Ti Regalo ti Dios a Pangtimbeng

KASLA pannagna laeng dayta iti barko nga aglaylayag iti baybay,” imbaga kaniak dagiti gagayyemko, “ket mabalin nga agpaut dayta iti sumagmamano nga aldaw.” Oktubre 1990 daydi, ket kadisdissaagko iti maysa a pangpasiar a barko a simmanglad kalpasan ti pito-aldaw a panagpasiar idiay Carribean. Ti impagarupko a sumagmamano nga aldaw a kapadasan, nupay kasta, ti nagpaut iti adu a bulan. Kas kettay diak pulos dimsaag iti barko. Adda dakes a napasamak iti vestibular system-ko, ti komplikado a sistema ti pangtimbeng iti akin-uneg a lapayag (inner ear) nga adda sentral a koneksionna iti utek.

Ania Dayta? Kasanot’ Panagandarna?

Masarakan iti baba ti utekyo a maawagan brain stem ti mamagtutunos a sentro ti pangtimbengyo. No nasalun-atkayo, mataginayonyo ti pangtimbengyo gapu iti nagadu a rikna a maawat manipud iti mata, masel, ken vestibular system-yo.

Mangipaay ti matayo iti brain stem iti agtultuloy nga impormasion ti sentido maipapan iti akinruar nga aglawlawyo. Dagiti para awat iti sentido kadagiti maselyo, a maawagan proprioceptor, ti arigna mangipatayab iti impormasion iti utekyo maipapan iti kita ti rabaw a pagpagnaan wenno sagsagidenyo. Ngem ti vestibular system-yo ti agtignay kas maysa nga akin-uneg a sistema a para iwanwan a mangibaga iti utekyo no sadino ti ayan ti bagiyo iti law-ang a mayataday iti daga ken ti puersa ti grabidadna.

Lima a paset ti mangbukel iti vestibular system a manginaig iti pangtimbeng: tallo nga umasping iti nagtimbukel a kanal ken dua a kasla bag. Dagiti umasping iti nagtimbukel a kanal ti napanaganan a superior canal, ti horizontal (lateral) canal, ken ti inferior (posterior) canal. Ti dua a kasla bag ti maawagan nga utricle ken ti saccule.

Naisaad dagiti tallo nga umasping iti nagtimbukel a kanal nga agsinnabet iti right angle, kas iti panagsinnabet ti pader ken suelo iti suli ti maysa a siled. Dagiti kanal ti pagnaan a mangbukel iti labyrinth a nailemmeng iti natangken a tulang ti bangabanga a maawagan temporal bone. Iti uneg daytoy natulang a sikkosikko, adda sabali pay a labyrinth, a maawagan membranuous labyrinth. Iti pungto ti tunggal membrane nga umasping iti nagtimbukel a tubo, adda ti kasla baskag, a maawagan ampulla. Adda naisangsangayan a pluido a maawagan endolymph iti uneg ti membranuous labyrinth. Ket iti ruar ti membrane, adda pay sabali a pluido a naiduma manen ti kemikal a komposisionna, a maawagan perilymph.

Daytoy a kasla baskag a paset ti kanal a maawagan ampulla ti naglaon kadagiti naisangsangayan a buok a selula a kasla nareppet a naidekket iti kasla gelatin a banag a maawagan cupula. No garawenyo ti uloyo iti aniaman a direksion, ti pluido ti endolymph ti medio agbati gapu iti panagtignay a mismo dagiti kanal; ket ngarud pagyukayoken ti pluido ti cupula ken dagiti nareppet a buok a linaonna. Ti panagtignay ti nareppet a buok ti mamagbalbaliw kadagiti elektrikal a trabaho ti buok a selula, ket daytoy met ti mangipatulod kadagiti mensahe iti utekyo babaen kadagiti selula ti nerbio. Saan laeng nga agbiahe dagiti mensahe manipud iti saggaysa kadagitoy a buok a selula agingga iti utek kadagiti maawagan nga afferent nerve no di pay ket agsubli iti utek a mangyallatiw ti mensahe iti tunggal buok a selula babaen kadagiti efferent nerve tapno mangted iti pangsungbat nga impormasion kadagiti buok a selula no kasapulan.

Dagiti umasping iti nagtimbukel a kanal ti mangilasin iti posision wenno garaw ti uloyo iti aniaman a direksion, kas iti panangidumog iti dayta wenno panangitangwa, panangisadag iti maysa a sikigan wenno iti sabali, wenno panangigaraw iti dayta a pakannigid wenno pakannawan.

Ti utricle ken ti saccule, iti kasumbangirna, ti makadlaw iti agduduma a kinapartak; gapuna maawaganda a gravity sensor. Naglaonda met kadagiti buok a selula a maawagan macula. Kas pagarigan, mangipatulod ti saccule iti impormasion iti utekyo a mangted kadakayo iti panagrikna nga agpangpangatokayo no umul-ulikayo babaen iti elevator. Ti utricle ti kangrunaan a makadlaw nga agsubalit no agluglugankayo iti kotse sa kellaat a pumartak. Mangipatulod iti impormasion iti utekyo a mangted kadakayo iti panagrikna nga agab-abante wenno agat-atraskayo. Kalpasanna, pagtitiponen ti utekyo daytoy nga impormasion iti dadduma a tignayyo a mangaramid kadagiti desision, kas koma iti pamay-an ti panangigarawyo iti mata, saka ken ima kas subad iti nabatad a tignayyo. Tulongannakayo a mangtaginayon iti pannakaammo iti mapaspasamak.

