Dagiti Bato iti Bekkel​—Panangagas iti Kadaananen a Sakit

MABALIN a nakadamagkayon iti maysa a naaddanen iti bato iti bekkelna. Idiay Estados Unidos, agarup 300,000 nga adda bato iti bekkelda ti maiyospital iti kada tawen. Naut-ot ti sakitna, kas iti panagpasngay.

Ipagarup ti dadduma a nabiit pay a sakit ti kaadda dagiti bato iti bekkel, nalabit gapu kadagiti taraon wenno estilo ti panagbiag ita. Ngem kinapudnona, dagiti bato iti pagnaan ti isbo sinaplitdan ti sangatauan iti adun a siglo. Nasarakanda payen kadagiti mummy idiay Egipto a rinibon ti tawenda.

Tumaud dagiti bato iti bekkel no maurnong dagiti mineral iti isbo sada dumakkel imbes a marunaw ken iruar ti bagi. Nagduduma ti sukogda ken adu a substansia ti mangbukel kadakuada. Kuna ti Clinical Symposia: “Idiay Estados Unidos, napattapatta a 75% iti amin a bato [ti bekkel] ti kangrunaan a buklen ti calcium oxalate, ken kanayonan pay a 5% ti buklen ti bin-ig a calcium phosphate.”

Panagraira ken Gapuna

Sigun iti maysa a report, agarup 10 porsiento a lallaki ken 5 porsiento a babbai idiay Norte America ti maaddaan bato iti bekkel bayat ti panagbiagda. Ket masansan a tumanor manen. Maysa iti kada 5 a tattao nga adda bato iti bekkelda ti maaddaanto manen iti sabali a bato iti unos ti lima a tawen.

No apay a maaddaan bato iti bekkel ti dadduma ket saan iti dadduma ti adun a tawen a nagsiddaawan dagiti doktor. Mabalin nga adut’ pakaigapuan ti pannakabukel dagiti bato. Pakairamanan daytoy dagiti abnormal a metabolismo ti bagi, impeksion, natawid a sakit, kurang unay a danum ti bagi, ken taraon.

Agarup 80 porsiento kadagiti bato iti bekkel ti maikkat a kanayon babaen ti panagisbo. Tapno matulongan ti iruruarda, maidagadag kadagiti pasiente nga uminomda iti adu a danum. Nupay babassit dagiti bato, mammano a makita, mabalin a naut-ot ti sakit a parnuayenda. No adda nagbara iti pagruaran ti isbo wenno dakkel unay ti bato a rummuar (mabalin a dumakkelda a kas ti bola ti golf), kasapulanen ti medikal a tulong tapno masalakniban ti salun-at ti pasiente.

Dagiti Baro a Panangagas

Agingga idi 1980, kasapulan ti napaut nga operasion tapno maikkat dagiti bato iti bekkel a di makaruar a bukbukodda. Tapno maalada ti bato a dimket iti bekkel wenno iti pagnaan ti isbo, maysa a naut-ot nga operasion, agarup 30 centimetro, ti maaramid iti sikigan. Masansan a ti operasion ket sarunuen ti dua-lawas a panagpaimbag idiay ospital ken aganay dua bulan a panagpaimbag idiay pagtaenganyo. Ngem “gapu kadagiti irarang-ay ti teknolohia,” kuna ti libro ti medisina a Conn’s Current Therapy (1989), “mammanon a kasapulan ti [napaut nga] operasion.”

Ita, dagiti di makaruar a bato ket mabalin a maikkat babaen iti pamay-an a mangkalikagum iti nabiit laeng nga operasion. Maysa pay a pamay-an a masansan a maus-usar ita, ti maawagan extracorporeal shock wave lithotripsy (ESWL), a din kasapulan ti operasion. Iti panangdakamatna kadagitoy a nagrang-ayan ti medisina, kuna ti Conn’s Current Therapy a ti napaut nga operasion “ket nalabit kasapulan ita iti pannakaikkat ti 1 laeng a porsiento iti amin [a bato iti bekkel].”

