Wayawaya nga Agsao—Maab-abuso Kadi?
DANDANI malukatanen ti ruangan ti maika-21 a siglo ket addatayon iti pangrugian ti maika-21 a siglo. Awan duadua a mangyegto iti baro a namnama, kalat, kababalin, panangsirmata kadagiti nakaskasdaaw a teknolohia, ken ti panagkalikagum iti dakdakkel a wayawaya ti baro a siglo. Dagiti tradisional a kapanunotan iti gobierno, relihion, ken tattao ti mangipalpalubosen kadagiti baro a kapanunotan ken kalikagum. Iti adu a lugar adda kanayon a kalikagum a mangikkat iti adda a pananglapped iti wayawaya nga agsao ken mangyebkas, aniaman dagiti pagbanaganna!
Ti di maanamongan ken maiparit idi kadagiti broadcaster iti radio ken television ken kadagiti censor—naalas a sasao ken ti pornograpiko a buya ken tigtignay—naan-anay a gagangayen iti adu a pagilian, a maawat iti sidong ti kalintegan a wayawaya nga agsao!
Dagidiay nasigo a mangusar kadagiti computer, adulto man ken ubbing, mabalindan nga iyakar dagiti nabatad a ladawan ti narugit a seksual nga aramid kadagiti dadduma a kontinente iti las-ud laeng dagiti segundo ken makisarita iti mabigbigbig a managbasol iti sekso ken dagiti manangmolestia iti ubing a dumawat kadagiti nagan ken direksion ti nalimed a pagsasabetan. Dagiti musika nga addaan kadagiti liriko a mangisingasing ken mangiparegta iti panagpakamatay ken panangpapatay kadagiti nagannak, polis, ken dagiti opisial ti gobierno mangngeganen nga inaldaw iti radio ken television wenno adda kadagiti recording a patpatokaren dagiti ubbing.
Manmano kadagidiay a mangkalkalikagum iti di naingetan a wayawaya nga agsao ti di umanamong ken Hues Oliver Wendell Holmes, Jr. iti Korte Suprema, a nagsurat iti mabigbigbig a pangngeddeng nasurok a kagudua a siglon ti napalabas maipapan iti wayawaya nga agsao: “Ti kaiingetan a salaknib ti wayawaya nga agsao dina salakniban ti maysa a tao a siuulbod a mangipukkaw nga adda uram iti maysa a teatro ket mangpataud iti pannakataranta.” Nabatad dagiti pagbanagan ti kasta nga aramid. Anian a di nainkalintegan, ngarud, kadagidiay a mangkalkalikagum kadagitoy [a wayawaya] a mangtagibassit wenno di mangipateg iti pangngeddeng ken sisusukir a manglais iti dayta. “Ti parikut iti tunggal kaso,” kinuna ni Holmes, “isut’ no dagita a sasao a nausar nausarda kadagita a kasasaad ken ti kasasaadda nabatad a mangpataud iti nalawag ken addan a peggad ta mangipaay dagitoy iti pagdaksan a kalintegan ti Kongreso a lapdan.”
Pornograpia iti Computer
“Addan ti sekso iti sadinoman kadagitoy nga aldaw,” impadamag ti magasin a Time, “kadagiti libro, magasin, pelikula, television, music video ken kadagiti pakaammo ti bangbanglo a naikabil kadagiti pagsardengan ti bus. Maiprenta dayta kadagiti dial-a-porn a card ti negosio ken maiseksek kadagiti wiper ti windshield. . . . Nairuamen ti kaaduan nga Americano iti nabatad a panangipakita iti seksual a pananggargari—ken no apay nga addaan iti naisangsangayan a kasasaad iti sidong ti First Amendment [wayawaya nga agsao]—ta dida payen madlaw nga adda sadiay.” Adda, nupay kasta, nasken a banag maipapan ti kombinasion ti narugit a sekso ken dagiti computer a nangyeg iti baro a kasasaad ken kaipapanan ti sao a “pornograpia.” Naglatak dayta, napanuynoy, ken sangalubongan ti saklawenna.
