Pannakasesante—Pagam-amkan ti Empleado

“Kaslaak natupakan iti dakkel a bato Nakigtotak.”—Manedyer iti komunikasion, edad 44.

“Kasta unay dayta a pannakasair iti panagtalekyo iti bagiyo. Mariknayo nga awan ti mamaayo.” —Opisial a hepe iti kuenta, edad 38.

“Ania a kita ti ekonomia ti pinataudtayo a mangisakripisio kadagiti tattao iti kabanuaganda?” —Ehekutibo iti kawes, edad 47.

ANIA a kapadasan ti nagpapadaan dagitoy nga indibidual? Tunggal maysa napadasanda ti nasesante iti trabaho.

Kitaenyo manen dagiti edad dagitoy a trabahador. Dagitoy saanda nga agdadamo, gapuna mabalin a mariknada a natalgedda iti trabaho. Ket dagitoy addada iti mabalin nga ibilang dagiti adu a kasayaatan a tawtawen iti panagsapsapulda. Ngem dagus ken di ninamnama a nagpatingga ti panagtrabahoda. “Imbagada kaniak nga ikkatek ti amin a nagyan ti lamisaanko ken iyempakek dagiti alikamenko,” kinuna ti mangay-aywan ti komunikasion a nadakamat iti ngato. “Kellaat ti ipapanawko nga awan ti panagkedked. Giddato dayta.”

Aniat’ Napasamak?

Saanen a kabbaro ti pagduaduaan iti ekonomia. Kadagiti adu a pagilian, kanayon nga addada tiempo iti kinawadwad a sarunuen dagiti gawat wenno panagbaba ti ekonomia. Ket ti nabiit pay a panagbaba ti ekonomia a napadasan iti intero a lubong, uray pay sakbay ti gubat idiay Persian Gulf, impakitana no kasano ti kinakapuy ti ekonomia uray pay kalpasan ti adu a tawtawen iti kinawadwad. Adu a tattao, dadduma iti damdamo unay, ti nakabigbig a dida mabalin a tagtagibassiten ti trabaho ken ti masapulanda.

Kasta unay ti epekto ti panagkapuy ti ekonomia kadagiti trabahador. Mapilitan dagiti kompania a mangpabassit iti gastos no mabalin, a masansan agbanag iti nasaknap a pannakasesante. Uray pay kadagiti nabakbaknang, industrilisado nga estado a miembro iti Organization for Economic Cooperation and Development, ti nakadagupan a 25 milion a tattao ti awanan iti trabaho iti naminsan.

“Dandani inaldaw makaawatak iti awag manipud kadagiti gagayyem iti dadakkel a kompania a nasesante,” kinuna ti maysa nga home-interior designer. “Adu a kompania a pagtartrabahuak ti bimmaba ti panagandar ti negosioda iti kagudua iti napalabas a tawen.”

Dagiti pannakasesante kankanayon a nagbalin a paset iti biag dagiti trabahador iti industria. Iti nabiit pay a panagkapuy ti ekonomia, umad-adu a mangop-opisina ti nakapukaw met iti trabahoda. “Dagitoy dagiti maipatpateg unay a trabaho,” kinuna ni Dan Lacey, editor iti pagiwarnak a Workplace Trends, “dagiti trabaho a nangted kadakami iti kabaelan a gumatang iti balay iti maysa a nasayaat a sangakaarrubaan ken agmaneho iti dua a kotse.”

Adu kadagidiay a trabaho ti napukaw iti napalabas a sumagmamano a tawen. Ket dagiti trabahador a nasesante, kas kunaen ti Newsweek maipapan iti dayta, “marigatanda unay kadagiti abangda, agtutubo a pamiliada, dadakkel nga utang ken ti kumarkaro ti kinaawan talgedna a masanguanan.”

Ania dagiti Epektona?

Adda ti dua nga epekto daytoy: Dagiti nasesante a trabahador apektadoda agpadpada iti pinansial ken iti emosional. Nalawag a makita ti pinansial a pakarigatan. Babaen iti basbassit a biruk, masapul a mabaliwan ti estandarte ti panagbiag. Ket ti kinaawan ti trabaho addaan met iti emosional nga epekto.

Kas pangarigan, agbaliw ti panangmatmat dagiti agtutubo iti kinatalged ti trabaho. Ti sagpaminsan a kaadda ti pagtrabahuan agbalinen a gagangay, maawat a pamay-an ti panagbiag. Kuna ti The Wall Street Journal a ti sagpaminsan a kaawan ti trabaho “dinan pinagbalin a nataengan dagiti adu nga agtutubo a Briton.”

