Dagiti Kristal a Palasio iti Baybay
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY CANADA
ADDA matupartayo nga iceberg!” impukkaw dagiti madanagan a nakasirpat. Dagus a nagtignay dagiti tripolante iti ngatuen ti barko. Nabaliwan ti turongen dagiti makina tapno maliklikan ti pannakaidungpar. Ngem naladawen. Nakapapatay ti pannakagirsay ti sikigan ti barko.
Iti kurang a tallo nga oras, inalimon ti North Atlantic ti kadadakkelan [ken] kapipintasan idi a pangpasahero a barko. Idi Abril 15, 1912, lima la nga aldaw kalpasan ti damo a panaglayagna manipud Europa nga agpa-Norte America, limned ti Titanic iti lansad ti taaw, a matukod iti uppat a kilometro manipud iti rabaw. Agarup 1,500 a pasahero ken tripolante ti nagudas idiay baybay.
Ket aniat’ nabati iti nagdakkelan a yelo? Saan a naan-ano. Ti la murdongna ti nadungpar ti Titanic. Kabigatanna, nakita dayta dagiti managsawar a mayay-ayus nga agpaabagatan iti nabarbara a danum, a kaslattay awan ti napasamak. Nalipatanen ti pannakapukaw ti iceberg, ti in-inut a pannakarunawna iti naglawa a taaw. Ngem malaglagip pay laeng ti pannakalned ti Titanic kas traumatiko a didigra iti taaw.
Dagiti iceberg! Makakayaw ken nakangayngayedda, ngem nakatangtangkenda. Nakitayo kadi idan iti asideg ken nadlaw ti epektoda iti tao ken nakaparsuaan? Kayatyo kadi a maammuan no apay ken kasano a rimsuada? Ket aniat’ maaramidan tapno masalakniban ti tattao idiay baybay manipud iti posible a peggad dagiti iceberg? (Kitaenyo ti kahon nga “International Ice Patrol.”)
Nagtaudan ken Pakasaritaanna
Dagiti iceberg ti kas iti higante nga ice cube ti tamnay. Nagtaudda kadagiti glacier ken ice sheet idiay Amianan ken idiay Antarctic. Ammoyo kadi a mangpataud ti ice cap ti Antarctic iti agarup 90 a porsiento kadagiti iceberg ti daga? Pataudenna pay ti kadadakkelan. Dagitoy ket agingga iti 100 a metro ti kangatoda manipud iti rabaw ti danum ken marukod a nasurok a 300 a kilometro ti kaatiddogda ken 90 kilometro ti kaakabada. Agdagsen iti 2 milion agingga iti 40 milion a tonelada ti dadakkel nga iceberg. Ket kas kadagiti snowflake, awan dua nga iceberg nga agkaingas. Dadduma ti patad, wenno naparanas ti rabawda. Dadduma ti addaan iti sukog a kasla sinsel, natirad, wenno nagtimbukel ti tuktokna.
Kadawyan a makita iti ngatuen ti danum ti agarup maysa ket kakapito agingga iti maysa ket kapullo iti bloke ti iceberg. Pudno daytoy nangnangruna kadagiti patad ti rabawda nga iceberg. Daytat’ kaasping unay ti makitayo no tumtumpaw ti maysa nga ice cube iti sangabaso a danum. Nupay kasta, agduduma daytoy a ratio ti makita a yelo ken ti limned a yelo, agpannuray iti sukog ti iceberg.
Pasaray patad [ken] paarintiddog ti rabaw ken sikigan dagiti iceberg ti Antarctic, idinto ta masansan nga iregular ken sinan torre dagiti iceberg ti Arctic. Mangyeg dakkel a peggad iti tao dagitoy naud-udi, a kaaduan ti naggapu iti dakkel nga ice cap a nangabbong iti Greenland, tangay mabalin a mayanudda [a mabalin a maidungpar] kadagiti pampasahero a barko a bumallasiw iti Atlantic.
Kasano kadi ti pannakapataud dagiti iceberg? Idiay makin-amianan ken makin-abagatan a rehion ti daga, masansan nga ad-adu ti maurnong a niebe ken tudo a yelo ngem ti marunaw ken agalingasaw. Daytoy ti mangpataud iti palunapin ti niebe a tumaud iti rabaw ti daga, nga agbalinto a glacial ice. Iti kada tawen, bayat nga adu ti agdissuor a niebe ken tudo, agtultuloy ti pannakasedsed. Daytoy ti mangparnuay iti kapanagan ti dadakkel nga ice cap iti nalawa a lugar a kas idiay Greenland. Inton agangay, pumuskol ken tumangken ti yelo a pakaigapuan ti in-inut a pannakayayus ti nadagsen a glacier manipud iti nangato a pantok nga agturong iti tanap ken kamaudiananna iti baybay. Iti panangdeskribirna iti daytoy nga iyaakar, kinuna ni Bernard Stonehouse iti librona a North Pole, South Pole: “Nabiit la nga agbalbaliw ti natangken a yelo ngem nalaka a maperdi ti sukogna; agiintar dagiti hexagonal a kristalna iti sidong ti puersa, kalpasanna agiinnuyasda iti maysa ken maysa tapno mapartuat ti pannakayayus ken pannakatnag nga inaigtayo kadagiti glacier.”
