Ti Nakaskasdaaw nga Uniberso

‘Adda Banag a Kurang’​—Ania?

KALPASAN ti panangperreng kadagiti bituen iti naraniag, nasipnget a rabii, simrekkami, malammin ken agkiremkirem, a pampanunotenmi ti nakasaksaknap a kinapintas ken nagadu dagiti saludsodmi. Apay nga adda ditoy ti uniberso? Nagtaudanna? Pagturturonganna? Dagitoy a saludsod ti padpadasen a sungbatan dagiti adu.

Kalpasan ti lima a tawen a panagsirarak iti kosmolohia, a nangipan kenkuana kadagiti sientipiko a komperensia ken sentro a pagsirarakan iti intero a globo, ti mannurat iti siensia a ni Dennis Overbye dineskribirna ti pannakisarita iti nalatak iti lubong a pisiko a ni Stephen Hawking: “Iti pagtungpalan ti tarigagayak a maammuan ken Hawking isu ti kanayon a tinarigagayak a maammuan ken Hawking: Papanantayo inton mataytayo.”

Nupay kasla makapasimron dayta, adut’ ipalgak dagitoy a sao maipapan iti panawentayo. Adu kadagiti saludsod ti saan a maipapan kadagiti bituen a mismo ken dagiti teoria ken agsisimparat a kapanunotan dagiti kosmologo a mangad-adal kadakuada. Pagreggetan pay laeng dagiti tao itatta ti sungbat dagiti kangrunaan a saludsod a nangburiboren iti sangatauan iti adu a milenio: Apay nga addatayo ditoy? Adda kadi Dios? Papanantayo inton mataytayo? Ayan ti sungbat dagitoy a saludsod? Masarakan kadi ida kadagiti bituen?

Kinuna ti sabali a mannurat iti siensia, ni John Boslough, a bayat ti panangbaybay-a dagiti tattao iti relihion, dagiti sientista kas kadagiti kosmologo nagbalindan a “ti naan-anay a papadi iti sekular a panawen. Dagitoy, saan a dagiti relihioso a panguluen, ti kanayonen a mangipalpalgak kadagiti amin a palimed ti uniberso, saan a babaen iti naespirituan a pannakaawat iti kaipapanan dagiti bambanag no di ket babaen iti katupagna a di maawatan ti isuamin no di laeng dagiti sientista a maibilang kas papadi.” Ngem ipalgakdanto kadi amin a sekreto ti uniberso ken sungbatanda amin a saludsod a nangburibor iti sangatauan iti adun a tiempo?

Ania ti ipalpalgak itan dagiti kosmologo? Kanunongan ti kaaduan ti dadduma a bersion ti “teolohia” a big bang, a nagbalin a sekular a relihion iti tiempotayo, nupay kanayon nga agreklamoda maipapan kadagiti detalye. “Kaskasdi,” kinuna ni Boslough, “iti kaipapanan ti baro ken agsisimparat a panangipapan, ad-adda nga agparparangen a nalabes ti kinasimple ti teoria ti big bang a mangiladawan iti pannakaparsua [ti amin a bambanag]. Idi kattapog ti dekada ’90, ti teoria a big bang . . . kumarkaron ti dina pannakasungbat kadagiti kangrunaan a saludsod.” Innayonna nga “inyebkasen ti umad-adu nga agpampannuray iti teoria ti opinionda a dinto pay agpaut agingga iti ngudo ti dekada ’90.”

Nalabit pumaysonto ti dadduma nga agdama a pattapatta ti kosmolohia, nalabit saan​—a kas met nalabit ti pudno a kaadda wenno kaawan dagiti planeta a nagtitipon ti nakaam-amak a kinaraniagda iti nebula ti Orion. Ti di mailibak a kinapudno isut’ awan asinoman ditoy daga ti talaga a sigurado a makaammo. Adu dagiti teoria, ngem dagiti napudno a managpaliiw anamonganda ti pudno a kapaliiwan ni Margaret Geller a nupay naannayas ti panagsasaoda, adda banag a kangrunaan a kasla kurang iti agdama a pannakaawat ti siensia iti kosmos.