Sigun iti maysa a panagadal, dagiti suskritor iti computer bulletin-board system nga agpaay kadagiti adulto a situtulok nga agbayad iti binulan manipud iti $10 agingga iti $30, ti nasarakan iti “nasurok a 2,000 a siudad iti amin a 50 nga estado [ti America] ken 40 a pagilian, teritoria ken probinsia iti aglawlaw ti lubong—agraman dagiti pagilian a kas ti China, a sadiay madusa iti ipapatay ti masarakan nga agikut iti pornograpia.”
Inladawan ti magasin a Time ti maysa a kita ti pornograpia iti computer a kas “iti bag a naglaon kadagiti ‘naalas’ a material a mangiraman iti ladladawan ti naibalud a pakagun-odan ti pagragsakan iti sekso, sadomasochism, iyiisbo, iyiibleng, ken ar-aramid iti sekso iti kamarin a napno iti nadumaduma nga animal.” Ti panagparang ti material a kas iti daytoy iti computer nga usaren ti publiko, a magun-odanen dagiti lallaki, babbai, ken ubbing iti aglawlaw ti lubong, ti mangipaay iti narikut a saludsod maipapan iti pannakaabuso ti wayawaya nga agsao.
“Apaman a naikonektan dagiti ubbing,” kinuna ti periodiko a Britano, ti “nabataden a pornograpia saanen nga agpaay laeng kadagiti agipadpadamag, nalaka laengen a magun-odan ti asinoman nga ubing, ket dayta kaipapananna nga iti bukodna a kuarto.” Naipadto nga 47 porsiento iti amin a pagtaengan idiay Britania nga addaan iti computer ti maikonektanto kadagiti computer network inton agngudo ti 1996. “Adu a Britano a nagannak ti di makaammo iti lubong ti moderno a teknolohia a pagaammo dagiti annakda. Iti napalabas a 18 a bulan ‘ti panangsukimat iti Net’ nagbalinen a maysa kadagiti kalatakan a paglinglingayan dagiti tin-edyer,” kinuna ti periodiko.
Kinuna ni Kathleen Mahoney, maysa a propesor iti abogasya idiay University of Calgary, Canada, ken eksperto kadagiti isyu maipapan iti linteg a mainaig iti pornograpia: “Rumbeng a maammuan koma ti publiko nga adda di makontrol a pamay-an a mabalin a pakaabusuan ken pakagundawayan dagiti ubbing.” Kinuna ti maysa nga opisial ti polisia iti Canada: “Nabataden dagiti pagilasinan nga adda napartak nga iyaadu dagiti mainaig iti computer a kaso ti pornograpia ti ubing a mabiiten a rumsua.” Adu a grupo ti mamalbalakad kadagiti pamilia ti mangipapilit a ti pornograpia iti computer a mabuya dagiti ubbing ken ti impluensiana kadakuada “irepresentarna ti nalawag ken addan a peggad.”
Dagiti Bumusor a Kapanunotan
Makaunget dagiti mangitantandudo iti wayawaya ti umili iti aniaman a panangikagumaan ti Kongreso a mangiparit kadagiti banag a kas iti pornograpia iti computer, kas maitunos iti impaulog ni Hues Holmes ken ti Korte Suprema ti E.U. “Daytat’ direkta a panangbabalaw iti First Amendment,” kinuna ti maysa a propesor iti linteg iti Harvard. Uray pay dagiti beterano a mangbisbista laisenda dayta, inkomento ti magasin a Time. “Di makalasat dayta iti pannakausig uray pay iti korte a mangtamtaming laeng kadagiti nalag-an a krimen,” kinuna ti maysa. “Daytat’ panangsensor ti gobierno,” kinuna ti maysa nga opisial iti Electronic Privacy Information Center. “Ti First Amendment agaplikar met koma iti Internet,” inadaw ti Time a kunkunana. “Nabatad a daytat’ mangsalungasing iti siwayawaya a panagsao,” inyanunsio ti maysa a kongresista ti E.U., “ken daytat’ manglabsing iti kalintegan dagiti adulto a makisarita iti maysa ken maysa.”
