Agturturongen ti Ulbod a Relihion iti Pannakadadaelna!

TAPNO maammuan no asidegen ti panungpalan dagiti relihion daytoy a lubong, sukimatentayo a naimbag ti maysa kadagiti dramatiko unay a padto ti Biblia. Maipapan dayta iti misterioso a simboliko a babai a dineskribir ti maudi a libro ti Biblia, ti Apocalipsis.

Mailadawanyo kadi ti maysa a babai a nagturayen a kas reyna dagiti nasion, a mangim-impluensia iti biag ti binilion a tattao iti intero a pakasaritaan​—maysa a nabaknang a babai a nakadadaeg ti pannakakawesna iti purpura ken eskarlata, sibabaknang a naarkosan iti balitok, napapateg a bato, ken perlas? Iti mugingna naisurat ti atiddog a nagan, maysa a misterio: “Babilonia a Dakkel, ti ina dagiti balangkantis ken dagiti makarimon a bambanag iti daga.” Awan duadua a mabigbig babaen iti dakes, nalulok a panagbiagna, gapu ta “nakiabig” kadagiti agtuturay iti lubong. Timmuknon sadi langit dagiti basolna. Nakasakay iti narungsot, pito-ti-ulona, sangapulo ti sarana a nalabaga nga atap nga animal.​—Apocalipsis 17:1-6; 18:5.

No mailadawanyo daytoy a babai, adda pamalatpatanyo iti kangrunaan a karakter iti naimpadtuan a drama a nakita ti apostol ni Jesus a ni Juan iti sirmata a naited kenkuana babaen ti maysa nga anghel. Nakalawlawag ti panangiladawanna iti dayta idiay Apocalipsis kapitulo 17 ken 18. Basaenyo dagitoy a kapitulo iti mismo a Bibliayo. Masurotanyonto ti agsasaganad a pasamak manipud iti pannakaibutaktak ti kinasiasino daytoy misterioso a babai agingga iti makapapatay a panungpalanna.

Panangbigbig iti Balangkantis

Masarakan ti maysa a pangripiripan tapno maawatan ti kinasiasinona kadagiti dua a banag a simboliko a nagtugawan ti balangkantis a reyna. Idiay Apocalipsis 17:18, nailadawan a kas “ti dakkel a siudad nga addaan pagarian kadagiti ar-ari ti daga.” Daytoy ti mangipalubos kenkuana nga agtugaw kadagiti “adu a danum,” a kaipapananna “il-ili ken dagiti bunggoy ken dagiti nasion ken dagiti pagsasao,” kas naipakita idiay Apocalipsis 17:1, 15. Sigun iti bersikulo 3 iti isu met laeng a kapitulo, isut’ nakita met nga agtugtugaw iti pito-ti-ulona nga atap nga animal​—dagiti animal kadawyan a maus-usar iti Biblia a kas simbolo dagiti nailubongan a napolitikaan a pannakabalin, wenno organisasion.

Ipamatmat daytoy a ti balangkantis, ti Babilonia a Dakkel, saklawenna ti maysa a natan-ok nga imperio, maysa a mangituray kadagiti dadduma nga autoridad ken dagiti iturayanda. Daytoy ket awan sabali no di ti imperio dagiti ulbod a relihion iti lubong.

Ti impluensia dagiti pangulo ti relihion kadagiti bambanag a maipapan iti pagalagadan ti estado ken iti politika pagaammo unayen a kas paset ti historia. Kuna ti The World Book Encyclopedia: “Kalpasan ti pannakatnag ti Laud nga Imperio Romano [maika-5 a siglo], dakdakkel ti autoridad ti papa ngem ti asinoman a sabali a tao idiay Europa. . . . Adda napolitikaan agraman naespirituan nga autoridad ti papa. Idi tawen 800, kinoronaan ni Papa Leo III ti agturay a Frank a ni Carlomagno [Charles a Dakkel] nga emperador dagiti Romano. . . . Impasdek ni Leo III ti karbengan ti papa a mangipaay iti nainkalintegan nga autoridad ti emperador.”

