Nasalamaan Dagiti Kompania ti Tabako iti Di Magawidan a Dakes a Kasasaad
SIGUN iti report a nagparang iti The New York Times a Hulio 26, 1995, “nangummong ti Justice Department idiay New York ti maysa a hurado a mangusig no di umiso ti panangiparang dagiti kompania ti tabako kadagiti linaon ken dakes nga epekto dagiti sigarilio kadagiti mangipalpalubos nga opisial ti gobierno. Mabalin a mangummong ti departamento iti maikadua a grupo a mangusig no nagulbod dagiti ehekutibo ti kompania iti Kongreso maipapan kadagiti produkto a tabako.”
Ti pakaikugnalan daytoy? Linawlawagan ti report. Idi Abril 1994, pinaneknekan dagiti nangato nga ehekutibo dagiti pito a kangrunaan a kompania ti tabako idiay Estados Unidos buyogen ti sapata iti imatang ti komite ti Kongreso a “dida impagarup a makaadikto ti nikotina, a makapataud ti sakit dagiti sigarilio wenno sisisikap a konkontrolen ti kompaniada ti kaadu ti nikotina kadagiti produkto a tabako.”
Kalpasan dayta, nadadael ti panangaklonda nga awan basolda idi Hunio 1995, [idi] naipalgak ti dua ribu a mangpabasol a dokumento. Ipakita dagitoy a dokumento a nangbusbos dagiti managsirarak iti tabako iti 15 a tawen a nangad-adal iti epekto ti “droga” a nikotina iti bagi, utek, ken iti kababalin dagiti agsigarilio. Iladawan ni Dr. Victor DeNoble, dati a managsirarak a sientista a kadua ti maysa kadagiti kompania, ti kangrunaan a nasarakan iti panagsirarak: “Nangrugin a mabigbig ti kompania a mabalin a pabassitenda ti tar, ngem paaduenda ti nikotina, ket mabalin a kayat pay latta ti agsigarilio. Ta kalpasan ti amin a panagsirarakda, nabigbigda a ti nikotina saan laeng a mangpakalma wenno mangguyugoy, no di ket naipamaysa ti epektona, iti utek, ket dagiti tattao agsigarilioda gapu iti epektona iti utek.”
Sigun iti The New York Times, impakita dagiti panagadal ti kompania nga “aniaman a kita ti sigarilioen dagiti tattao, mabalin a magun-odanda ti nikotina a kasapulanda babaen ti naun-uneg a pananglang-abda, napapaut a panagtalinaed ti asuk iti ngiwatda, wenno panagsigarilio iti ad-adu.” Inkagumaan dagiti managsirarak ti kompania a pabassiten ti tar ti sigarilio nga addaan iti umdas a kaadu ti nikotina tapno makaipaay iti pannakapnek iti agsigarilio.
Impalgak pay dagiti dokumento nga imparangarang ti kompania ti tabako ti nakaro nga interesna kadagiti managsigariliona. Dagiti estudiante iti kolehio ti puntiria iti panagsukimatna iti nasurok a 15 a tawen. Napagsaludsodan dagiti tattao iti maysa nga ili idiay Iowa, agraman dagiti agarup 14 ti tawenda a mannigarilio, maipapan iti bisioda nga agsigarilio.
Dagiti naibutaktak kadagitoy a dokumento ti panagsirarak ti pakagunggonaan dagiti nagkakadua nga abogado a mangyuli iti darum ti maysa a grupo maibusor kadagiti pito a kompania ti tabako. Nagdarumda nga inlimed dagiti kompania ti tabako ti pannakaammoda iti makaadikto a kasasaad ti nikotina ken sisisikap a konkontrolenda ti kaadu ti nikotina tapno mapakaro ti pannakaadikto. Kinuna ti maysa nga abogado nga awan hurado iti lubong a mamatinto nga ar-aramiden dagitoy a kompania ti kastoy a panagsirarak kas kadawyan.
Bayat a kumaro ti di magawidan a dakes a kasasaad iti nabaknang a lubong, kumaro pay ti panagasuk ti tabako iti napanglaw a lubong. Uppat a pulo a tawen ti napalabasen, dandani awan ti babbai ken agarup 20 porsiento laeng kadagiti lallaki iti Abagatan, wenno iti napanglaw a lubong, ti agsigarilio. Ngem itatta, mannigarilio ti 8 porsiento kadagiti amin a babbai ken 50 porsiento kadagiti amin a lallaki iti napanglaw a pagpagilian—ket umad-adu dayta a bilang. “Agpalayupoy ti asuk iti Abagatan,” kuna dagiti managsirarak.
