Kinaawan Panggedan​—Apay?

ITI sumagmamano a pagilian, adu a tattao ti mapilit nga agbirok ti pagbiagda babaen iti panagtrabaho iti nadagsen iti adu nga oras iti makabannog a kapartak, a nalabit agtrabaho pay iti napeggad maipaay iti bassit a sueldo. Iti kallabes, adu kadagiti adda iti dadduma a lugar ti makasigurado nga apaman a makastrekda iti dakkel a kompania wenno iti imatonan ti gobierno a negosio, addanton natalged a trabahoda agingga nga agretiroda. Ngem ita, kasla awanen dagiti negosio wenno korporasion a makaitukon iti nasayaat a panggedan ken kinatalged iti aniaman a pagsaadan. Apay?

Dagiti Pakaigapuan ti Parikut

Rinibribu nga agtutubo ti di payen makasarak iti damo a pagtrabahuanda​—adda man degree-da iti kolehio wenno awan. Idiay Italia, kas pagarigan, nasurok a kakatlo kadagiti di nayempleo a tattao ti agtawen iti 15 agingga iti 24. Umad-adu ti promedio nga edad dagidiay agtartrabahon ken mangpadpadas a mangsalimetmet iti trabahoda, isu a narigrigat kadagiti agtutubo ti makastrek iti trabaho. Uray pay kadagiti babbai​—nga ad-addan a masarakan iti pagtrabahuan​—nagadu ti awan panggedanna. Gapuna, ti naisangsangayan a kaadu dagiti agdadamo a trabahador ti mangikagkagumaan a makastrek iti trabaho.

Nanipud idi tiempo dagiti umuna a makina ti industria, ti pannakausar ti makina ti nangpabassit iti pannakasapul kadagiti trabahador. Tangay adu a tattao ti agtrabaho kadagiti napaut a makabannog a trabaho, nainanama dagiti trabahador a pabassiten dagiti makina ti trabaho wenno ikkatenna pay dayta. Ti panagusar kadagiti makina ti nangpaadun iti produksion ken pinukawnan ti adu a peggad, ngem pinabassitna met dagiti trabaho. Agpeggad dagidiay maikkat iti trabaho iti napaut a kinaawan panggedan malaksid no agadalda kadagiti baro a paglaingan.

Agpeggadtayo a malapunos iti nakaad-adu a mailaklako a produkto. Marikna ti dadduma a nagpatinggan ti irarang-ay. Mainayon pay, no basbassit ti mayempleo, basbassit dagiti aggatang. Ngarud ad-adu ti mapataud nga ilako ngem ti mausar. Gapu ta maluglugin, maserraan wenno mabalbaliwan ti dadakkel a planta a naibangon a mangpataud iti ad-adu a produksion. Adda biktima dagitoy a kasasaad​—dagidiay maawanan ti panggedan. Iti panagbaba ti ekonomia, bumassit dagiti kasapulan a trabahador, ket dagiti mapukaw a trabaho bayat a bumaba ti ekonomia narigaten a mapataud no rumang-ayen ti negosio. Nalawag a ti kinaawan ti panggedan saan laeng a maymaysa ti gapuna.

Saplit iti Kagimongan

Tangay mabalin nga apektaranna ti asinoman, saplit iti kagimongan ti kinaawan ti panggedan. Mangipaay ti dadduma a pagilian iti nadumaduma a pamay-an a pangsalaknib kadagidiay agtartrabaho pay laeng​—kas pagarigan, ti panagtrabaho iti basbassit nga oras iti linawas a basbassit ti sueldo. Nupay kasta, mabalin a pukawen daytoy ti namnama ti dadduma nga agsapsapul iti trabaho.