Ad-adda pay nga imparangarang ni kardinal Thomas Wolsey (1475?-1530) ti autoridad ti Iglesia Katolika ken dagiti “prinsipe[na]” a mangituray kadagiti agtuturay. Nailadawan a kas “ti katurayan a tao idiay Inglatera iti adu a tawen.” Iti sidong ti panagturay ni Ari Henry VIII, “di nagbayag isu ti mangtengtengngelen kadagiti amin a banag iti gobierno. . . . Nagbiag buyogen ti naarian a kinatan-ok ken nagragsak iti pannakabalinna.” Ituloy ti salaysay ti encyclopedia: “Binusbos ni Kardinal Wolsey ti kinalaingna a kas estadista ken administrador nangnangruna iti panangimaton kadagiti tatamingen ni Henry VIII iti sabali a pagilian.”

Ti sabali pay a naisangsangayan a pagarigan iti autoridad ti Katoliko a mangtaming kadagiti aramid ti estado isu ni Kardinal Richelieu iti Francia (1585-1642), nga “iti nasurok a 18 a tawen . . . isu ti aktual nga agturay iti Francia.” Kuna ti naadaw itay a libro: “Ambisioso unay ket idi agangay saanen a makauray iti nangatngato a saad.” Nadutokan a kardinal idi 1622 “ket idi agangay nagbalin a kangrunaan nga impluensia iti gobierno ti Francia.” Nabatad, isut’ naalibtak a tao, ta “indauluanna a mismo ti naarian a buyot iti pananglakub iti La Rochelle.” Inayon pay ti artikulo: “Ti paginteresan unay ni Richelieu isu dagiti tatamingen kadagiti sabali a nasion.”

Nabatad a makita nga agtultuloy ti pannakinaig ti Vatican kadagiti napolitikaan nga agtuturay babaen ti kankanayon a panangyanunsio ti periodiko ti Vatican a L’Osservatore Romano kadagiti ganggannaet a diplomat a mangiparparang kadagiti kredensialda iti soberano a papa. Nabatad nga addaan ti Vatican iti agkakanaig a nasungdo a Katoliko a mabalin a mangipakaammo iti papa kadagiti napolitikaan ken diplomatiko a kasasaad iti sangalubongan.

Adu pay a pagarigan ti mabalin a maipaay a mangyilustrar iti nabileg nga impluensia dagiti pangulo ti relihion​—agpadpada iti uneg ken ruar ti Kakristianuan​—iti napolitikaan nga ar-aramid daytoy a lubong. Ti kinapudno nga agtugtugaw ti simboliko a balangkantis iti “adu a danum” (irepresentarna “dagiti il-ili ken dagiti bunggoy ken dagiti nasion”) ken iti atap nga animal (irepresentarna dagiti amin a napolitikaan a pannakabalin ti lubong) ipasimudaagna met a ti impluensiana kadagiti tattao, nasnasion, ken pannakabalin mabalin a naidumduma, natantan-ok ngem ti basta napolitikaan a panangituray. Kitaentayo no ania a kita dayta.

Paset ti atiddog a nagan iti mugingna isu ti “Babilonia a Dakkel.” Tuktukoyenna ti kadaanan a Babilonia, nga impasdek ni Nimrod, a “bumusbusor ken ni Jehova,” ti pudno a Dios, agarup 4,000 a tawenen ti napalabas. (Genesis 10:8-10, NW) Ti panangikutna itoy a nagan ipamatmatna nga isut’ naitan-ok a ladawan ti kadaanan a Babilonia, nga addaan kadagiti umasping a parupa. Ania a parupa? Nalapunos ti kadaanan a Babilonia iti mistiko a relihion, naalas a tradision, panagdayaw iti idolo, salamangka, astrolohia, ken an-anito​—amin dagitoy kondenaren ti Sao ni Jehova.