Kurang​—Ti Situtulok a Panangsango Kadagiti Di Makaay-ayo a Kinapudno

Kaaduan a sientista​—ket daytoy iramanna ti kaaduan a kosmologo​—suportaranda ti teoria ti ebolusion. Dida maawat ti kinapudno nga adda paset ti kinaintelihente ken panggep iti panamarsua, ket agsiddukerda iti panangdakamat laeng iti Dios kas Namarsua. Agkedkedda pay a mangusig iti kasta a sarsarita. Iti ababa, saritaen ti Salmo 10:4 ti natangsit a tao a “saan nga agusig; dagup ti kapanunotanna: ‘Awan ti Dios.’” Ti dios a namarsuana isu ti Pannakaiparna. Ngem bayat a rumang-ay ti pannakaammo ken marbek ti pannakaiparna ken panagraná gapu iti umad-adu a pammaneknek, ad-adda nga agturong dagiti sientista iti banag a di maawat kas iti kinaintelihente ken disenio. Usigenyo dagiti sumaganad a pagarigan:

“Nalawag nga adda paset a kurang iti panagadal ti kosmolohia. Ti nagtaudan ti Uniberso, kas iti solusion iti Rubik cube, kasapulanna ti kinaintelihente,” insurat ti astropisiko a ni Fred Hoyle iti librona a The Intelligent Universe, panid 189.

“No ad-adda a sukimatek ti uniberso ken adalen dagiti detalye iti arkitekturana, umad-adu ti pammaneknek a matakuatak a ti uniberso adda pannakaammona a dumtengtayto.”​—Disturbing the Universe, ni Freeman Dyson, panid 250.

“Ania dagiti paset ti Uniberso a nasken iti kaadda dagiti parsua a kas kadatayo, ket naiparna aya laeng dayta, wenno gapu iti narigat a maawatan a rason, addaan ti Unibersotayo kadagitoy a paset? . . . Adda aya naun-uneg pay a plano a mangipatalged a nairanta a naaramid ti Uniberso agpaay iti sangatauan?”​—Cosmic Coincidences, ni John Gribbin ken Martin Rees, pinanid xiv, 4.

Nagkomento met ni Fred Hoyle maipapan kadagitoy a kasasaad iti panid 220 ti librona a naadaw iti ngato: “Dagita a kasasaad ti kasla nailaga iti gagangay a lubong kas agsasaruno a nasayaat a panagraraná. Ngem nakaad-adu dagitoy nakaskasdaaw a panagraraná a nasken iti biag ta kasapulan ti dadduma a panangilawlawag kadakuada.”

“Saan laeng a gapu ta maibagay ti tao iti uniberso. Maibagay ti uniberso iti tao. Panunotenyo laengen ti uniberso no mabaliwan ti maysa wenno ti sabali kadagiti awan rukodna a kangrunaan a di agbaliw a bambanag iti pisika a manayonan wenno makurangan iti sumagmamano a porsiento? Pulos a dinto tumaud ti tao iti kasta nga uniberso. Dayta ti kangrunaan a punto ti anthropic principle. Sigun itoy a prinsipio, maysa a makaited-biag nga elemento ti gubuayan ti intero a makinaria ken disenio ti lubong.”​—The Anthropic Cosmological Principle,” da John Barrow ken Frank Tipler, panid vii.

Ti Dios, Disenio, ken Dagiti Di Agbaliw a Banag iti Pisika

Ania ti dadduma kadagitoy a kangrunaan a di agbaliw a banag iti pisika a nasken iti biag iti uniberso? Inlista ti maysa a report iti The Orange County Register, iti Enero 8, 1995, ti sumagmamano kadagitoy a di agbaliw a bambanag. Impaganetgetna no kasano a nagsayaat ti panagtutunos dagitoy a paset, a kunkunana: “Ti kaadu dagiti adu a kangrunaan a pisikal a di agbaliw a bambanag a mangbukel iti uniberso​—kas pagarigan, ti charge ti electron, wenno ti naikeddeng a kapartak ti lawag, wenno ti ratio ti bileg dagiti kangrunaan a puersa iti nakaparsuaan​—ti nakaskasdaaw ti kinaumisona, agarup agingga iti 120 a punto decimal. Kasta unay ti pannakaitunos ti itataud ti makasustento ti biag nga uniberso kadagitoy a detalye. Aniaman a bassit a pagbaliwanna​—kas ti nanosecond (kakasangabilion ti segundo) ditoy, maysa nga angstrom (kakasangapulo bilion ti segundo) sadiay​—ket ti uniberso mabalin a natay ken langalangen.”

