Popocatepetl—Ti Nadaeg, Napeggad a Bulkan ti Mexico
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY MEXICO
KAYATMO kadi ti agnaed iti igid ti napintas ngem napeggad a bulkan? Nalabit agpanunotka pay a naimbag. Nupay kasta, daytoy ti agpayso a situasion ti rinibu a tattao nga agnanaed kadagiti ili iti aglikmut ti nadaeg a bulkan ti Popocatepetl, idiay Mexico.
Pakasaritaan ti Bulkan
Ti naganna iti Nahuatl kaipapananna “Bantay” wenno “Umas-asuk a Turod.” Ti kangatona ket 5,452 a metro ken masarakan iti kabambantayan ti Sierra Nevada, iti estado ti Puebla, iti asideg ti ketegan dagiti estado ti Mexico ken Morelos. Napintas ken nadaeg ti bimmalisungsong a sukogna a napnot’ niebe ti pantokna iti intero a tawen. Iti adun a tawen, riniribuken daytoy a makakayaw a bulkan ti biag dagiti agindeg iti away iti dayta a lugar babaen ti panagbettakna agarup 16 a darasen manipud 1347 aginggat’ 1927. Nupay kasta, awan kadagitoy nga ibebettak ti napigsa unay.
Ti bulkan ket masarakan iti baet ti dua a dadakkel a siudad: ti siudad ti Puebla, a masarakan 44 a kilometro iti daya ken ti siudad ti Mexico, a masarakan iti ag-70 a kilometro iti amianan a laud. Kanayonanna, iti estado a Puebla, adda 307 nga ili nga agdagup iti 400,000 ti umilina, nga asideg iti bulkan. Nupay agpayso a saan nga amin kadagitoy a tattao ti agin-indeg iti kapepeggadan a lugar, makadangran iti dayta a lugar ti ekonomiko ken sosial nga epekto ti napigsa nga ibebettak ti Popocatepetl.
Idi arinunos ti 1994, karkarna ti namin-adu a panagbettak ti bulkan—iti kapigsa a nakaipangatuan ti alarma ket naibakuit a dagus dagiti umili. Idi Disiembre 21, 1994, agarup tallo a rengngat ti nagparang iti sakaanan ti wangawangan, a nagruaran ti gas ken asuk. Agarup 5,000 a tonelada ti naipugso a dapo, a nagsaknap agingga iti siudad ti Puebla. Impatungpal ngarud ti gobierno ti programa a mangibakuit iti agarup 50,000 nga umili, a 30,000 ti napagdagus kadagiti pagkamangan.
Nagtignay met dagiti Saksi ni Jehova babaen ti panangpadagus kadagidiay agkasapulan. (Idiligyo ti Aramid 4:32-35.) Kuna ti report manipud iti komite ti saranay dagiti Saksi: “Agpapan pay iti oras ken kinaganat ti situasion, naisangsangayan ti tignay dagiti kakabsat iti siudad ti Puebla ken iti aglawlawna. Nayurnos ti pannakapadagus ti nasurok nga 600 a tattao. Nagkomento ti maysa nga estasion ti telebision: ‘Nasiglat dagiti Saksi ni Jehova. Dagus a naibakuitda dagiti kakabsatda manipud iti napeggad a lugar.’”
Nariing ti Bulkan
Sigun iti opisial a damag, idi Martes, Marso 5, 1996, iti alas 3:50 t.p., nadlaw ti kellaat a napigsa a panagdayyeg ti bulkan, a nalabit mainaig iti pannakawangwang ti dadakkel a kanal a nagruaran ti gas ken asuk gapu iti panagdayyeg ti bulkan idi Disiembre 21, 1994. Dagiti retrato ken damag a naala ti mangpasingked a nasullatan idi iti dapo dagitoy a kanal, a nakaigapuan ti pimmigsa a panagdayyeg iti uneg ti bulkan. Kas resultana, daytoy a panagdayyeg ti nanglukat kamaudiananna kadagiti kanal.