Kuna ti The New International Dictionary of New Testament Theology nga idi maika-18 a siglo K.K.P., naaramid ni Marduk a “dios ti siudad ti Babilonia, gapuna isu ti pangulo dagiti mabigbigbig a 1300 a didios ti Sumeria-Accad. Pinagkaykaysana iti maysa a sistema dagiti amin a relihioso a tradision. . . . Idiay Gen. 11:1-9, mabigbigbig ti arkitektura ti dakkel a templo ti Babilonia a kas ebkas a pagtangsit ti tao nga agtarigagay a mangituray iti langit.”

Gapuna, ti kadaanan a Babilonia ti nakaisentruan ti ulbod a relihion, nga iti panaglabas ti tiempo, nangapektar iti intero a lubong. Naipasagepsep dagiti relihioso nga aramid, doktrina, tradision, ken simbolo ti Babilonia iti amin a paset ti daga ket maiparangarang iti kampor ti adu a rinibu a relihion iti lubong. Timmaud ken natnagen dagiti napolitikaan a pagarian ken imperio, ngem kadakuada amin, nakalasat ti relihion a Binababilonia.

Apay nga Asideg Unayen ti Pannakadadaelna?

Kas masansan a nailawlawag kadagiti naglabas a ruar daytoy a magasin, di pagduaduaan nga ipamatmat ti padto ti Biblia ken dagiti makapakintayeg a pasamak ti lubong nanipud 1914 nga agbibiagtayon iti “panungpalan ti sistema ti bambanag.” (Mateo 24:3) Kaipapanan daytoy a sipapartak nga umas-asidegen ti panungpalan ti inaanimal a sistema ti lubong, agraman ti panungpalan ti sangapulo-sarana nga “eskarlata ti marisna nga atap nga animal,” a pagsaksakayan ti balangkantis. (Apocalipsis 17:3) Daytoy nga animal nabatad nga irepresentarna ti napolitikaan a timpuyog ti dandani isuamin a nasion iti daga​—ti Naciones Unidas. Ti naipadto a panungpalanna kaipapananna ti pannakapukaw ti mangbingaybingay, di nadiosan a napolitikaan a turay iti sangatauan. Ngem ti ngay balangkantis a reyna a nakasakay iti animal?

Ilawlawag ti anghel ti Dios: “Dagiti sangapulo a sara a nakitam, ken ti atap nga animal, dagitoy guraendanto ti balangkantis ket pagbalinendanto a walangwalang ken lamolamo, ket kanendanto dagiti nalasag a paspasetna ket isu puorandanto a naan-anay iti apuy. Ta ti Dios inkabilna dayta kadagiti pusoda nga itungpalda ti panunotna, uray ti panangitungpalda ti maymaysa a panunotda babaen ti panangitedda ti pagarianda iti atap nga animal, agingga a dagiti sasao ti Dios natungpalton.”​—Apocalipsis 17:16, 17.

No kasta, ipakita ti padto a sakbay la unay ti pannakadadael ti napolitikaan nga atap nga animal, rugiannanto a guraen ken busoren ti nagsakay kenkuana. Apay? Nabatad a mariknanto dagiti agtuturay ken dagiti gobierno a pagpegpeggaden ti organisado a relihion nga adda iti pagbeddenganda ti pannakabalin ken autoridadda. Kellaat, gapu ta idagadag ti mangpilit a puersa, ibanagdanto ti “kapanunotan” ti Dios, ti pangngeddengna, babaen ti panangibanagda iti panangukomna iti mannakikamalala, namansaan iti dara a sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion.a​—Idiligyo iti Jeremias 7:8-11, 34.

Dumtengto ti panungpalan dagiti ulbod a relihion iti lubong bayat a kasla nabileg ken dakkel pay laeng ti impluensiada. Wen, ipakita ti padto a sakbay la unay a madadael ti balangkantis, kunkunaennanto pay la iti pusona: “Agtugtugawak a maysa a reina, ken saanak a balo, ket saankonto a pulos makita ti panagleddaang.” (Apocalipsis 18:7) Nupay kasta, umay ti pannakadadaelna kas pakasdaawan ti binilion nga iturayanna. Maysanto dayta kadagiti di mapakpakadaan ken makadidigra unay a pasamak iti pakasaritaan ti tao.

