Dagiti Bekkelmo​—Sagat a Mangtaginayon iti Biag

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY IRELAND

ADDA pagpadaan ti daga ken ti bagi ti tao: Tapno mataginayon ti biag, agpada nga agkasapulanda iti sagat. Kasapulan ti daga ti salaknib manipud iti naynay a panagsilnag dagiti makadangran a raya ti init. Ti ozone layer iti atmosperatayo ti mangsagat kadagitoy, a mangipalubos a makagteng ditoy daga ti mangtaginayon biag a lawag. Ket ti ngay bagim? Adu kadagiti kemikal a proseso iti bagim ti mangiruar kadagiti makasabidong a substansia ken rugit iti daram. No mapagtalinaedda, dagitoy ti mangpataud iti nakaro a sakitmo, uray pay ni patay. Kasapulan a kanayon a masagatda a mairuar.

Daytoy a panagsagat ket maysa kadagiti kangrunaan a trabaho dagiti bekkelmo. Ngem kasano a dagitoy a babassit a lalaem maammuanda, mailasin, ken maikkat dagiti makadangran a substansia, kaskasdi a siguraduenda a dagiti kangrunaan nga elemento agtalinaed a mangtaraon ken mangsustento iti bagim? Ket kasano a matulongam dagiti bekkelmo tapno agtalinaedka a nasalun-at?

Aniat’ Adda iti Uneg Dagiti Bekkelmo?

Kadawyanna, dua ti bekkel ti tattao​—agpadada a masarakan iti agsinnumbangir a sikigan ti duri iti makimbaba a paset ti bukotmo. Tunggal maysa ket agarup 10 sentimetro ti kaatiddogna, 5 sentimetro ti kaakabana, ket 2.5 sentimetro ti kapuskolna, ken agdagsen iti 110 agingga iti 170 a gramo. No magudua ti bekkel manipud ngato agingga iti baba, makita ti sumagmamano a nakadkadlaw a paset, a makita kadagiti naipakuyog a diagrama.

Tapno makita no kasanot’ panagandar ti bekkel, darepdepenyo ti maysa nga istadium nga addaan rinibu nga agur-uray iti maysa a pabuya. Umuna, ti bunggoy masapul a mabingaybingay iti sumagmamano a babassit a pila. Kalpasanna, dagiti tattao iti tunggal pila saggaysada a sumrek iti ruangan ti guardia, a sadiay di mapastrek dagiti awanan iti tiket. Mapalubosan a sumrek dagiti agbuya nga addaan tiket ken mapan iti naituding a tugawda.

Umasping iti dayta, amin dagiti adu nga elemento a mangbukel iti daram kasapulan nga agrikusda iti bagim. Bayat nga aramidenda dayta, nupay kasta, masapul nga agkaralasatda kadagiti bekkelmo babaen iti dadakkel nga urat, dagiti renal artery, maysa iti kada bekkel. (Kitaem ti ilustrasion iti panid 24.) No makastreken iti bekkel, agbennat ti renal artery iti babassit nga urat iti makin-uneg ken makinruar a palonapin ti bekkel. Ti nadumaduma nga elemento iti daram ket mayayus ngarud iti babbabassit ken nalaklaka a maiturong a “pila.”

Kamaudiananna, makagteng ti dara iti babassit a pagaaripunuan, a tunggal maysa buklen ti agarup 40 a nairut pannakasiglotna, babassit nga urat. Tunggal pagaaripunuan, a maawagan glomerulus, ket palikmutan ti dua-palonapinna a membrane a pagaammo kas Bowman’s capsule.a No agtiponda, ti glomerulus ken Bowman’s capsule ti mangbukel iti umuna a paset ti ‘naguardiaan a ruangan’ iti bekkelmo, maysa a nephron​—ti kangrunaan a pagsagat ti bekkelmo. Adda nasurok a sangamilion a nephron iti kada bekkel. Ngem nakabasbassitda nga uray la kasapulam ti mikroskopio tapno makitam ti maysa!​—Kitaem ti diagrama ti nephron, a naipadakkel, iti panid 25.

Ti Dua a Wagas a Pannakasagat ti Daram

Nakapatpateg dagiti selula ken protina iti daram. Nagpateg a serbisio ti ipapaayda iti bagim kas iti suplay nga oksihena, depensa, ken panangtarimaan iti dadael. Tapno malapdan ti panagsayasay ti selula ti dara ken protina, ti umuna a tukad ti panangsagat isinana ida manipud iti amin a dadduma nga elemento. Daytoy a batido a trabaho ket aramiden dagiti Bowman’s capsule. Ngem kasano?