Agpada nga ad-adda nga agprotesta ti adda panggedanna ken ti awan panggedanna maipapan kadagiti mainaig-trabaho a parikut. Ngem nupay agsapsapul kadagiti baro a trabaho ti awan panggedanna, padpadasen dagidiay adda trabahona a salakniban ti kinatalgedda​—dua a panggep a saan a kanayon nga agtunos. “Masansan a maawis dagidiay addaan trabaho nga agtrabaho iti ad-adu nga oras. Agtalinaed dagidiay awanan trabaho nga awanan panggedan. Adda peggad a mabalin a magudua ti kagimongan . . . ti maysa, dagiti agtrabaho iti adu nga oras ket ti sabali, dagidiay nailaksid nga awan panggedanna, a dandani naan-anay nga agpannurayda iti kaasi ti dadduma,” kuna ti Panorama a magasin ti Italia. Idiay Europa, kuna dagiti eksperto, dagiti resulta ti irarang-ay ti ekonomia ti tagtagiragsakenen a nangnangruna dagidiay agtartrabahon, imbes a dagiti awanan trabaho.

Kasta met, naisinggalút ti kinaawan panggedan iti kasasaad ti lokal nga ekonomia, ta iti dadduma a nasion, kas iti Alemania, Italia, ken España, adda nagdadakkelan a nagdumaan dagiti kasapulan iti nadumaduma a lugar ti pagilian. Situtulok kadi dagiti trabahador a mangsursuro kadagiti baro a paglaingan wenno umakar pay iti sabali a lugar wenno iti sabali a pagilian? Daytoy ti masansan a mangikeddeng iti panagsapul iti trabaho.

Adda Kadi Aniaman a Makitkita a Solusion?

Kaaduanna, adda pananginanama a rumang-ay ti ekonomia. Ngem agduadua ti dadduma a tattao ket panunotenda a saan a mapasamak ti kasta nga irarang-ay agingga iti tawen 2000. Iti dadduma, nangrugin ti irarang-ay, ngem nabannayat dagiti resulta, kas makita iti kallabes a panagbaba ti panggedan idiay Italia. Ti irarang-ay iti ekonomia dina kayat a sawen a bumassit ti awan panggedanna. Nupay kalalainganna ti irarang-ay, kaykayat dagiti negosio nga usaren dagiti nasaysayaat nga empleado nga adda kadakuadan imbes a mangyempleo pay iti dadduma​—kayatna a sawen, “rumang-ay a di umadu ti pagtrabahuan.” Kasta met, ti bilang dagiti awan panggedanna masansan a naparpartak nga umadu ngem ti bilang dagiti mapataud a trabaho.

Ita, agbalbalinen a sangalubongan ti ekonomia dagiti nasion. Pagarupen dagiti ekonomiko a ti pannakapataud ti dadakkel, baro a negosio a mangsaklaw iti sabali a pagilian, kas iti North American Free Trade Agreement (NAFTA) ken ti Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC), mabalin a parang-ayenna met ti ekonomia ti lubong. Nupay kasta, daytoy a kasasaad ti mangtignay iti dadakkel a korporasion a mangipasdek iti kompaniada iti lugar a nalaklaka ti sueldo, nga agbanag iti pannakapukaw dagiti industrialisado a nasion kadagiti pagtrabahuan. Maigiddato iti dayta, makita dagiti trabahador a saan unay a dakkel ti birokda, a bumassit ti bassiten a birokda. Saan a nairana laeng nga iti adu a pagilian, adu ti nagdemostra pay a siraranggas, a maibusor kadagitoy a tulagan ti negosio.

Isingasing dagiti eksperto ti nagadu a pamuspúsan a panglapped iti kinaawan panggedan. Dadduma ti maikontra pay, agpannuray iti no dagitoy ti insingasing dagiti ekonomiko, politiko, wenno dagiti trabahador a mismo. Adda dagidiay mangisingasing iti panangipaay kadagiti pangawis ti kompania tapno umadu dagiti empleado babaen ti panangpabassit iti buis. Dadduma ti mangibalakad iti kasta unay a pannakibiang ti gobierno. Isingasing ti dadduma ti nadumaduma a panangiwaras iti trabaho ken panangpabassit iti oras ti panagtrabaho. Naaramiden daytoy nga addang kadagiti dadduma a dadakkel a kompania, uray pay no bayat ti naudi a siglo, sistematiko a napaababan ti lawas a panagtrabaho kadagiti amin nga industrialisado a nasion ngem daytoy saanna a pinabassit ti kinaawan ti panggedan. “Kamaudiananna,” kuna ti ekonomiko a ni Renato Brunetta, “agbanagto a di epektibo ti tunggal polisa, a dakdakkel ti gastos ngem dagiti gunggona.”