Nanipud pay iti itataud ti kadaanan a Babilonia, naaddaanen dagiti ulbod a relihion iti nagdakkelan nga impluensia iti sangatauan babaen kadagiti pangulo ken manangsuportarda; kadagiti doktrina, tradision, ken ar-aramidda; kadagiti nakaad-adu a nadadaeg a patakderda a pagdaydayawan; ken kadagiti di nakapapati a kinabaknangda. Pudno a nakadidillawto ti pannakapukawda. Ngarud, saan nga agalikaka nga agsao ti anghel a nakaitalkan ti panangidanon iti mensahe ti panangukom iti balangkantis idi kinunana: “Iti maysa nga aldaw umayto dagiti saplitna, ti ipapatay ken leddaang ken nakaro a bisin, ket isu mapuoranto a naan-anay iti apuy, agsipud ta ni Jehova a Dios, a nangukom kenkuana, napigsa.” Gapuna, dumtengto ti panungpalan ti Babilonia a Dakkel a kas iti kellaat a gurruod ket dagus a lumabasto, a kas “iti maysa nga aldaw.”​—Apocalipsis 18:8; Isaias 47:8, 9, 11.

Dagiti nabileg a sasao ti anghel ti mangiturong iti saludsod nga, Addanto kadi mabati nga aniaman a relihion, ket no kasta, ania ken apay? Ania ti ipakita ti padto? Daytoy ti mausig iti sumaganad nga artikulo.

[Footnote]

[Kahon iti panid 6]

Ti Basol ti Kakristianuan iti Dara Idiay Africa

Idiay Apocalipsis 18:24, kunaen ti Biblia a masarakan iti Babilonia a Dakkel ti dara “amin dagidiay napapatay ditoy daga.” Panunotenyo dagiti gubat a napagdadangadangan gapu iti narelihiosuan a di pagkikinnaawatan ken gapu iti pannakapaay dagiti pangulo ti relihion a manglapped kadakuada. Agminar ti nabiit pay a pagarigan iti daytoy iti panangikisap iti puli idiay Rwanda, a 500,000 a tattao ti napapatay​—kakatlo kadakuada ti ubbing.

Ipadamag ti autor a taga Canada a ni Hugh McCullum manipud Rwanda: “Kuna ti maysa a padi a Hutu idiay Kigali [Rwanda] a di mailawlawag ti pannakapaay ti iglesia a mangipaay iti panangidaulo iti moral. Nakapatpateg koma ti saad dagiti obispo iti kagimongan dagiti taga Rwanda. Ammoda ti umadanin a didigra mabayag pay sakbay dagiti panangpapatay. Nakaipaay koma dagiti pulpito ti simbaan iti gundaway ti dandani intero a populasion a makangngeg iti nabileg a mensahe a mabalin a nakalapped koma iti panangikisap iti puli. Imbes ketdi nagtalinaed a naulimek dagiti pangulo.”

Kalpasan ti kadawelan a pammapatay idi 1994, kinuna ni Justin Hakizimana, maysa a panglakayen ti iglesia, iti bassit a gimong a naaramid iti maysa a simbaan ti Presbiteriano idiay Kigali: “Nasinged ti panagkadua ti iglesia ken ti politika ni Habyarimana [presidente ti Rwanda]. Saanmi a kinondenar ti maar-aramid agsipud ta nagbalinkami a dakes. Awan kadagiti iglesiami, nangnangruna kadagiti Katoliko, ti nangkondenar iti panangikisap.”

Kinuna ni Aaron Mugemera, maysa a pastor ti iglesia, iti sabali a gimong idiay Rwanda kalpasan ti panangikisap iti puli: “Nakababain ti iglesia. . . . Adda panagpipinnatay ditoy nanipud 1959. Awan ti nangkondenar kadakuada. . . . Saankami a nagsao agsipud ta mabutengkami, ken gapu ta komportablekami.”

[Ladawan iti panid 7]

Apektaran daytoy a “balangkantis” ti intero a lubong

[Credit Line]

Globo: Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.