Nakaskasdaaw a sistema dayta a mangpadayaw iti Diseniadorna, ni Jehova a Dios. Awan ti maaramidan uray dagiti managsirarak a sientista no di laeng ti maibuyog ti riknada iti pannakadiseniona. Insurat ni A. J. Hudspeth, propesor ti biology ken physiology, iti magasin a Scientific American: “Ti kanayonan a panagsirarak, nupay kasta, ti ad-adda a mangpasiddaaw [kadatayo] iti kinasensitibo ken kinakomplikado daytoy a nagbassitan a pedaso ti biolohikal nga aparato.”

Dagiti Panagdepekto ti Vestibular System

Iti kasok, ti parikutko iti akin-uneg a lapayag ti na-diagnose kas otospongiosis wenno otosclerosis. Daytoy ti kasasaad a lumukneng wenno nadalayudoy ti tulang a pagsasaadan ti vestibular system ti maysa a tao. No normal, agtalinaed a nakatangtangken daytoy a tulang, a natangtangken pay ngem iti aniaman a tulang iti bagiyo. Iti proseso a panaglukneng, maipagarup a maysa nga enzyme ti mapataud a mangagsep iti pluido ti akin-uneg a lapayag ken singaenna dayta babaen iti kemikal wenno kas bungana sabidonganna ti pluido. Daytoy ti mangpataud iti karkarna a rikna ti masansan a panagtignay nupay mabalin nga agtaktakderkayo wenno nakaiddakayo.

Para kaniak, pinagbalinna ti pagtaktakderan ti sakak a kaslattay agal-allon a no dadduma agingga iti kakatlo iti maysa a metro ti kangatona. No agiddaak, ti panagriknak ket kaslattay nakaiddaak iti lansad ti maysa a magagaudan a bilog iti tengnga ti tallo-kadapan ti kangatona nga allon ti taaw. Saan a simken sa napukaw ti panagriknak a kas koma iti pannakaulaw, no di ket nagtalinaed iti 24 nga oras iti inaldaw iti adu a bulan. Ti kakaisuna a bang-ar isut’ kinaawan ti puotko no matmaturogak.

Dagiti Makagapu ken Agas

Saan pay la a naammuan ti pakaigapuan ti otospongiosis/otosclerosis, nupay mabalin a mainaig ti dadduma iti natawid a banag. Nagrigat nga adalen ti medikal a siensia ti kasasaad agsipud ta kasla mapasamak la dayta iti tattao. Manmano, no adda man, nga agparang dayta kadagiti ayup. Ti otospongiosis ti mangpataud iti tinnitus (panagwengweng iti lapayag), kaslattay napunno ti ulo, kaslattay awan nagyan ti ulo, pannakarikna a kasla matumba, wenno nadumaduma a kita ti vertigo (pannakaulaw). Ti umasping a kasasaad ti pakaigapuan ti nakaro a panagwengweng iti akintengnga a lapayag ken pakaigapuan ti panagtuleng. No ti otospongiosis madanonna ti cochlea, pakaigapuan met dayta iti sensorineural a panagtuleng babaen ti panangdadaelna iti trabaho ti nerbio.

Adda dagiti pangagas iti daytoy a kasasaad. Dadduma ti agkasapulan iti operasion (kitaenyo ti Agriingkayo! a Hulio 8, 1988, panid 19); ikagumaan ti dadduma a lapdan ti pannakadadael ti tulang babaen kadagiti suplemento a calcium ken fluoride. No dadduma dagiti awanan asukar a taraon ti maisingasing agsipud ta ti akin-uneg a lapayag ti agkasapulan unay iti asukar ti dara. Kinapudnona, kalikaguman ti akin-uneg a lapayag ti tallo a daras nga ad-adu nga asukar tapno pumigsa dayta a kaasping iti kaadu a kasapulan ti utek. Ti nasalun-at a lapayag nagsayaat unay ti panangtamingna kadagiti normal a panagbaliwbaliw ti asukar iti dara; ngem apaman a madadael ti lapayag, dagitoy a panagbaliwbaliw ti mangulaw kadakayo. Kasla makadadael met ti caffeine ken arak iti akin-uneg a lapayagyo no addan depektona. Nupay ti panaglugan iti pangpasiar a barko, a nadakamat iti pangrugian daytoy nga artikulo, saan a mangpataud iti parikut, dagiti panagbalbaliw iti temperatura, kinaagneb, ken ugali a pannangan ti mabalin a pangrugian ti depekto.

Saan la a para dengngeg ti aramiden ti akin-uneg a lapayagyo. Iti nakaskasdaaw a pamay-an, tulongannakayo a mangtaginayon iti kinatimbengyo. Ti diseniona ti mamagsiddaaw koma kadatayo iti gapuanan ti Nangaramid kadatayo, ket rumbeng a paunegenna ti panangapresiartayo iti Kinanamarsuana.​—Naipatulod.

[Dagiti diagram/Ladawan iti panid 26]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Ti Nakaskasdaaw a Vestibular System-yo

Akinruar a Buya

SUPERIOR CANAL

OVAL WINDOW

COCHLEA

ROUND WINDOW

INFERIOR CANAL

TEMPORAL

HORIZONTAL CANAL

Akin-uneg a Buya

TEMPORAL BONE

MEMBRANOUS LABYRINTH

AMPULLA

SACCULE

Vertical motion detector

COCHLEA

Pagdengngeg a paset ti bagi

MACULA

UTRICLE

CRISTA

Horizontal motion detector

Mangrukod iti panagbalbaliw dagiti angle