Radio​—Imbension a Nangbalbaliw iti Lubong

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY ITALIA

TI KANALBUONG ti paltog ti nangsinga iti kinaulimek ti maysa nga away ti Italia. Dayta a senias ti nangpasingked ken ni Guglielmo Marconi nga epektibo ti kadaanan a remienta nga us-usarenna. Dagiti elektromagnetiko nga allon (electromagnetic wave) a paandaren ti maysa a transmitter ken nagwaras iti law-ang ti nangngegan iti 2.5 a kilometro a kaadayo babaen ti maysa a receiver. Tawen 1895 idi. Nupay awan pay idi ti naan-anay a makatarus iti amin a kaipapanan ti eksperimento, dayta a kanalbuong ti riple ti nangipamatmat iti panangrugi ti teknolohia a nangbalbaliw sipud idin iti lubongtayo​—ti komunikasion babaen iti radio.

Adun a sientista ti nangadal iti maaramidan dagiti elektromagnetiko nga allon. Idi 1831, ti Ingles a pisiko a ni Michael Faraday ti nangidemostra a makapataud ti koriente iti magnetic field ken mangtignay iti koriente iti maikadua a circuit a naisina iti umuna ngem naikabil iti asidegna. Idi 1864, nangaramid ti taga Scotland a pisiko a ni James Maxwell iti teoria a ti enerhia a paandaren ti kasta a field ti mangisilnag iti allon​—kas iti allon iti rabaw ti libtong​—ngem iti kapardas ti lawag. Idi agangay, pinasingkedan ti Aleman a pisiko a ni Heinrich Hertz ti teoria ni Maxwell, a mangpataud kadagiti elektromagnetiko nga allon ken mangilasin kadakuada iti asideg a distansia, kas iti inaramid ni Ernest Rutherford (idi agangay, Lord Rutherford) idiay New Zealand. Ngem babaen ti panangibagay ken panangpasayaat iti magun-odan a remienta ken panangnayon iti saan pay a moderno nga antenna nga inaramidna a mismo, nabaelan ni Marconi nga inyallatiw ti telegrapiko a senias iti kalalainganna a distansia. Dandani idin ti wireless telegraphy!

Idi 1896, manipud Italia, immakar ti 21-ti-tawenna a ni Marconi idiay Inglatera a sadiay a nayam-ammo ken ni William Preece, ti kangatuan nga inheniero ti General Post Office. Interesado idi ni Preece a mangyaplikar iti sistema ni Marconi iti maritime communications iti nagbaetan dagiti lugar a saan a maikonekta babaen iti kable. Intukonna ken ni Marconi ti tulong dagiti teknisian ken ti pannakausar dagiti laboratorio a pageksperimentuanna. Iti sumagmamano a bulan, nagballigi ni Marconi a mangnayon iti bileg dagiti senias a nayallatiw iti kaadayo a sangapulo a kilometro. Idi 1897, binuangay ni Marconi ti Wireless Telegraph and Signal Company, Ltd., buyogen iti panggep a pagbalinen ti wireless telegraphy kas sistema a naballigi iti komersio.

Idi 1900, naaramid ti 300 a kilometro a radiotelegraph a singgalut ti Cornwall ken ti Isle of Wight idiay abagatan nga Inglatera, a mangidemostra iti maibilang idi nga imposible​—ti panangparmek iti panagkurba ti daga babaen kadagiti allon ti radio. Naipagarup idi a saan a mayallatiw dagiti senias iti labes ti nagtugmokan ti langit ken daga, tangay agbiahe dagiti elektromagnetiko nga allon kadagiti diretso a linia.a Kalpasanna nangrugin a simmangpet dagiti kaunaan a napateg a kiddaw para iti radio. Imbilin ti British Admiralty ti pannakaikabit dagiti set ti radio iti 26 a barko, agraman ti konstruksion ken pannakataginayon ti innem nga estasion iti takdang. Iti simmuno a tawen, nagballigi ni Marconi a mangballasiw iti Atlantico babaen iti nakapuy a senias a tallo a tulnek a mangipamatmat iti letra S iti Morse code. Naipasiguradon ti masakbayan ti imbension.

Ti Irarang-ay ti Teknolohia

Idi damo, awan mayallatiw ti wireless telegraphy a sasao wenno musika, Morse code laeng. Nupay kasta, idi 1904, adda dakkel a nagrang-ayan babaen ti idadateng ti diode, ti kaunaan a balbula a tubo ti vacuum, a namagbalin a posible ti pannakayallatiw ken pannakangngeg ti timek. Daytoy ti nangbalbaliw iti wireless telegraphy kas iti pagaammotay itan a radio.

Idi 1906, idiay Estados Unidos, imbrodkas ni Reginald Fessenden ti musika a nangngegan dagiti barko a 80 kilometro ti kaadayoda. Idi 1910, impangngeg ni Lee De Forest ti madama idi a konsierto ti nalatak nga Italiano a tenor a ni Enrico Caruso a pakagunggonaan dagiti agdadamo iti radio idiay New York. Makatawen sakbayna, dagiti senias a mangigiya iti pagorasan ti nayallatiw manipud iti Eiffel Tower idiay Paris, Francia, iti damo unay a gundaway. Iti dayta met la a tawen, 1909, naaramid ti damo nga asistiren ti radio a pannakaalaw dagiti nakalasat manipud iti barko a paandaren ti sengngaw a Florida ken Republic, a nagdinnungpar idiay Atlantico. Tallo a tawen kalpasanna, naalaw met ti nasurok a 700 a nakalasat iti didigra ti Titanic, gapu iti SOS nga inkallating ti radio.