“Ditay koma allilawen ti bagbagitayo,” kuna ti magasin nga L’Espresso, “narikut ti parikut.” Nakarikrikut a risuten? Adda kadi solusion ti parikut ti kinaawan panggedan?

[Kahon iti panid 8]

Kadaanan a Parikut

Ti kinaawan panggedan datin a parikut. Iti adun a siglo sagpaminsan a mapukawan dagiti tattao iti trabaho nupay dida kayat. Apaman a malpasen ti trabaho, pinullo a ribu a trabahador a nagtrabaho iti dadakkel a konstruksion ti maawananton ti panggedan a mismo​—agingga manen a mayempleoda iti sabali a lugar. Kabayatanna, no utoben, agsagabada iti nakarigrigat a panagbiag.

Bayat ti Edad Media, “uray no awan pay idi ti parikut ti moderno a kasasaad ti kinaawan ti panggedan,” addan dagiti awan panggedanna. (La disoccupazione nella storia [Unemployment in History]) Kadagidi nga aldaw, nupay kasta, asinoman a saan nga agtartrabaho, kaaduanna, a naibilangda nga awan serserbina wenno agakar-akar. Idi arinunos ti maika-19 a siglo, adu a mangus-usig a Britano “innaigda dagiti awan panggedanna a nangnangruna kadagiti ‘narungsot’ nga agakar-akar a maturog iti ruar wenno magna kadagiti kalsada iti rabii,” ilawlawag ni Propesor John Burnett.​—Idle Hands.

Ti “pannakabigbig a ti kinaawan panggedan maysa a naisangsangayan a kasasaad ken maysa a parikut” napasamak idi dandani arinunos ti maika-19 wenno iti pangrugian ti maika-20 a siglo. Naipasdek dagiti naisangsangayan a komision ti gobierno a mangadal ken mangrisut iti parikut, kas ti Select Committee of the British House of Commons on “Distress From Want of Employment,” idi 1895. Nagbalinen a saplit ti kagimongan ti kinaawan ti trabaho.

Kimmaro iti kasta unay daytoy a baro a pannakabigbig, nangnangruna kalpasan ti umuna a gubat sangalubongan. Dayta a dangadang, agraman ti naganat a panangpataudna kadagiti armas, ti dandani nangpukaw iti kinaawan ti panggedan. Ngem idi pangrugian ti 1920’s, sinango ti Akinlaud a lubong ti agsasaruno a panagbaba ti ekonomia a nagtungpal iti Nakaro a Panagbaba ti Ekonomia a nangrugi idi 1929 ken napasamak iti amin nga industrialisado nga ekonomia iti lubong. Kalpasan ti maikadua a gubat sangalubongan, napadasan ti adu a pagilian ti baro nga irarang-ay ti ekonomia, ket nakissayan ti kinaawan ti panggedan. Ngem “dagiti pangrugian ti parikut ti kinaawan ti panggedan ita matunton nga agsubli iti ngalay ti 1960’s,” kuna ti Organization for Economic Cooperation and Development. Nagsagaba ti pagtrabahuan iti baro a pannakapaay iti krisis ti krudo idi 1970’s ken ti nasaknap a pannakausar dagiti computer agraman dagiti nagbanaganna a pannakaikkat iti trabaho. Nangrugin ti awan sardayna nga iyaadu ti kinaawan ti panggedan, a nakagteng uray pay kadagiti mangop-opisina ken dagiti manager a naibilang idi a natalged.

[Ladawan iti panid 7]

Ti panangikalikagum iti ad-adu pay a trabaho dinanto pabassiten ti problema ti kinaawan a panggedan

[Credit Line]

Reuters/Bettmann