Dagiti urat a sumrek iti glomerulus agsinada a babbabassit a capillary nga addaan naiingpis a diding. Gapuna, ti presion ti dara ibombana ti dadduma a danum ken dadduma a babassit a molekula kadagiti pino a membrane-da, a rummuar iti ur-uratmo, ken sumrek iti Bowman’s capsule ken ti nagkunikon a tubo a naikonektar iti dayta. Daytoy a tubo ket maawagan convoluted tubule. Dagiti daddadakkel a molekula ti protina ken amin a selula ti dara agtalinaedda iti ur-urat ket agtultuloyda nga agayus kadagiti capillary.

Ita ad-addan a napili ti panagsagat. Masapul a siguraduen dagiti bekkelmo nga awan ti makatalaw a napateg a banag iti bagim! Ti pluido nga agayus iti tubo iti daytoy a punto ket naglalaok a danum, a buklen dagiti narunaw a makatulong a molekula agraman dagiti rugit ken di mausar a substansia. Dagiti batido a selula agraman ti makin-uneg a diding ti tubo mailasinda dagiti makatulong a molekula, kas iti danum, asin, asukar, mineral, bitamina, hormone, ken amino acid. Dagitoy ti episiente a maikkat babaen ti pannakaagsepda manen iti diding ti tubo ken lumasatda manen kadagiti aglawlaw nga agkokonektar a capillary tapno makastrekda manen iti ur-uratmo. Agkakamang manen dagiti capillary kas babassit nga ur-urat nga agkakamangto nga agbalin nga urat ti dara a maawagan iti renal vein. Babaen iti dayta, ti daram, a nasagat ken nadalusanen, rummuaren iti bekkel sa agayus a mangbiag iti bagim.

Panangikkat Kadagiti Rugit

Ngem kasano ngayen ti pluido nga agtalinaed iti tubo? Nalawag nga aglaon daytoy kadagiti substansia a di kayat ti bagim. Bayat nga agtultuloy nga agayus ti pluido iti tubo nga agturong iti daddadakkel a collecting tubule, wenno collecting duct, ti dadduma a selula iti diding ti tubo adda kanayonan nga iruarda, agraman ammonia, potassium, urea, uric acid, ken sobra a danum. Ti kamaudianan a produkto ket isbo.

Agkakamang dagiti collecting duct manipud iti nadumaduma a nephron ken mangiruarda iti isbo babaen kadagiti wangawangan iti pungto dagiti pyramid. Lumasat ti isbo iti renal pelvis a rummuar iti ureter, ti tubo a mamagkonektar iti bekkel ken basisaw. Maurnong ti isbo iti basisaw sakbay a mairuar iti bagim.

Agpapan pay iti kabassitda, naisangsangayan ti maaramidan ti nasurok a dua a milion a nephron kadagiti bekkelmo. Kuna ti The New Encyclopædia Britannica: “Dagiti nephron . . . sagatenda ti nasurok a lima a litro a danum a linaon ti dara iti kada 45 minuto.” Apaman a naagsep manen ti nadumaduma a substansia ket nakompleton ti adu a proseso, ti normal, nasalun-at a bagi mairuarna nga isbo ti agarup 2 litro a rugit iti kada 24 nga oras. Anian a naggaget ken naan-anay a sistema ti panangsagat!

Aywanam Dagiti Bekkelmo!

Dagiti bekkelmo dalusanda a mismo ti bagida ken mantinerenda ti bagida, kabaelanda ti agandar iti napaut a tiempo. Nupay kasta, adda rebbengem tapno tulongam ida iti trabahoda. Adu a danum ti masapul a lumasat kadagiti bekkelmo tapno agtalinaed a nasalun-at ti bagim. Kinapudnona, ti umdas nga inumen ket maibilang a kangrunaan a pamay-an a panglapped iti impeksion ti bekkel ken ti itataud dagiti bato iti bekkel.b Ti iyiinum iti danum tumulong met iti sistema ti panagrunaw ken cardiovascular-yo, kuna ni Dr. C. Godec, tserman ti Urology Department ti Long Island College Hospital, New York.