Kalpasanna, dinakamat ti autor daytoy a report ti gagangay a di madakdakamat: “Kasla nainkalintegan nga ipagarup nga adda misterioso a mangim-impluensia iti pannakapataud ti mamataud-biag nga uniberso, nalabit ti panagtignay ti intelihente ken inggagara a pannakabalin a nagsayaat ti panangaramidna iti uniberso iti panangisaganana iti isasangpettayo.”

Nangted ni George Greenstein, propesor iti astronomia ken kosmolohia, iti at-atiddog a listaan dagitoy a pisikal a di agbaliw a banag iti librona a The Symbiotic Universe. Mairaman kadagiti nailista ti di agbaliw a bambanag nga apag-isu ta no mabaliwanda iti uray nagbassit laeng, awan koma dagiti atomo, bituen, ti uniberso. Nailista ti detalye dagitoy a relasion iti naipakuyog a kahon. Masapul nga adda dagitoy tapno adda pisikal a biag. Nakarikrikutda ken mabalin a di maawatan ti amin a managbasa, ngem bigbigen ida dagiti astropisiko a nasanay kadagitoy a benneg, agraman ti adu a sabsabali pay.

Bayat nga umatiddog daytoy a listaan, marimbawan ni Greenstein. Kinunana: “Nakaad-adu a pannakaiparna! No ad-adda nga agbasaak, ad-adda a makumbinsirak a dagita a ‘pannakaiparna’ ti mabalin a di naiparna a napasamak. Ngem bayat a kumaro daytoy a panamati, kumaro met ti maysa a banag. Uray itatta narigat nga iyebkas daytoy ‘a banag’ iti sasao. Nakaro a pakarurodan dayta, ket no dadduma dandani pisikal ti kasasaadnan. Talaga nga agkintayegak a di makaidna. . . . Posible kadi a kellaat, a di pinanggep, a nakasaraktayo ti sientipiko a pammaneknek iti kaadda ti Katan-okan a Persona? Nakibiang kadi ti Dios ken sipaparabur a nangputar iti kosmos nga agpaay a pakagunggonaantayo?”

Gapu ta mariribukan ken maamák iti kapanunotan, dagus a nagbabawi ni Greenstein, ket naisubli ti sientipiko a relihioso a kadawyanna, ket inwaragawagna: “Saan a ti Dios ti mangilawlawag.” Saan a nainkalintegan dayta a rason​—talaga a di makaay-ayo ti panangawat iti kaadda ti Dios ta makariribuk kenkuana ti panangpanunot iti dayta!

Ti Kadawyan a Kasapulan ti Tao

Awan kadagitoy ti mangtagibassit iti napasnek a panagtrabaho dagiti nagaget a sientista, agraman dagiti kosmologo. Nangnangruna nga apresiaren dagiti Saksi ni Jehova dagiti adu a natakuatanda maipapan iti panamarsua a mangipalgak iti pannakabalin ken kinasirib ken ayat ti pudno a Dios, ni Jehova. Iwaragawag ti Roma 1:20: “Dagiti di makita a kualidadna ket silalawag a makita manipud pannakaparsua ti lubong ken agpatpatuloy, agsipud ta matarusan ida babaen kadagiti bambanag a naaramid, uray ti agnanayon a pannakabalin ken kina-Diosna, iti kasta awan ti pagpambarda.”