Kinuna ti periodiko nga El Universal, iti Martes, Abril 9, 1996: “Nagayus ti lava manipud iti wangawangan ti Popocatepetl, isu nga agsipsiput dagiti sientipiko ken dagiti autoridad ti Civil Protection Agency gapu ta pumigpigsa ti panagdayyeg ti bulkan.” Kinuna ti report a dayta a panagbalbaliw ti “nakapormaan ti ‘nagtimbukel,’ a pakagaburanto ‘dagiti kanal’ ti Popocatepetl iti agsasaganad a sumagmamano a bulan, a pakaigapuanto ti makinruar a panaglippias.”
Idi Huebes, Mayo 2, 1996, iti maysa a taripnong iti siudad ti Puebla, napagsasaritaan ti kasasaad ti bulkan ti Popocatepetl iti baro a kasasaadna. Kinuna ni Dr. Servando de la Cruz Reyna, miembro ti Institute of Geophysics ti National Autonomous University of Mexico: “Natural a mangpataud daytoy iti dakkel a danag . . . Kanayon nga adda posibilidad a napigpigsanto ti ibebettak ti bulkan. Mabalin a mapasamak daytoy, ket talaga a ditay mailibak dayta.”
Naipeksa ti panangbabalaw nga uray no adda ibagbaga ti gobierno a programa ti panagpabalay ken panangibakuit ken panangangay iti taripnong a mangiwanwan iti umili, ti kinaagpaysuanna ket kunaen dagiti umili nga agnanaed iti rehion a saanda a nakaawat iti nalawag a panangiwanwan iti aramidenda no bumtak ti bulkan. Kas pagarigan, iti nadakamat a taripnong, nagprotesta ti nadumaduma a pannakabagi dagiti ili nga asideg iti bulkan a dida ammo no papananda a pagkamangan no adda didigra.
Maipangag koma dagiti pakdaar nga ipampamatmat ti bulkan. Sigurado nga aramiden dagiti masirib a tattao ti aniaman a mabalin tapno masalakniban ti biagda, uray pay no maisakripisio dagiti material a banag. Agsagsaganan dagiti Saksi ni Jehova nga agnanaed iti dayta a disso a mangpanaw iti rehion no kasapulan. Natudingan ti maysa a komite ti saranay a regular a mangsarungkar kadagiti Saksi iti lugar, nga iwanwanna ida iti aramidenda no adda didigra. Naparegta ti dadduma nga agnanaed iti asideg ti napeggad a disso a panawandan dayta a rehion bayat nga adda pay la gundaway, tangay nalawag nga impakdaaren dagiti bulkanologo a ti bulkan ket maysa nga asidegen a didigra. Nalawag a makaammon ti tunggal pamilia nga agdesision iti dayta.
Ita, agbibiag iti gagangay ti tattao nga agnanaed iti aglikmut ti bulkan. Nupay kasta, ti sentido komon ti mangtignay iti panagtalinaed ti umili a sisasalukag iti aniaman a pakdaar ti bulkan wenno dagiti autoridad a nalabit mangipamatmat iti naganat a kasasaad. Saan a nainsiriban ti di panangikankano kadagiti pakdaar ti nadaeg ngem napeggad a bulkan ti Popocatepetl.
[Kahon iti panid 20]
Dagiti Singasing no Adda Didigra
Nangted ti National Center for the Prevention of Disasters iti listaan dagiti rumbeng nga aramiden no dumteng ti didigra:
• Ammuenyo ti lugar a pagbakuitanyo. (Mangkitakayo kadagiti nangato a lugar, saan a kadagiti nababa a mabalin a pagayusan ti lava, danum, wenno pitak)
• Nakasagana koma ti maleta dagiti personal a dokumentoyo, agas, danum, pagsukatan (nasaysayaat no daydiay napuskol a mangabbong iti intero a bagi), kallugong, panio a pangabbong iti agong ken ngiwat, silaw a de-bateria, radio, bateria, ken ules
• Makitulagkayon kadagiti kabagian a mabalinyo a pakidagusan tapno maliklikan ti panaggian kadagiti publiko a pagdagusan
• Itugotyo laeng dagiti napateg. Dikay itugtugot dagiti taraken wenno ayup
• Ammuenyo no kasano a masapulanyo dagiti publiko a pagkamangan
• Iddepenyo ti koriente, gas, ken danum
• Agkalmakayo