.

Ni Andrew ti nangpilit kadakami a mangbigbig a masansan a saan a makontrol dagiti baldado a tattao ti kasasaadda. Kinapudnona, dayta ti nangipasango kadakami iti saludsod nga, Ania a talaga ti kababalinko kadagiti nakapuy, nabuntog, ken nataengan?

Masansan nga iti kaaddami iti publiko a lugar a kaduami ni Andrew, addada ganggannaet nga umasideg kadakami ket iranudda dagiti nalmeng a dagensenda, ta napaliiwda gayam a dimi ibain ti mangawat kenkuana kas naan-anay a miembro ti pamiliami. Kas ket tay ti kaadda ni Andrew ti mangipasigurado kadakuada a makipagriknakami kadagiti problemada.

Ti Pannakabalin ni Ayat

A ti ayat ket saan laeng a diktar ti panunot isut’ kapatgan a leksion nga insuro kadakami ni Andrew. Palubosandak a mangilawlawag. Maysa kadagiti kapatgan a paset iti panagdaydayawmi kas Saksi ni Jehova isut’ panangparukma ti pudno a Kinakristiano iti panagsisina ken panangidumduma a maigapu iti pulí, kagimongan, politika. Gapu ta agtalekkami iti daytoy a prinsipio, ammomi a ni Andrew ket aklonento dagiti naespirituan a kakabsatmi. Iti panangilaksidmi iti balakad dagiti propesional a nagkuna a di realistiko ti panangnamnama a makapagtugawto a buyogen ti panagraem kadagiti gimong, siniertomin sipud pannakaipasngayna a kaduanakami kadagiti gimong agraman iti panagbalaybalay iti trabahomi a panangasaba. Kas ninamnama, naanus ken naasi ti panangtrato ti kongregasion kenkuana.

Ngem adda dagidiay saan la a daytoy ti aramidenda. Adda naisangsangayan a kinadungngoda kenkuana. Kaslattay maawatan ni Andrew daytoy nupay adda depekto ti panunotna. No kaduana dagitoy nga indibidual, nalakana a maikkat ti gagangay a kinamanagbabainna, ket asitganna ida a dagus no malpasen dagiti gimong. Namin-anon a napaliiwmi ti nainkasigudan nga abilidadna a makabigbig, uray pay no adu ti tao, kadagidiay mangipakpakita kenkuana iti naisangsangayan a kinadungngo.

Pudno met la dayta iti panangipakitana iti ayat. Nakasingsingpet ni Andrew kadagiti maladaga, lallakay ken babbaket, ken taraken. No dadduma, no umasideg a di maalikaká iti maladaga ti asinoman a dikam am-ammo, addakam nga umas-asibay, a sisasagana a mangisalakan iti ubing no bilang di mapakpakadaan a nakaro ti pananggantil ni Andrew. Ngem namin-anon nga uraykam la nabainan iti danagmi bayat ti panangbuybuyami kenkuana a mangsagid iti ubing buyogen iti kinadungngo a kas ti maysa nga agtagtagibi nga ina!

Dagiti Leksion a Nasursuromi

Gapu ta agkakaingas ti isuamin nga ubbing nga addaan iti Down’s syndrome, impagarupmi nga agpapada amin ti personalidadda. Nupay kasta, naamirismi nga ad-adda a maipadada iti pamiliada ngem iti maysa ken maysa. Adda naisangsangayan a personalidad ti tunggal maysa.

Kas iti dadduma nga agtutubo, saan a kayat ni Andrew ti narigat a trabaho. Ngem natakuatanmi a no an-anusan ken ibturanmi ti maulit-ulit a panangiruam kenkuana iti maysa a trabaho agingga a nakayugaliannan, kasla saanen a trabaho dayta kenkuana. Nakairuamannan dagiti trabahona iti aglikmut ti balay, ket dagiti laeng mainayon ti maibilang a kas trabaho.

Bayat a lagipenmi dagiti leksion a nasursuromi iti panagbiag ni Andrew, rumsua ti maysa a makapainteres a panagsimparat. Gistay isu amin a prinsipio a nasursuromi iti panangpadakkelmi ken ni Andrew ti mayaplikar met la gayam iti relasionmi iti dadduma nga annakmi ken iti kaaduan a tattao.

Kas pagarigan, asino kadatayo ti saan nga agtignay a sipopositibo iti napudno a panagayat? No saan a nainkalintegan ti pannakayaspingmo iti sabali a naigidiat unay kenka ti abilidad wenno kapadasanna, saan kadi a matmatam a di nainkalintegan dayta ken makapaupay? Kamaudiananna, saan kadi nga agpayso a maanusanton ti kaaduan kadatayo dagiti annongen a di makaay-ayo idi damo, ket magustuantayton no aramidentay ida agingga a mairingpasda?

Nupay nagarubos ti adun a luami a maigapu iti dikam unay pannakaawat ken ni Andrew, nasagrapmi met ti adu a rag-o, dadakkel ken babassit. Ket naamirismi a kadagiti benneg a naan-anay a di mainaig ken ni Andrew, rimmang-aykami gapu kenkuana. Nasursuromi nga aniaman ti kapadasan iti biag, kasano man karigat, addaanda iti posibilidad a mangmolde kadatayo kas nasaysayaat a tattao imbes a napnuantayo iti sakit ti nakem.

Adda pay sabali a banag a napateg unay kadakami. Maliwliwakam unay iti panangsegseggami iti naindaklan a tiempo a masaksianminton ti pannakabalbaliw ti kinabaldado ni Andrew. Ikari ti Biblia a din agbayag iti nalinteg a baro a lubong ti Dios, sumalun-atton ti amin a bulsek, tuleng, lugpi, ken umel. (Isaias 35:5, 6; Mateo 15:30, 31) Darepdepenyo ti rag-o nga addanto iti isu amin inton makitada a mismo ti pannakapaimbag ti panunot ken bagi bayat a rumang-ayto ti sangatauan iti kinanaan-anayda! (Salmo 37:11, 29)​—Naipatulod.

[Kahon iti panid 12]

Nadumaduma a Kasasaad ti Kinabaldado

Bingayen ti sumagmamano nga eksperto dagiti tattao nga addaan iti Down’s syndrome iti tallo a grupo. (1) Educable (Moderate): dagidiay a makasursuro iti naisangsangayan a kinasigo iti eskuelaan. Daytoy a grupo iramanna ti sumagmamano a nagbalin nga aktor wenno managpalawag pay ketdi. Dadduma ti nagballigi nga agbiag nga agwaywayas buyogen ti bassit laeng a panangiwanwan. (2) Trainable (Mild): dagidiay makabael a mangsursuro iti sumagmamano a praktikal a kinasigo. Nupay maisuroda a mangaywan iti bagida iti nadumaduma a kasasaad, kasapulan ti ad-adu a panangiwanwan. (3) Profound (Severe): grupo a saan unay a makabael a mangaramid iti normal a trabaho, nga agkasapulan iti adu unay a panangaywan.

Ni ngay Andrew? Ammomi nga isut’ adda iti kategoria a naawagan “Trainable.”