Ti panagimtuod ken panagbannog dagiti sientista ti kadawyan a tignay ti tao iti nasken a kasapulan ti sangatauan kas ti pannakasapul iti taraon, pagtaengan, ken kawes. Isu a kasapulan nga ammuen dagiti sungbat ti dadduma a saludsod maipapan iti masanguanan ken ti panggep iti biag. Ti Dios “insaadna ti kinaagnanayon iti puspuso dagiti tao; ngem dida matunton ti inaramid ti Dios nanipud idi punganay agingga iti panungpalan.”​—Eclesiastes 3:11, The Holy Bible​—New International Version.

Saan unay a dakes a damag daytoy. Kaipapananna a saanto a pulos a maammuan ti sangatauan, ngem saandanto met a maibusan iti baro a bambanag a sursuruen: “Nakitak amin ti aramid ti pudno a Dios, a di matuntonan ti tao ti aramid a naaramid iti baba ti init; kasano man ti kaadu ti panagbannogna nga agsapul, kaskasdi a dinanto masarakan. Ken uray pay kunaenda a masiribda a mangammo, didanto kabaelan a saraken.”​—Eclesiastes 8:17.

Agkedked ti dadduma a sientista a ti panamagbalin iti Dios a “solusion” iti parikut patayenna ti pakatignayan nga agsirarak iti ad-adu pay. Nupay kasta, ti tao a mangbigbig iti Dios kas ti Namarsua iti langlangit ken ti daga addaan iti nawadwad a nakaay-ayat a detalye a matakuatan ken makaay-ayo pay a misterio a sukisoken. Kasla isut’ addaan iti pammalubos nga agtultuloy a sumrek iti makaparagsak a kapadasan a panangtakuat ken panagsursuro!

Asino ti makapagkedked iti awis iti Isaias 40:26? “Itangadyo dagiti matayo iti ngato ket kitaenyo.” Intangadtayon dagiti matatayo iti ngato kadagitoy a sumagmamano a panid, ket ti nakitatayo isu ti ‘banag a kurang’ a di nagun-odan dagiti kosmologo. Nasarakantayo met dagiti kangrunaan a sungbat dagidiay maulit-ulit a saludsod a nangriribuken iti isip ti tao iti adun a panawen.

Masarakan Dagiti Sungbat iti Maysa a Libro

Kanayon nga adda sadiay dagiti sungbat, ngem kas kadagiti relihionista idi kaaldawan ni Jesus, binulsek ti adu a tattao dagiti matada, inapputda dagiti lapayagda, ken pinatangkenda dagiti pusoda kadagiti sungbat a di maitunos iti natauan a teoriada wenno iti pinilida nga estilo ti panagbiag. (Mateo 13:14, 15) Imbaga ni Jehova kadatayo no sadino ti nagtaudan ti uniberso, no kasano a dimteng ti daga ditoy, ken no asino ti agbiagto iti dayta. Imbagana kadatayo a dagiti tao nga agnaed iti daga masapul a talonenda dayta ken siaayat nga aywananda dagiti mula ken ayup a kaduada. Imbagana met kadatayo ti mapasamak no matay ti tattao, a mabalin nga agbiagdanto manen, ken ti aramidenda tapno agbiagda iti daga iti agnanayon.

No interesadokayo a manggun-od kadagiti sungbat a maipaay kadakayo iti pagsasao ti naipaltiing a Sao ti Dios, ti Biblia, pangngaasiyo ta basaenyo dagiti sumaganad a kasuratan: Genesis 1:1, 26-28; 2:15; Proverbio 12:10; Mateo 10:29; Isaias 11:6-9; 45:18; Genesis 3:19; Salmo 146:4; Eclesiastes 9:5; Aramid 24:15; Juan 5:28, 29; 17:3; Salmo 37:10, 11; Apocalipsis 21:3-5.

Apay a dikay basaen dagitoy a kasuratan a kadua ti pamiliayo wenno kadua ti maysa a kaarruba wenno kadua ti maysa a grupo dagiti gayyem iti pagtaenganyo iti dadduma a rabii? Namnamaenyonto a makaipaay dayta iti makaisuro ken naragsak a panagpapatang!