Idi kattapog ti 1916, nasirmata ti posibilidad a maaddaan ti tunggal balay iti radio. Ti pannakausar dagiti balbula ti namagbalin a posible ti pannakapataud ti episiente, nababa ti gatadna a receiver, a nangisagana iti gundaway ti nasaknap nga irarang-ay ti pangkomersial a radio. Immuna a dimteng ti kasta unay nga irarang-ay idiay Estados Unidos, nga addaan iti 8 nga estasion idi arinunos ti 1921 ken 564 ti naikkanen iti lisensia idi Nobiembre 1, 1922! Iti adu a balay, malaksid iti de-koriente a silaw, ti radio ti damo nga alikamen a naikonektar iti koriente.

Iti unos ti dua a tawen ti panangrugi ti regular a komersial a transmision, dagiti Estudiante ti Biblia, kas pannakaammo idi kadagiti Saksi ni Jehova, ti nangusar metten iti radio a mangibrodkas iti mensaheda. Idi 1922, imbitla ni J. F. Rutherford, ti presidente idi ti Watch Tower Society, ti damo a diskursona iti radio idiay California. Dua tawen kalpasanna, ti WBBR, ti estasion nga imbangon ken kukua ti Watch Tower Society, ti nangrugi a nagbrodkas manipud Staten Island, New York. Idi agangay, nangorganisar ti Sosiedad iti sangalubongan a network a mangibrodkas kadagiti programa ti Biblia. Idi 1933, ti kangatuan a bilang a 408 nga estasion ti mangirakrakurak iti mensahe ti Pagarian ti Dios.​—Mateo 24:14.

Iti adu a nasion, nupay kasta, sinolsolo ti Estado ti radio. Idiay Italia, nakita ti gobierno ni Mussolini a ti radio ket maysa nga instrumento para iti napolitikaan a propagandana ket imparitna kadagiti umilina ti panagdengngegda kadagiti ganggannaet a brodkas. Ti kasta unay nga impluensia ti radio ti silalawag a naidemostra idi 1938. Kabayatan ti pannakaibrodkas ti maysa a pakasaritaan ti science fiction idiay Estados Unidos, pinagdanag ni Orson Welles dagiti umili a dadduma kadakuada ti nangipagarup a nag-landing dagiti taga Mars idiay New Jersey ken mangus-usar idi iti saan unay a nalawag a “nabara a raya” a mangpatay iti amin a bumusor kadakuada!

Sangagasut a Tawen ti Radio

Idi 1954, ti pagay-ayat a pagpalpaliwaan ti umili ti Italia isut’ panagdengngeg iti radio. Agpapan pay iti balligi ti telebision, nakalatlatak pay laeng ti radio. Iti kaaduan a pagilian ti Europa, radio ti dengdenggen ti 50 agingga iti 70 a porsiento ti populasion para iti damag wenno paglinglingayan. Mapattapatta nga idiay Estados Unidos, adda radio iti 95 porsiento a lugan, 80 porsiento iti siled a pagturogan, ken nasurok a 50 a porsiento kadagiti kosina.

Maysa kadagiti rason a nalatak ti radio, uray pay iti panawen ti telebision, isut’ kinalag-anna. Kasta met a sigun iti surbey, ti radio addaan “dakdakkel nga amang a bileg a manginaig iti emosion ken panunot ngem iti telebision.”

Kabayatan ti 1995, dagiti selebrasion idiay Italia para iti sangagasut-tawen nga eksperimento ni Marconi ti nangted iti gundaway a manglagip iti irarang-ay nga inaramid ti radio. Adu a sientista ti nakatulong iti pannakabalbaliw dagiti immuna a saan pay a moderno nga alikamen tapno agbalin a kas kadagiti adelantado a sistema itan. Ita, gapu iti digital audio broadcasting, a sistema a mangusar iti numero a mangirepresentar kadagiti senias, maipanamnaman ti ekselente a kalidad ti uni. Ngem mainayon iti nagadun a pakausaran ti radio iti inaldaw, ti imbension ti nangrugian ti TV, radar, ken nadumaduma a teknolohia.

Ti radio astronomy, kas pagarigan, ti naikugnal iti panangawat ken panangusig kadagiti allon ti radio nga iruar dagiti nailangitan a banag. No awan ti radio, imposible koma ti irarang-ay ti teknolohia iti law-ang. Amin a pannakausar ti satellite​—telebision, telepono, panangurnong iti impormasion​—agpannurayda iti pannakausar dagiti allon ti radio. Ti teknolohikal nga irarang-ay dagiti transistor agingga iti microchips ti nangyun-una iti pannakaaramid dagiti maibulbulsa a calculator ken computer ket kalpasanna dagiti agkakawing nga information superhighway.

Adda itan dagiti maaw-awit a telepono a makabael a mangikonektar iti aniaman a dua a lugar iti rabaw ti daga, wenno dandani aniaman a dua a lugar. Ti manamnama ita isut’ isasangpet dagiti kasla dakulap-kadakkelna a wireless receiver​—ti kombinasion ti TV, telepono, computer, ken fax. Kabaelanto dagitoy a receiver ti mangi-tune in iti ginasut a video, audio, ken text channel ken palubosanna dagiti agusar a makissinukat iti elektroniko a surat iti sabsabali.

Saan a masierto ti maysa no aniat’ masakbayan daytoy a tay-ak. Ngem agtultuloy a rumang-ay ti teknolohia ti radio isu nga ad-adunto pay a nakaskasdaaw nga irarang-ay ti mabalin a dumteng.

[Footnote]

[Blurb iti panid 21]

Agpapan pay iti balligi ti telebision, nakalatlatak pay laeng ti radio

[Picture Credit Lines iti panid 19]

Ngato a kannigid ken kannawan, kannigid a makimbaba: “MUSEO della RADIO e della TELEVISIONE” RAI--TORINO; kannawan a makimbaba: rinetrato ti NASA