Ikalintegan ti maysa a propesor idiay New York Law School nga adda pagimbagan ti nadumaduma a panangyebkas iti sekso, iti ruar ti kalintegan dagiti umili ken ti wayawaya nga agsao. “Mabalin a pudno a pagimbagan dagiti agtutubo ti sekso iti Internet,” impadamag ti Time maipapan iti panangmatmatna. “Ti cyberspace ket maysa a natalged a lugar a pangsirarakan iti maiparit ken dagiti malapdan . . . Mangipaay iti posibilidad ti napudno, di nakababain a panagsasarita maipapan iti umiso agraman ti ar-arapaap a ladladawan iti sekso,” kinunana.
Kasta met a dagiti nagargari a bumusor iti aniaman a panangiparit iti pornograpia iti computer network isu dagiti adu nga agtutubo, nangnangruna dagiti estudiante ti unibersidad. Dadduma ti nagmartsa a nagprotesta iti ibilangda a panangkissay iti kalinteganda nga agsao a siwayawaya. Nupay saan nga estudiante, maysa a lalaki a naadaw iti The New York Times awan duadua nga umanamong kadagiti kapanunotan ti adu nga agkedked iti aniaman a singasing a mabalin a mangiparit iti pornograpia iti computer: “Pagarupek a katawaanto dayta nga interamente dagiti managusar iti Internet iti daytoy a pagilian ken dida ikankano, ken iti dadduma a komunidad ti Internet iti intero a lubong, pagbalinendanto ti Estados Unidos a pagkakatawaan.”
Iti panangipadamagna iti maysa a sao manipud iti opisial ti grupo a mangitantandudo iti wayawaya dagiti umili, nagkomento ti U.S.News & World Report: “Ti [computer network] a cyberspace mabalin a mangipaay iti ad-adda a bileg iti wayawaya nga agsao ngem ti First Amendment. Kinapudnona, mabalin a ‘nagbalinen a literal nga imposible para iti maysa a gobierno ti manglapped iti tattao.’”
Idiay Canada, mapagsusupiatan ti aniaman a manglabsing iti probision ti wayawaya a mangyebkas nga adda iti Charter of Rights and Freedoms. Naaramiden dagiti panangaresto kadagiti artist a dagiti painting-da ti nangabbukay iti panangbabalaw dagiti kritiko ken ti polisia a mangibilang kadakuada a “naalas.” Nagkaykaysan dagiti artist ken dagiti mangitantandudo iti wayawaya nga agsao nga agprotesta ken mangbabalaw kadagiti panangaresto kas pannakibiang iti wayawayada nga agsao. Dua pay laeng a tawen ti napalabas, a kankanayon a tiliwen dagiti polis dagiti pornograpiko a videotape iti sidong ti linteg ti Canada maipapan iti naalas, ket nabista dagiti kaso ken napabasol dagiti negosiante a nangilako kadakuada.
Nupay kasta, nagbalbaliwen amin dayta idi 1992, idi inkeddeng ti Korte Suprema ti Canada iti maysa a nakapatpateg a kaso a dagita a produkto nasalaknibanda iti pannakaidarum gapu iti naipalubos a wayawaya ti panangyebkas iti Charter of Rights and Freedoms. Ti pangngeddeng ti korte “nangyeg iti nagpateg a panagbalbaliw iti kagimongan ti Canada,” insurat ti magasin a Maclean’s. “Iti adu a siudad gagangayen a makita dagiti nakaro ti kinapornograpikona a magasin ken video kadagiti paglakuan iti suli ti kalsada,” kinuna ti magasin. Uray pay dagiti inkeddeng ti korte a maparitan magun-odan pay laeng dagiti suki.
“Ammok a no mapanka sadiay makasarakka kadagiti banag a manglabsing iti linteg,” kinuna ti maysa nga opisial ti polisia. “Mabalin nga idarumtayo dagita. Ngem . . . awan lat’ tiempotayo.” Dida met maipanamnama a nainkalintegan dagiti pammabasol. Iti daytoy nalulok a panawen, ti nangnangruna a pakaseknan isu ti di malaplapdan a personal a wayawaya ket masansan a dagiti korte ti iturayan ti kapanunotan ti publiko. Ngem aniaman ti rason, agtultuloyto ti debate a mangtignay ti nakaro ken agsupiat a panagregget iti agsumbangir—dumasig ken bumusor.