Apagbiit Laeng nga Operasion

Maysa a pamay-an nga apagbiit laeng nga operasion ket maawagan no dadduma a percutaneous ultrasonic lithotripsy. Ti “percutaneous” kaipapananna “iti kudil,” ket ti “lithotripsy” literal a kaipapananna “panangrumek.” Ti operasion laeng a kasapulan ket 1 centimetro a pannakasugat ti sikigan. Iti daytoy a sugat, maitudok ti kas ti cystoscope nga instrumento a maawagan nephroscope. Mabalin a makita iti scope ti makin-uneg a paset ti bekkel ken ti nagbara a bato.

No dakkel unay ti bato a maikkat babaen ti nephroscope, maitudok ti maysa nga ultrasonic probe iti maysa a kalasugan iti uneg ti scope ket ngarud idiay bekkel. Ket tapno mapisi ti bato wenno batbato, ti probe ket maikonekta iti maysa nga ultrasound generator a mangpayugayog iti probe iti promedio a 23,000 inggat’ 25,000 a daras iti kada segundo. Dagiti ultrasonic nga allon ti probe ti agtignay kas martilio, a mangrumek iti amin a natangken a bato a madap-awanna.

Ti agtultuloy a panangsusop ti probe ket literal a mangdalus iti uneg ti bekkel, nga isut’ mangikkat iti aniaman a tedda ti narumek a batbato. Agtultuloy ti panangrumek ken panangsusop agingga nga ipakita ti maysa a naannad a panangsukimat nga amin a tedda ti bato a narumek ket naikkaten babaen ti probe.

Masansan, nupay kasta, nga adda pay laeng tedtedda a madi a maikkat. Iti dayta a kaso, mangitudok ti doktor iti uneg ti nephroscope iti naingpis a tubo nga addaan babassit a pangipit a naikabit iti dayta. Mainganga ti doktor ti pangipit, ipitenna ti bato, sana iruar.

Bayat ti pannakapatanor ti percutaneous nga operasion, napadas ti adu a pamay-an. Sumagmamano a tawen ti napalabasen, kinuna ti Urologic Clinics of North America: “Iti tunggal ruar ti kabbaro nga isyu dagiti magasin ti medisina iti kada bulan, kasla mapataud dagiti kabbaro a metodo ti percutaneous a panangikkat iti bato.” Kinuna ti magasin a ti posibilidad a naballigi ti operasion, “agdepende iti kadakkel, kabassit, ken posision ti bato.” Ngem ti kapatgan, inlawlawag ti magasin, isut’ “kinasigo ken kapadasan ti doktor.”

Nupay adda umdas a puersa a mangrumek iti batbato, kaskasdi a natalged ti operasion. “Saanen a kangrunaan a parikut ti panagpadara,” kuna ti Clinical Symposia. Ngem kunaen ti maysa a padamag, nga adda nakaro a panagpadara ti agarup 4 a porsiento kadagiti pasiente.

Dagiti pagsayaatan daytoy nga operasion iramanda ti bassit laeng a panagpaut-ot ken ti ababa a tiempo ti panagpaimbag. Iti kaaduan a kaso, lima wenno innem nga aldaw laeng ti mabusbos idiay ospital, a no dadduma addada pasiente nga agawiden kalpasan laeng ti tallo nga aldaw. Pagimbagan unay daytoy nangruna dagiti para-sapul, a mabalin a nakasaganan nga agtrabaho apaman a rumuardan manipud ospital.

Panangagas nga Awan Operasion

Ti nakaskasdaaw a kabbaro a panangagas a naiyam-ammo idiay Munich, Alemania, idi 1980, ket maawagan extracorporeal shock wave lithotripsy. Usarenna ti nabileg unay a shock waves a mangrumek kadagiti bato a din kasapulan ti aniaman nga operasion.