Darepdepenyo laengen ti maysa a karayan a yelo nga in-inut nga agayus iti di patad nga aglawlaw, a kas iti nalamiis a pataroy. Tangay addan nauneg [ken] patakder a birrida, ad-addanto a maapektaran daytoy a dakkel a bloke ti yelo tapno adda naisangsangayan a mapasamak apaman a madanonna ti sabangan. Maigapu iti nagtitipon nga epekto ti panagatab ken panagugot, agbaliwbaliw a dalluyon, ken napigsa nga ayus iti uneg ti danum, sipipigsa a maisina manipud iti glacier ti dakkel a bloke ti yelo ti tamnay nga 40 kilometro ti kaatiddogna no maisaknap iti baybay. Maipasngayen ti maysa nga iceberg! Inladawan dayta ti maysa a managpaliiw kas maysa a “tumtumpaw a kastilio a kristal.”
Idiay Arctic, tinawen a mabukel ti 10,000 agingga iti 15,000 nga iceberg. Kaskasdi a sumagmamano laeng, no idildilig, ti makadanon iti danum iti abagatan iti igid ti kosta ti Newfoundland. Aniat’ mapasamak kadagiti makadanon?
Iyaakar ti Iceberg
Kalpasan a mapusing ti iceberg, ti puersa ti taaw ti mangyanud iti kaaduan kadakuada iti adayo a biahe sakbay nga iyanudna ida iti nadumaduma a direksion a dadduma kadakuada ti agpalaud ken agpaabagatan ken agturong inton agangay idiay Labrador Sea, a nabirngasan iti Iceberg Alley. Saan nga agbayag ti kaadda dagiti iceberg a makalasat iti promedio a dua-tawen a pannakayanud manipud nakabuklanda iti sabangan ti Atlantic nga agturong idiay Labrador ken Newfoundland. Gapu ta mayan-anudda iti nabarbara a danum, nakaro ti pannakadadaelda maigapu iti pannakarunaw, napigsa nga ayus, ken ad-adu a pannakapusing.
Kadawyanna, marunaw ti yelo no aldaw ken maurnong ti danum kadagiti rengngat. No rabii, tumangken ti danum ket saknapanda dagitoy a birri ken pakaigapuan ti pannakaisina ti dadduma a pasetna. Daytoy ti mangparnuay iti kellaat a panagbalbaliw iti sukog ti iceberg, a mangbalbaliw iti sentro ti grabidadna. Sumarunonton a mayayus ti bloke a yelo iti danum, a mangiruar iti interamente a baro a sukog ti yelo.
Bayat nga agtultuloy daytoy a siklo ken agtultuloy a bumassit dagiti iceberg maigapu iti pannakapusing, pataudenda dagiti bukodda nga iceberg a maawagan “bergy bit,” nga agarup kas iti kadakkel ti kalalainganna a balay, ken “growler,” agarup kadakkel ti bassit a siled—napanaganan a kasta ti naud-udi maigapu iti uni a pataudenda no mayanudda iti allon. Mabalin nga agkatangkatang ti dadduma a babbabassit a growler kadagiti ababaw a danum iti igid ti baybay ken waig.
Aniaman ti kasasaad, ti aglikmut iti danum ti abagatan ti pakaigapuan ti napartak a pannakabirri ti iceberg iti babassit a bloke ti yelo ti tamnay tapno agbalinen a paset ti nalawa a taaw. Nupay kasta, agingga a mapasamak dayta, rumbeng a pagannadan dagiti iceberg.
No Kasano nga Apektaran Dagiti Iceberg ti Biagtayo
Dagiti dumadaklis a ti taaw ti pagbiaganda ti agannayas a mangmatmat kadagiti iceberg kas makadangran ken napeggad. Kinuna ti maysa a dumadaklis: “Mabalin a makaay-ayo kadagiti turista ti iceberg, ngem no iti dumadaklis posible a peggad dayta.” Nagsubli dagiti dumadaklis tapno sukimaten dagiti nakalapanda, a masarakanda laeng a dinadael gayamen ti maysa nga iceberg, nga inyanud ti allon ken ti puersa ti danum, dagiti ipatpategda a sigay ken ti nakalapanda.