Adda idi tiempo a napadasan ti Japan ti maipasidong iti nakaro a pannakaiparit no maipapan iti wayawaya nga agsao ken agipablaak. Ti ginggined, kas pagarigan, a narukod a 7.9 iti Richter scale ken nangibati iti nasurok a sangaribu a natay saan a mabalin nga ipadamag a siuumiso. Saan a mabalin nga ipadamag dagiti kaso ti panagkunniber ken ti panagpinnatay dagiti agayan-ayat iti tulagan a panagpakamatay. Timmulok dagiti editor ti periodiko kadagiti pammutbuteng ti gobierno bayat a kimmaro ti panangkontrol uray pay kadagiti maibilang a babassit a banag. Nupay kasta, kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, naikkat dagiti panangiparit ket tinagiragsak ti Japan ti ad-adun a wayawaya ti panagsao ken panagipablaak.
Kinapudnona, nagpallayog ti pendulum iti sabali a pungto bayat a napnon dagiti magasin ken sumagmamano a comic book ti ubbing kadagiti erotiko ken naalas a ladawan. Ti The Daily Yomiuri, maysa a kangrunaan a periodiko ti Tokyo, kinunana naminsan: “Nalabit ti maysa kadagiti makapakigtot unay a buya iti maysa a ganggannaet a kasangsangpet idiay Japan isu dagiti negosiante nga agbasbasa iti comic book iti nagbatad a sekso kadagiti subway iti Tokyo. Ita ti pagannayasan kasla ap-apektarannan ti sabali a kagudua ti populasion, bayat a dagiti comic book ti ‘nakabatbatad a sekso’ a para kadagiti babbai agparangda kadagiti estante ti paglakuan ti libro ken kadagiti supermarket.”
Idi 1995 ti mapagraraeman a periodiko nga Asahi Shimbun inawaganna ti Japan a “Porn Paradise.” Nupay dagiti editor ken manangipablaak sinapulda ti boluntario a solusion imbes a dagiti panangiparit ti gobierno agingga iti panagkedked dagiti nagannak, nagprotesta dagiti ubbing a managbasa. Mabalin a panunoten ti maysa, ‘Makin-timek ti agballiginto kamaudiananna?’
Ti wayawaya nga agsao isut’ maysa a tema a mapagsusupiatan iti kasta unay ita idiay Francia. “Awan duadua,” insurat ti Pranses nga autor a ni Jean Morange iti librona maipapan iti wayawaya nga agsao, “a saan a nagpatingga ti pakasaritaan ti wayawaya nga agsao, ket agtultuloyto a mangpataud iti panagsisina. . . . Dandani tinawen a mairuar ti maysa a pelikula wenno serye ti television wenno kampania ti anunsio a mangpataud iti nakaro a reaksion, panangpasubli iti dati ken di agpatpatingga a debate maipapan iti panangsensor.”
Maysa nga artikulo a nagparang iti periodiko ti Paris a Le Figaro ti nangipadamag a ti grupo ti rap a naawagan Ministère amer (Nasaem a Ministerio) parparegtaenna dagiti agrayona a papatayenda dagiti polis. Maysa kadagiti lirikoda kunana: “Awanto ti talna agingga nga aginana a sitatalna ti [polis].” “Iti rekordmi,” inwaragawag ti pannakangiwat ti grupo, “ibagami kadakuada a puoranda ti presinto ti polis ket idatonda ti [polis]. Ania ti ad-adda pay a gagangay?” Awan ti naaramid nga aksion a maibusor iti grupo a rap.
Dagiti grupo a rap idiay America itandudoda met ti panangpapatay iti polis ken panangiwaragawag ti kalintegan a mangaramid kadagita nga ebkas iti sidong ti pannalaknib ti wayawaya nga agsao. Idiay Francia, Italia, Inglatera ken dadduma a nasion ti Europa ken iti aglawlaw ti lubong, mangngegan ti ikkis manipud iti amin a sektor nga awan koma ti pannakalapped ti wayawaya nga agsao iti publiko, uray no ti sao “iti kasta a kasasaad mangpataud iti nalawag ken addan a peggad.” Kaanonto nga agpatingga ti supiat, ken makin-dasig ti mangabakto?
[Ladawan iti panid 7]
Ti pornograpia iti computer kas “iti bag a naglaon kadagiti ‘naalas’ a material”