Ipadamag ti Koresponsal ti Agriingkayo! ti Pagannayasan
Adda maibaga ti mannuratmi nga adda idiay Brazil a komento ti kaaduan maipapan iti kasasaad iti Abagatan. Ipinta ti panagsirarak iti industrialisado a lubong ti ad-adda a makapapatay a ladawan agpaay iti mannigarilio. Adda epektona. “Makitkitan dagiti pagilian a nakabigbigen a napateg unay a mapakaammuan ti publiko, ti pangrugian ti ibabassit ti pannakausar ti tabako,” ipadamag ti World Health Organization (WHO). “Iti Amianan,” kuna ti Panos, maysa a naka-base idiay London nga organisasion ti anunsio, “saanen a maawat ti panagsigarilio iti panagtitipon iti adu a pagtaengan, publiko a lugar ken lugar a pagtrabahuan,” ket mabigbigen ti kaaduan a tattao itatta a “makapapatay kadakuada ti panagsigarilio.” “Ti industria ti tabako agpapa-abagatanen.”
Iti kasupadina, idiay Abagatan, ti pananglukat iti baro a paglakuan kas kalaka iti pananglukat iti pakete ti sigarilio. Para iti industria ti tabako, makaallukoy dagiti kasasaad iti napanglaw a pagpagilian. Awan dagiti panangiparit kadagiti anunsio iti 3 kadagiti 4 a napanglaw a pagilian, ken maigiddato iti dayta, saan pay unay nga ammo ti publiko dagiti peggad ti panagsigarilio. “Di ammo ti tattao dagiti peggad agsipud ta saan a maibagbaga kadakuada,” kuna ti Panos.
Tapno maallukoy dagiti agtutubo a babbai—maysa kadagiti kangrunaan a puntiria ti industria—a mangsindi iti damo a sigarilioda, dagiti anunsio ti “mangiladawan iti panagsigarilio a kas aramid a nakaay-ayat a pagraragsakan a tagtagiragsaken dagiti agwayawaya a babbai.” Ti anunsio ti tabako addaan panangallilaw nga umasping kadagidiay nausar idi iti industrialisado a lubong kagudua a siglo ti napalabasen. Idi, nagkurri dagiti anunsio. Di nagbayag, kuna ti maysa a gubuayan, 1 iti 3 a babbai “ti agsigsigarilion a kas iti panagsigarilio ti lallaki.”
Itatta, ti naganetget nga agresibo a panaglako a nairanta kadagiti awan pannakaammoda a babbai kadagiti napanglaw a pagilian ipanamnamana a ti “balligi” daytoy nga anunsio idi dekada ’20 ken ’30 ti dandanin maulit. Ti nalidem a panangmatmat, ngarud, a minilion nga agtutubo a babbai iti napangpanglaw a pagilian iti lubong ti agdama nga agpegpeggad nga agbalin, kas kunaen ti maysa a managpaliiw, a “napipintas nga agtutubo a babbai no nasapa nga agusarda iti nikotina.”
Ti Kangrunaan a Puntiria
Nupay buklen ti babbai ti maysa kadagiti kangrunaan a puntiria ti industria ti tabako, dagiti agtutubo ti kangrunaan a puntiriana. Agkurri dagiti estilo cartoon nga anunsio ken logo ti sigarilio kadagiti abalbalay, ken kasta met ti pannakaitandudona kadagiti panagay-ayam.
Idiay China, ipadamag ti magasin a Panoscope a “dakkel a porsiento [kadagiti agtutubo] ti agsigsigarilio.” Agsigsigarilio ti agarup 35 porsiento iti 12- agingga iti 15 a tawen ken 10 porsiento kadagiti 9- agingga iti 12 a tawen. Idiay Brazil, ipadamag ti inaldaw a warnakan a Folha de S. Paulo, ti napattapatta a sangapulo milion nga agtutubo a mannigarilio. Dida aya ammo dagiti peggad? “Ammok a makadangran ti panagsigarilio,” kuna ni Rafael, 15 ti tawenna nga agtutubo a taga Brazil nga agsigarilio iti maysa ket kagudua a pakete ti sigarilio iti inaldaw, “ngem nagsayaatan.” Ti resulta daytoy awan panangikankanona a panagrason? “Inaldaw,” kuna ti Panos, “agarup sabali nga 4,000 nga agtutubo ti mangrugi nga agsigarilio.”