Kasano kaadu a danum? Isingasing ni Dr. Godec ken adu a sabsabali pay a doktor a mainayon iti pannangan iti dadduma a taraon ken iyiinum iti dadduma a mainum, tunggal tao rumbeng nga uminum iti agarup 2 litro a danum iti kada aldaw. “Kurang iti danum ti kaaduan a tattao,” kinuna ni Dr. Godec iti Agriingkayo! Kinunana a la ketdi no awan sakit dagiti bekkel ken ti pusom, nasayaat ti danum kadakuada. “Ngem masapul nga uminumka iti adu,” kinuna ni Dr. Godec. “Kaaduan a tattao saan nga umdas ti inumenda.”

Naim-imas ti panagraman ti dadduma iti danum no adda bassit laokna a kas iti lemon. Kaykayat ti dadduma ti raman ti springwater wenno danum a nasagat babaen iti activated charcoal. Iti aniaman a kasasaad, nasaysayaat ti solo a danum wenno ti nalaokan bassit iti pangpananam para iti bekkelmo ngem iti aniaman a mainum. Kinapudnona, ti asukar iti tubbog ti prutas ken nasam-it nga inumen nayonanda ti panagkasapulan ti bagi iti danum. Dagiti inumen nga addaan iti alkohol wenno caffeine ti pakapukawan ti danum iti bagi.

Talaga a karit ti panangyugali nga uminum iti dua a litro a danum iti kada aldaw. Ngamin, adu a tattao ti masulit wenno mabain a masansan a mapan iti kasilias. Ngem agyamanto ti bagim no naynayonam ti gagetmo. Malaksid a tumulong a mangtaginayon iti salun-atmo, ti iyiinum iti umdas a danum ti mangpasayaatto pay ketdi iti langam. Ipaganetget dagiti doktor a ti nasayaat a nutrision ken ti iyiinum iti adu ket nasamsamay a mangpapintas iti kudilmo ngem iti aniaman nga iyap-aprosto iti kudil.

Daksanggasat ta imperpekto ti mekanismo ti pannakawawtayo, ket kumapkapuy bayat a lumaklakay ken bumakbakettayo. Gapuna, ditay mapangnamnamaan a ti laeng pannakawaw ti mangibaga kadatayo no kasano kaadu a danum ti kasapulantayo. Kasano a makasiguradoka nga umdas ti mainummo? Dadduma ti mangirugi iti aldawda babaen ti iyiinumda iti dua a baso a danum, ken sangabaso manen a regular ti panagbabaetda. Mangikabil dagiti dadduma iti nakaminminar a pagkargaan iti danum iti nalaka a makita ken magaw-atda​—maysa a palagip a pasaray uminumda iti intero nga aldaw. Aniaman ti usarem a pamay-an, ti iyiinum iti adu a puro, nadalus a danum ket nasayaat a pamay-an a panangipakita iti panangapresiarmo kadagiti bekkelmo​—ti nakaskasdaaw a sagat a mangtaginayon kenka a sibibiag.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 25]

Ti Nephron​—Ti Kangrunaan a Pagsagat

ADDA nasurok a sangamilion a nephron iti kada bekkel. Ti sistema dagiti tubo a masarakan iti saggaysa a nephron agpromedio iti agarup 3 sentimetro a kaatiddog ken 0.05 milimetro a kaingpis. Nupay kasta, no mabalin la koma nga iruar ken pagsusugponen amin a tubo ti maysa a bekkel, umabotda iti agarup 30 a kilometro!

Kinapudnona, ti bowman’s capsule isu ti naipauneg a pungto ti convoluted tubule iti nephron. Daytoy a tubo ket linikmut ti agkokonektar a nagbabassit nga urat a maawagan capillary. Sumrek ti tubo iti daddadakkel a collecting duct, a mangyayus iti rugit ken makasabidong a substansia a sagaten ti nephron.

[Diagram iti panid 24, 25]

Ti renal vein iruarna ti kasagsagat a dara iti bagi

Ti renal artery iyunegna ti di nasagat a dara iti bekkel

Dagiti renal pyramid ket nakunikon nga estruktura a mangitulod iti isbo iti renal pelvis

Ti cortex aglaon iti glomerulus iti kada nephron

Ti renal pelvis ket arigna imbudo a mangurnong iti isbo ken ipaayusna dayta iti ureter

Ti ureter itulodna ti isbo manipud bekkel agingga iti basisaw

[Diagram iti panid 25]

Ti dara ket dalusan dagiti nephron, agarup dua milion a mikroskopiko a tubo a pagsagat

Glomerulus

Maurnong ti isbo iti convulated tubule, sa mapan iti basisaw

Bowman’s capsule

Dagiti babassit nga urat