Masdaawkayo aya kadagiti misterio iti uniberso ken matignay iti kinapintasna? Apay a dikay am-ammuen a naimbag Daydiay namarsua iti dayta? Awan pakakumikoman dagiti awan biagna a langlangit iti panagusioso ken panagsiddaawtayo, ngem ni Jehova a Dios, ti Namarsua kadakuada, isu met ti Namarsua kadatayo, ket maseknan kadagidiay naemma nga interesado a makasursuro maipapan kenkuana ken kadagiti pinarsuana. Mait-iteden ti awis iti intero a daga: “‘Umayka!’ Ket ti asinoman a makangkangngeg kunaenna koma: ‘Umayka!’ Ket ti asinoman a mawaw umay koma; ti asinoman a mayat awatenna koma ti danum ti biag nga awan bayadna.”​—Apocalipsis 22:17.

Anian a mangpabileg-puso nga awis daytoy manipud ken Jehova! Imbes a ti awan panunot, awan panggepna a panagbettak, ti uniberso pinarsua ti maysa a Dios nga awan patingga ti kinalaingna ken [addaan] nairanta a panggep a nangpanunot kadakayo manipud pay idi punganay. Dagiti reserbana nga awan patinggana a bileg naannad a natimbengda ken kankanayon a magun-odan a mangtaginayon kadagiti adipenna. (Isaias 40:28-31) Awan patingga ti gunggonayo a mangammo kenkuana a kas met iti natan-ok nga uniberso a mismo!

“Dagiti langlangit ipalawagda ti dayag ti Dios; ket ti law-ang ipakitana ti aramid ti imana.” ​—Salmo 19:1.

[Kahon iti panid 13]

Listaan ti Dadduma a Pisikal a Di Agbaliw a Bambanag a Nasken Tapno Adda Biag

Masapul nga agpada ken agsupadi dagiti charge ti electron ken proton; ti neutron masapul nga ad-adu ngem ti proton iti bassit a porsiento; masapul nga adda panagbagay ti temperatura ti init ken dagiti mangagsep a banag iti chlorophyll sakbay a mapasamak ti photosynthesis; no nakapkapuy ti napigpigsa a puersa, saan a makapataud ti init iti bileg babaen iti nuclear reaction, ngem no nabilbileg bassit, ti kasapulan a sungrod a mangpataud iti bileg ket kasta unay ti dina panagpapada; no awan ti dua a nagsina a nakaskasdaaw a resonance kadagiti nucleus nga adda iti tengnga dagiti nagdadakkel a nalabbaga a bituen, awan ti elemento a maporma malaksid ti helium; no saan koma a three dimension ti law-ang, imposible koma ti panagkokonekta nga agpaay iti panagayus ti dara ken ti sistema nerbio; ket no ti law-ang saan laeng a three dimension, saan a natalged ti panagrikus dagiti planeta iti init.​—The Symbiotic Universe, pinanid 256-7.

[Kahon iti panid 14]

Adda Kadi Nakakitan iti Mapukpukawko a Banag?

Ti ariwanas nga Andromeda, kas kadagiti amin nga agrikrikus nga ariwanas, nakatantan-ok ti panagrikusna iti law-ang a kas iti nagdakkelan nga allawig. Mapattapatta dagiti astronomo ti kapartak ti panagrikus ti adu nga ariwanas manipud iti silnag ti lawag, ket no aramidenda dayta, matakuatanda ti makariribuk a banag. Kasla imposible ti kapartak ti panagrikus! Amin nga agrikrikus nga ariwanas ti kasla nakaparpartak ti panagrikusda. Aggarawda a kasla dagiti makita a bituen iti ariwanas a nailumlom iti dakdakkel a lungog ti maysa a nasipnget a banag, a di makita ti teleskopio. “Dikam ammo ti mangbukel iti nasipnget a banag,” aminen ni astronomo a James Kaler. Pattapattaen dagiti kosmologo a 90 porsiento iti mapukpukaw a banag ti di mailasin. Agreggetda a mangsapul iti dayta, iti man porma ti nagdakkelan a neutrino wenno dadduma a di pagaammo ngem nawadwad a kita ti banag.

No masarakanyo ti mapukpukaw a banag, siguraduenyo nga ipakaammo a dagus dayta iti kosmologo iti lugaryo!