Agilako ti industria ti tabako kadagiti produkto nga ad-adu ti linaonna a tar ken nikotina iti Abagatan ngem dagiti kita a mailaklako iti Amianan. Nalawag ti rason. “Diak agpadispensar iti nikotina,” kinuna ti maysa nga opisial iti industria ti tabako sumagmamano a tawen ti napalabasen. “Daytat’ mangyeg iti maulit-ulit a negosio. Daytat’ mangpasubli kadagiti tattao.” Epektibo. “Gapu iti adu a nikotina,” patalgedan ti publikasion a Dutch a Roken Welbeschouwd (Panagsigarilio—Nausigen ti Amin a Banag), “dagus a maibanag ti panagpannuray, ket daytoy lukatanna dagiti gundaway a mangpaadu iti mausar ken paglakuan babaen ti in-inut a panangpabassit kadagidiay kaadu ti nikotina.”
“Ti industria ti tabako,” kuna ti Panos, “matmatanna ti Abagatan a kas paglakuan a mamagtalinaed iti negosio ti industria.”
Agsigarilio Wenno Pagpauten ti Biag?
No agnanaedkayo iti napanglaw a pagilian, ania ti aramidenyo? Nalawagen dagiti kinapudno. Agingga idi 1950, bassit laeng dagiti matmatay kadagiti sakit a mainaig iti sigarilio, ngem itatta sangamilion a tattao idiay Abagatan ti matmatay iti tinawen gapu kadagiti sakit a mainaig iti panagsigarilio. Nupay kasta, mamakdaar ti WHO nga iti las-ud ti tallo a dekada ti tinawen a bilang dagiti ipapatay a mainaig iti panagsigarilio kadagiti napanglaw a pagilian ti umadunto agingga iti pito a milion. Maisupadi iti ibagbaga dagiti anunsio ti tabako kadakayo, makapapatay dagiti sigarilio.
Kunayo nga ammoyo dagiti peggad? Nasayaat, ngem ania ti aramidenyo iti dayta a pannakaammo? Kaslakayto aya iti mannigarilio a nakabasa kadagiti nakaam-amák a banag maipapan iti panagsigarilio nga inkeddengna a sumardengen nga agbasa? Wenno agbalinkayto a nalaing a makailasin kadagiti makaallilaw nga anunsio ti sigarilio ket kunaenyo nga isardengyon ti agsigarilio? Pudno, agpapa-abagatan ti pul-oy ti asuk ti tabako—ngem di rumbeng nga agpul-oy iti ayanyo!
[Kahon iti panid 19]
Ti China—Numero Uno
Ni Zhang Hanmin, 35 ti tawenna a trabahador idiay China, naggappúpo ken nangsindi ti sigarilio. “Kinapudnona,” kunana, “diak kasapulan ti adu unay a banag, ngem kasapulak ti sigarilio.” Mabalin a kasta met ti makuna ti 300 milion a sabsabali a kakadua ni Zhang. Nanipud idi dekada ’80, “linab-awanen [ti China] ti pinataud, inlako ken sinigarilio ti tunggal sabali a pagilian.” Iti kallabes a tawen, “binilion a sigarilio ti nailako iti nairuamen nga agsigarilio a populasion,” a mamagbalin iti China a ti “numero uno a nasion iti lubong a mannigarilio.”—Magasin a Panoscope.
[Kahon iti panid 20]
Dagiti Sigarilio nga Addaan “Garantia”?
Nupay tallo a milion a tattao ti matay iti tinawen gapu kadagiti mainaig ti tabako a sakit, kanayon nga ibagbaga dagiti anunsio kadagiti mannigarilio a natalged ti bisioda. Inwaragawag ti maysa a nabiit pay nga anunsio iti magasin ti Brazil, kas pagarigan, ti isasangpet ti maysa a kita ti sigarilio a “dumteng nga adda garantia ti paktoria.” Ipanamnama ti anunsio: “Ti kotseyo addaan garantia; ti TV-yo addaan garantia; ti reloyo addaan garantia. Addaan met garantia ti sigarilioyo.” Nupay kasta, kas itudo dagiti anunsio ken paneknekan dagiti nakaron ti sakitda a mannigarilio, ti laeng igarantiana isut’ “makadangran iti salun-at ti panagsigarilio.”
[Ladawan iti panid 19]
Ti kangrunaan a puntiria—dagiti babbai kadagiti napanglaw a pagilian
[Credit Line]
Rinetrato ni L. Taylor para iti WHO
[Ladawan iti panid 20]
Dida ammo dagiti peggad?
[Credit Line]
WHO