Panangmatmat iti Lubong
Tabako ken Panggedan
“Ti panangkissay iti magasto kadagiti produkto ti tabako ti mangpaadunto iti panggedan” iti dadduma a lugar ti Estados Unidos, kuna ti report iti The Journal of the American Medical Association. Nausar dagiti inaramid-computer a pattapatta iti masanguanan tapno maipakita no kasano a mabalin a mausar dagiti pondo a nausar iti tabako iti napalabas iti dadduma a banag, a mangpaadu kangrunaanna kadagiti panggedan iti intero a nasion. Kuna pay ti report a saan a mapukawan dagiti rehion nga agmulmula iti tabako iti adu a panggedan a kas iti pattapattaen ti industria ti tabako. “Ti nakaro a pagdaksanna iti salun-at ti rumbeng a kangrunaan a pakaseknan maipapan iti tabako saan ket a ti epektona iti panggedan,” kuna ti report. Indawat met ti American Medical Association kadagiti managipuonan iti stock market nga ilakodan dagiti bingayda iti 13 a kompania ti tabako, sigun iti Los Angeles Times. Kinuna ni Scott Ballin, iti American Heart Association: “Saantay koma a suportaran dagiti kompania a mangitultuloy nga aglako iti pagsakitan ken pakatayan iti daytoy a pagilian ken iti ballasiw-taaw.”
Dagiti Kangangatuan a Pasdek iti Lubong
Iti damo unay a gundaway iti nasurok a maysa a siglo, saanen a masarakan idiay Estados Unidos ti kangatuan a pasdek iti lubong. Ti Council on Tall Buildings and Urban Habitat, ti internasional nga organisasion nga addaan iti naan-anay a pannakabalin a mangikeddeng ken mangammo kadagiti agkakangato a pasdek, ti nangipaay iti dayta a pakabigbigan iti Petronas Twin Towers idiay Kuala Lumpur, Malaysia. Ti dati nga agik-ikut iti titulo a Sears Tower idiay Chicago, ti kangatuan pay laeng no mairaman dagiti torrena a para iti telebision. Nupay kasta, inkeddeng ti konsilio a saan a kangrunaan a paset ti arkitektura ti pasdek dagidiay a torre. Ti pannakaibangon dagiti nangangato a pasdek iti nadumaduma a pagilian iti Asia ket matmatan dagiti manangsuporta kas simbolo ti nakaskasdaaw nga irarang-ay ti ekonomia iti dayta a lugar. Kinapudnona, mapukawto ti Petronas Twin Towers ti natan-ok a pakabigbiganna inton makompleto ti World Financial Center, a naiyeskediul a mairingpas idiay Shanghai, China, inton arinunos ti dekada.
Panangalaw iti Billit ti Baybay?
No adu a krudo ti mayubo iti baybay nga asideg iti takdang, nakalkaldaang ti epektona kadagiti atap nga ayup. No dadduma dagus nga agtignay dagiti organisasion—adu ti addaan kadagiti boluntario a trabahador—a mangaramid iti kabaelanda. Maysa kadagiti maipangpangruna isut’ panangdalus kadagiti nalapunos iti krudo a billit ti baybay. Ngem kasano kaepektibo ken kapaut daytoy? Ipamatmat ti moderno a panagsirarak nga iti rinibu a nadalusan ken naisubli iti taengda, kaaduanna ti natay met laeng iti uneg ti sangapulo nga aldaw. Apay? Malaksid iti pannakakellaatda a maiggaman ti tattao, maipauneg dagiti billit ti dadduma a krudo no ikagumaanda a madalusanda, ket daytoy ti mangpapatay kadakuada inton agangay. Tapno masuma daytoy, napakan dagiti naiggaman a billit idiay Britania iti naglaok a kaolin, uging, ken glucose iti panangikagumaan a pasaruaen ida kadagiti sabidong. Agpapan pay iti dayta, manmano a billit ti agbiag iti umdas a kapaut tapno makapagpaaduda koma manen, ket ti panagdalus ti rumbeng a mamatmatan kas “parparawpaw nga aramid,” ingudo ti maysa nga ekologo nga inadaw ti The Sunday Times ti London.