Maidisso ti pasiente iti maysa a tangke nga stainless-steel a napnot’ kagudduana iti napudot a danum. Siaannad a maipaidda tapno ti shock waves nga aggapu iti danum a makoriente ket agdiretso iti bekkel a maagasan. Nalaka laeng nga aglasat ti waves iti nalukneng a tisyu ti bagi ti tao ken dumanon iti bato a dida mapukaw ti aniaman a bilegda. Itultuloyda a tiraen ti bato agingga a marumek. Silalakanton nga iyisbo dagiti kaaduan a pasiente dagiti tedtedda ti narumek a bato.

Idi 1990, naipakat ti ESWL iti agarup 80 porsiento iti amin a pannakaikkat ti bato. Impadamag ti Australian Family Physician nga itay napan a tawen sipud idi naiyam-ammo daytoy a panangagas, “nasurok a 3 milion a pasiente iti intero a lubong ti naagasan iti nasurok a 1100 a makina, a mangus-usar iti nadumaduma a shock-wave generator a mangrumek kadagiti bato iti bekkel.”

Nupay mangpataud ti ESWL iti apag-apaman nga ut-ot iti aglawlaw ti bekkel, ilawlawag ti Australian Family Physician: “Saanna a dangran dagiti kaarrubana a lalaem kas ti ballaibi, dalem, pali ken bituka. Awan unay aniaman ti epektona no idilig iti saan unay a panagpaut-ot dagiti pasiente ket kaaduan a pasiente ti agagal laeng iti medio [naut-ot a piskel ken tultulang] ti tian ken bassit [a panagpadara iti isbo] iti las-ud ti 24 inggat’ 48 nga oras kalpasan ti pannakaagas.” Uray ubbing ket sibaballigi a naagasan. Ingngudo ti magasin ti Australia: “Kalpasan ti 10 a tawen a panangusig, ti ESWL ket agparang a natalged unay a panangagas.”

Pudno unay nga epektibo ti panangagas nga uray la inlawlawag itay napan a tawen ti Conn’s Current Therapy: “Impalubos ti (ESWL) ti nalaka a pannakaikkat dagiti bato ken ti kasta a kinatalged ti namagbalin kadagiti pasiente ken doktor a saan unayen a nainget iti pannakataming ken panangagas iti sakit ti bekkel.”

Kaskasdi, naut-ot a sakit ti patauden dagiti bato iti bekkel a sigurado a diyo kayat. Aniat’ aramidenyo tapno malapdan ti itataudda?

Pananglapped

Yantangay masansan a tumaud manen dagiti bato ti bekkel, no naaddaankay man idi, nainsiriban no ipangagyo ti balakad nga uminom iti adu a danum. Maisingasing ti panagisboyo iti nasurok a 2 a litro iti kada aldaw, ket kaipapanan dayta nga uminumkayo iti adu a danum!

Kasta pay met, a nainsiriban no baliwanyo ti pannanganyo. Isingasing dagiti doktor a kednganyo ti kanenyo a karne, asin, ken naapgad a taraon, a mangituggod iti pannakabukel dagiti bato. Iraman dagitoy dagiti nuts, tsokolate, paminta, ken berde a natnateng, kas ti kalunay. Isingasing met idi dagiti doktor a kissayanyo ti ipapaunegyo a calcium, ngem ipamatmat ti nabiit pay a panagsirarak a ti adu a calcium ad-adda a kissayanna ti posibilidad ti itataud dagiti bato.

Ngem agpapan pay amin a panagan-annadyo, no addanto sabali manen a bato iti bekkelyo, mabalin a makaliwliwa a maammuan nga adda dagiti napasayaaten a pamay-an a panangagas kadakuada.

[Ladawan iti panid 21]

Awanan operasion a panangagas kadagiti bato ti bekkel a mangusar iti makina a maawagan lithotripter

[Credit Line]

S.I.U./Science Source/PR

[Picture Credit Line iti panid 20]

Leonardo On The Human Body/Dover Publications, Inc.