Addada pay dagiti nakarkaro nga emosional a pagbanagan kadagidiay a nasesante kalpasan iti adu a tawtawen a kankanayon a panagtrabaho. “No masesante,” kinuna ti mangimatmaton a sikologo a ni Neil P. Lewis, “saan laeng a basta mapukawmo ti sueldo, no di ket mapukawmo met ti panangmatmatmo iti bagim.”

Kinapudnona, nadlaw dagiti sikologo a ti rigat iti pannakasesante umasping iti rigat a mainaig iti ipapatay iti inay-ayat ken iti diborsio. Ti umuna a pannakakellaat pataudenna ti pungtot, a kalpasanna agturong iti panagladingit ken kalpasanna panangawat iti dayta. “Dadduma a tattao mapadasanda dayta iti dua nga aldaw,” kuna ni Lewis. “Dadduma alaenna ti adu a lawlawas ken bulbulan.”

Ti emosional a pannakadangran makita met iti ad-adda a panangabuso dagidiay nasesante iti alkohol ken ti droga. Ti pannakaupay mabalin pay nga agturong iti kinaranggas iti pamilia wenno panagsina. “Dagidiay a rikrikna maiturongda iti maysa a lugar,” kuna ni Stephen Pilster-Pearson, direktor iti panangtulong iti empleado idiay Unibersidad iti Wisconsin, E.U.A., “ket maysa kadagidiay a luglugar, siempre, isu ti pagtaengan.”

Iti nakarkaro pay a panagtignay, maysa a graduado iti unibersidad idiay Hong Kong pinilina a kettelen ti biagna kalpasan ti lima a tawen a panagtrabaho. Simrek iti dalan ti sumungsungad a tren.

Gapuna no mapukaw dagiti trabaho, saan laeng a ti kuarta ti maysa ti apektado. Ngarud, nasken a matmatan dayta iti labes ti pinansial a paset ti parikut. Nairaman dagiti nasaem a rikrikna, ket masapul nga agtitinnulong ken agkaykaysa a mangsapul kadagiti solusion.

[Kahon iti panid 5]

Ti Patingga iti Irarang-ay ti Ekonomia?

Nasapa pay itoy a tawen, ti panagamak kadagiti nadaleg a dandanum iti baybay ti ekonomia ket naipadamag iti intero a lubong. Usigenyo dagiti sumagmamano nga ulidan:

Francia: “Nadanonen ti lubong ti pungto iti kabayagan nga irarang-ay iti ekonomia a naammuan pay laeng. . . . No ita saan pay a madanagan dagiti pagilian nga Europeo, ta adda apagkanito nga irarang-ay nga impaay ti panagkaykaysa ti Alemania, saanda a manginanama a makalisida a naan-anay. . . . Nakitan dagiti pagtagilakuan ti um-umay a peggad.”—Le Monde, Paris.

Brazil: Ti panagkapuy iti ekonomia idiay Estados Unidos mabalin “a di malapdan a maiyakar ken marikna kadagiti dadduma nga industrilisado a pagilian ken, kas banagna, pataudenna ti dakdakkel a pannakalapped iti iyaadu ti panaglako dagiti saan pay a narang-ay a nasnasion.”—Fôlha de S. Paulo, São Paulo.

Britania: “Ti ekonomia a Briton, agraman ti nakaron nga implasionna, nangato nga interes, ken nakapuy nga irarang-ay, agparang met a nakapuy.”—Financial Times, London.

Canada: “Basbassit a trabahador ti sapsapulen dagiti sumagmamanon a manangiyempleo.”—The Toronto Star.

Alemania: “Maipadis iti nakaro nga ingingina ti presio ti lana idi 1973 makitan . . . dagiti pagilasinan ti panagkapuy ti ekonomia.”—Neues Deutschland, Berlin.

Japan: “Ti gatad dagiti daga ket maipadisen iti dandanin bumtak a bomba iti tengnga ti ekonomia ti lubong. No mapalubosan a bumtak ket bumaba ti presio ti daga, marbeken dagiti banko bayat a dagiti utang a naprendaan iti daga a Hapones agbalinda a dandanin awan pategna. Daytoy, met, tignayenna ti intero a sangalubongan a panagkapuy ti ekonomia.”—Australian Financial Review, Sydney.

Nupay kasta, ti panagpatingga ti Gulf War idi nasapa pay a 1991 inyegna dagiti napabaro a namnama iti irarang-ay ti panagtignay ti ekonomia iti intero a lubong. Kaskasdi, nalawag a ti nasional nga ekonomia pudno a nakapuy a bambanag, nangnangruna no usigen ti nagdakkelan nga utang nga ibakbaklayen dagiti adu a pagilian.