Type-C Hepatitis ken Dara
Ingudo ti report ti French National Network of Public Health a “nakaptan ti 500,000 aginggat’ 600,000 a tattao iti virus ti hepatitis-C idiay Francia.” Sigun iti periodiko ti Paris a Le Monde, maigapu iti pannakaiyalison ti dara wenno pannakaitudok ti maiparit nga agas ti 60 porsiento kadagiti nakaptan iti virus ti type-C hepatitis. Kanayonanna, nakaptan ti dadduma a tattao kabayatan ti panagpaagasda babaen ti di umiso ti pannakadalusna nga alikamen. Makaituggod iti cirrhosis wenno kanser iti dalem ti type-C hepatitis.
No Isardengmo ti Agsigarilio
Iti uneg ti 20 a minuto kalpasan a nagsardeng ti tao nga agsigarilio, mangrugin a sumayaat ti kasasaad ti bagi. Impablaak ti Reader’s Digest ti sumaganad a listaan dagiti makagunggona a panagbalbaliw a mapasamak kadagiti espesipiko a tiempo kalpasan a simmardengen ti mannigarilio. Duapulo a minuto: Agbalinen a normal ti presion ti dara ken ti panagpitik ti pulso; agbalinen a normal ti temperatura dagiti ima ken saka. Walo nga oras: Agbalin a normal ti kaadu ti carbon monoxide iti dara; agbalin a normal ti kaadu ti oksihena iti dara. Duapulo ket uppat nga oras: Bumassit ti posibilidad a maatake ti puso. Uppat a pulo ket walo nga oras: Mangrugi nga agtubo manen dagiti pungto ti nerbio; sumayaat ti abilidad nga agraman ken agangot; nalaklakan ti magna. Dua a lawas agingga iti tallo a bulan: Sumayaat ti sirkulasion; manayonan ti panagandar ti bará agingga iti 30 a porsiento. Maysa agingga iti siam a bulan: Makissayan ti panaguyek, letleten a panaganges, pannakabannog, ken narigat a panaganges; agtubo manen dagiti pino a muldot ti bará. Makatawen: Makissayan iti kagudua ti peggad ti coronary heart disease ngem iti mannigarilio.
Sekso ken Kinaranggas Manipud Libraria
Ipalubos ti sumagmamano a libraria idiay Connecticut, E.U.A., nga iruar ti ubbing dagiti pelikula a mangipabuya iti panagdenna ken nabatad a kinaranggas, sigun iti The Advocate, ti Stamford, Connecticut. Pasaray libre a malukatan ti ubbing dagiti library computer a naikonektar iti Internet. Mangpataud daytoy iti ad-adu a saludsod maipapan iti kita ti material a magun-odan dagiti ubbing. Adu a nagannak ti naklaat, ngem impatangken dagiti opisial kadagiti libraria a dagiti laeng nagannak ti addaan iti karbengan ken responsabilidad a mangmonitor no ania ti iruar dagiti annakda iti libraria. “Nakababain a kasasaad,” inkomento ti librarian a ni Renee Pease, a kunana nga “adu a sarita ti mabalin a di maitutop kadagiti ubbing.”
Pannakakugit ti Babbai
Ipadamag ti The New York Times nga inallukoy ti maysa nga agtutubo nga Africana a naawat nga agkamang idiay Estados Unidos ti napabaro nga atension maipapan iti pannakakugit ti mabagbagi ti babbai. Kinuna ti babai nga itartarayanna ti pannakakugit kas kasasaad ti kapilitan a pannakiasawa. Iti adu a pagilian ti Africa, maputed dagiti paset ti mabagbagi ti babai, manipud man kinamaladaga wenno kasanguanan ti panagbalasang. Masansan a maaramid daytoy nga awan aniaman nga anesthesia wenno nadalus a pangsaluad iti salun-at. Malaksid iti emosional a pagdaksanna, mabalin nga impeksion, panagpadara, kinalupes, ken ipapatay dagiti resultana. (Kitaenyo ti Abril 8, 1993 a ruar ti Agriingkayo!, panid 20-4.) Sigun iti periodiko, mapattapatta a manipud 80 milion agingga iti 115 a milion a babbai ti maipaspasidong iti kastoy a kustombre. Naaramiden ti aksion a mangiparit iti dayta idiay Estados Unidos.