Maikari iti panagraem dagiti iceberg. “Nasaysayaat no medio adaywanyo,” kunaen ti maysa a kapitan ti barko: “Di unay mapakpakadaan dagiti iceberg! Mabalin a mapusing ti dadakkel a bloke manipud iti daddadakkel, wenno no masagidda ti lansad, mapusing ti dadakkel a bloke ken mabalin a mapuntaandaka. Mabalin met nga agrikus ken agtulid ti iceberg, nga amin dayta ti mabalin a makadangran iti asinoman nga aginlalaing nga umadani unay!”
Ti sabali pay a pakaseknan isut’ panangradrad dagiti iceberg iti lansad ti taaw. “No agarup kas iti kauneg ti danum ti nakalnedan ti iceberg, naammuan a makakiraod ti lansadna kadagiti atiddog ken nauneg nga usok. Dagita nga aktibidad iti rehion a pagsukisokan iti petroleo ti addaan makadadael nga epekto kadagiti instalasion iti lansad ti baybay agraman kadagiti naibangon nga estruktura dagiti bubon ti petroleo,” sigun iti maysa a managpaliiw.
Nalabit a pampanunotenyo itan nga ad-adda a pagsayaatantayo no awan dagiti iceberg. Nupay kasta, saan a bin-ig a negatibo ti pakasaritaan ti iceberg. Kinuna ti maysa a taga Newfoundland: “Adu a tawenen ti napalabas, sakbay a nagbalin a kadawyan ti panagipalamiis, mangala dagiti tattao iti dadduma a babassit a purok ti kosta iti sumagmamano a pedaso ti iceberg ken itinnagda ida kadagiti bubonda tapno agtalinaed a nalamiis ti danum. Ti sabali a kannawidan isut’ panangitalimeng kadagiti pedaso ti iceberg iti kahon a napno ti nagragadian a tumulong iti pannakapataud ti sorbetes nga inaramid idiay balay.”
Dagiti turista ti nangnangruna a maallukoy kadagitoy a nagdakkelan a bantay ti mayan-anud a glacial ice. Sapsapulenda dagiti nangato a lugar iti nadumaduma a kosta ti Newfoundland tapno makitada ti namarangmang a buya ti Atlantic ken agpiesta ti matada a mangbuya kadagitoy a higante iti baybay. Agkara-klik dagiti kamera tapno maretrato ida.
Kabaelan met dagiti iceberg ti mangted iti gistay awan patinggana a suplay ti nadalus a danum a mainum. Ti panangdistilado ken panangibotelia iti danum ti iceberg isut’ maitutop nga aramiden ita a tiempo ti din matngel a pannakamulit ti danum. Tapno magun-odan [ti mainum a danum] iti dadakkel a kantidad, mabalin a kasla simple a banag ti panangbirok iti higante nga “ice cube” ken iguyod dayta iti pantalan tapno maproseso. Kinaagpaysuanna, dakkel a karit dayta a napaneknekanen a makapaupay.
Pagsidsiddaawan iti Panamarsua ni Jehova
Iyimtuod ti Namarsua ti langit ken daga: “Makintian ti rinuaran ti yelo?” (Job 38:29) Ammo ni Eliu, ta sakbay dayta kinunanan: “Gapu iti anges ti Dios ti yelo maited.”—Job 37:10.
Isu a no matmatantayo dagitoy nagdadakkel, gumilapgilap a pagsidsiddaawan ti baybay, maiturong ti panunottayo iti Namarsuatayo, a nangikabil kadakuada sadiay. Kas iti salmista, maikunatayo: “Anian a nagadu dagiti aramidmo, O Jehova! Nainsiriban ti panangaramidmo kadakuada amin. Napno ti daga iti pagsanikuaam.” Inayonna: “Nakaskasdaaw dagiti aramidmo.”—Salmo 104:24; 139:14.
Kinapudnona, nakaskasdaaw-aramidna a Namarsua ni Jehova. Ania ketdin ti panangtarigagaytayo a maam-ammo a naimbag! Maaramidtay dayta babaen ti panangipangagtay iti Saona.—Roma 11:33.
[Kahon iti panid 18]
International Ice Patrol
Kalpasan ti trahedia ti lugan iti taaw a Titanic, naipasdek idi 1914 ti International Ice Patrol (IIP) tapno maammuan ti ayan dagiti iceberg, ipadles ti turongda a naikugnal iti puersa ti taaw ken angin, ken mangted iti pakdaar iti publiko maipapan iti yelo. Agpaay iti pannakasalaknib manipud kadagitoy a higante a kristal iti baybay, maikagkagumaanen a maurnong ti adu a pannakaammo iti pakabuklan ken tignay ti yelo. Ti teknolohia a maus-usar iramanna dagiti pangsirpat ken radar a pangpaliiw babaen iti eroplano, report dagiti komersial a barko maipapan iti pannakasirpat ti yelo, panangretrato a satellite, ken pananganalisar ken panangipadles dagiti oceanographer.
[Ladawan iti panid 16, 17]
Natirad
Nagtimbukel
Patad ti rabawna