Panangtunton Kadagiti Uyokan
Naipigket iti bukot ti dadduma nga uyokan ti Britania dagiti kababassitan iti lubong nga antena ti radar, a 16 milimetro laeng ti kangatoda. Dagiti antena ti alikamen a mangipalubos iti pannakatunton kadagiti uyokan. Manamnama a dayta nga eksperimento ti pakapartuatanto ti babbabassit nga antena, a maipigketto kadagiti tsetse fly ti Africa tapno maammuan dagiti padron ti panagtayab dagiti insekto. Daytoy ti mangparang-ayto iti panangkontrol iti sleeping sickness nga iyakar dagitoy a ngilaw. Awan bateria a kasapulan a mangbiag kadagitoy nga antena, tangay maawatda amin nga enerhia a kasapulanda manipud kadagiti sumungsungad a signal a pangtunton. Malaksid kadagiti nadakamat a gunggona, inanamaen dagiti sientista a maparang-ay ti pannakaammoda iti kababalin dagiti uyokan, buyogen iti kalat nga ad-addanton nga epektibo ti panangsapul iti balay dagiti uyokan.
Mainaig ti Kissiw iti TV
Ti pannakaiserrek ti satellite TV idiay India, a mangipalubos iti 24 nga oras a panagbuya iti kada aldaw, ti mangituggod iti iyaadu dagiti neurolohikal a saksakit dagiti ubbing. Daytoy ti kuna dagiti agdindinamag a neurologo iti All India Neurology Update—1996 a komperensia. Kinuna ti panguluen iti departamento ti neurolohia iti Amritsar Medical College, a ni Dr. Ashok Uppal: “Nailansan [ti matmata] dagiti ubbing iti telebision iti napapaut nga oras, a mangituggod iti iyaadu ti kasasaad nga awagan dagiti neurologo a ‘photo-stimulus sensitive epilepsy wenno television-induced epilepsy.’” Binalakadan ni Dr. Uppal dagiti nagannak a kednganda ti panagbuya dagiti annakda iti telebision wenno, kabayatan ti napaut a panagbuya, pagdeskansuenda ida iti regular a baet.
Nailasinen ti Mammapatay
Ireport ti pagbasaan a Health InterAmerica a nupay manmano a Mexicana ti agsigarilio, adu nga agtawen iti nasurok nga 40 ti agsagsagaba kadagiti sakit iti bará a kadawyan a mainaig iti asuk. Ti makagapu? “Ti panagluto iti dalikan a sungrodan iti kayo,” kinuna itay nabiit dagiti managsirarak. Sigun ken ni Peter Paré, propesor ti medisina, bassit laeng nga atension ti maipapaay iti sakit agsipud ta “masansan a saan a mainaig kas kangrunaan a peggad iti salun-at ti asuk ti kayo. Kadawyan a maeksamen ti ipapatay a maigapu iti sakit ti puso, idinto ta ti agpayso a pakaigapuanan ti sakit isut’ napalalo a pannakaisarang iti asuk ti kayo.” Pattapattaen ti World Health Organization nga agpegpeggad ti 400 milion a tattao iti intero a lubong, kaaduanna babbai iti aw-away nga agus-usar iti dalikan a sungrodan iti kayo kadagiti babassit a pasdek nga awan unay bentilasionna. Makatulong ti panangaramid kadagiti simburion, ngem sigun ken ni Dr. Paré, “ti kadakkelan a karit isut’ panangkombinsir iti tattao a balbaliwanda ti wagas a nagbiaganda iti adun a siglo.”