Ti Panangbirok iti Awanan-Parikut a Paraiso
“TI LAENG kayatmi nga aramiden ket mangpataud iti natalged ken nalabit inuugma nga estilo ti panagbiag a sadiay agsisinnakit dagiti tattao,” inlawlawag ti agassawa a Britano. Inkeddengda ti mangbirok iti puro a paraiso iti tropiko ket mangipasdekda sadiay iti komunidad nga agbiag a sitatalna ken sangsangkamaysa. Awan duadua a maawatanyo dagiti riknada. Siasino ti saan a sigagagar a mangawat iti tukon nga agbiag iti awanan-parikut a paraiso?
Ti Kadi Pannakaiputong ti Solusion?
Ti kapanunotan a panagbiag iti maysa a puro, makaawis kadagiti adu nga agbirbirok iti paraiso, ta ti pannakaiputong mangipaay iti sangkabassit a kinatalged. Dadduma pilienda ti adayo iti Kosta ti Pacifico iti Panama wenno dagiti puro iti Caribe, kas dagidiay adda iti Belize. Dadduma maawisda kadagiti napipintas a lugar iti Taaw Indiano—kas pagarigan, ti Seychelles.
Nakarigrigat a panunoten dagiti pamay-an ti pannakaipasdek ti naiputputong a komunidad. Uray no adda umdas a kuarta, dagiti linteg ti gobierno itatta mabalin a lapdanda ti nadaras a pananggatang iti daga. Ngem no ngay magun-odan ti nagsayaat a tropikal a puro, naragsakkanto kadi sadiay? Awanto kadi ti parikut ti paraisoyo?
Dagiti nasulinek a puro iti aglawlaw ti aplaya ti Britania ti pagindegan itan ti umad-adu a populasion. Dagiti kabbaro nga agindeg ket tattao nga agsapsapul a nangnangruna iti pannakaiputputong ken talna. Maysa a lalaki nga agsolsolo nga agindeg iti 100 nga ektaria a puro iti Eorsa, nga adayo iti makinlaud a kosta ti Scotland, kunaenna a pulos a di agliday ta adut’ trabahona a mangaywan iti arbanna a sangagasut a karnero. Dadduma a nangbirok iti pannakaiputong iti maysa a puro ti dagus a nagliday. Dadduma ti naipadamag a nagplano nga agpakamatay ket kasapulan a maalawda.
Adut’ tattao a mamati a ti napintas a tropikal a puro isu ti paraiso. Ti panagindeg iti lugar a kalalainganna ti klima a manmano ti dakes a panniempo makaay-ayo kadakuada. Ngem ti pannakaseknan iti mabalin a panagbara ti globo ken ti banagna nga iyaadalem ti baybay pinagamakna ti adu a taga puro. Maam-amak met dagiti agindeg kadagiti nababa nga atoll a mangbukel iti teritoria ti Tokelau iti Makinlaud a Pacifico agraman dagidiay naiwaraswaras a puro ti Maldive iti Taaw Indiano, dagiti puro nga innem laeng a pie ti katayagda iti ngatuen ti patas ti baybay no agatab.
Dandani 40 a nadumaduma a gobierno ti nagkakaduan iti pederasion nga Small Island Developing States tapno impluensiaanda dagiti opisial a mangsuportar iti kasasaadda. Nupay dagiti agindeg kadagiti babassit a puro kaaduanna atiddog ti biagda ken bassit ti matay a maladaga, agtultuloy a sanguenda dagiti nakaro a parikut ti aglawlaw. Dagiti naibelleng a lana ken narugit a baybay dadaelenda ti ekonomia dagiti dadduma a puro. Dadduma ti agbalin a pagibuntonan iti makasabidong a rugit a kayat nga ibelleng dagiti dadakkel a nasion.
Agserbi a pangta uray pay ti makaawis a kasasaad ti puro kas pagkamangan dagiti agbirbirok iti paraiso. Kasano? Dagiti turista nga agraragup kadagiti mainaran nga aplaya ti puro pataudenna ti nakaro a panaglilinnetlet ken pannakaibus ti bassiten a gamengna. Pakaruen met dagitoy a bisita ti parikut iti polusion. Idiay Caribe, kas pagarigan, ti kakasangapulo laeng iti ibleng ti 20 milion a bisita iti tinawen ti maikkan iti aniaman a kita ti agas sakbay a maibelleng.
Umasping met ti mapasamak kadagiti dadduma a naisangsangayan a lugar. Alaenyon a pagarigan ti kaso ti Goa iti makinlaud a kosta ti India. “Ti nakaad-adu a turista ‘sabsabidonganda ti paraiso,’” inwaragawag ti Independent on Sunday iti London. Dagiti opisial a pattapatta ipakitada nga immadu ti turista manipud 10,000 idi 1972 agingga iti nasurok a maysa a milion idi kattapog ti dekada 1990. Mamakdaar ti maysa a grupo nga agpegpeggad ti nakapuy nga ekolohia ti Goa ken ti naisangsangayan a kulturana gapu iti kinaagum dagiti makinkukua iti hotel a magagaran nga agganansia gapu iti panagdadarison dagiti turista. Maysa a report ti gobierno iti India patalgedanda a dadduma a hotel ti naipatakder nga ilegal iti aplaya. Nakali ti darat, napukan dagiti kayo, ken napatad dagiti tambak ti darat. Naibelleng dagiti ibleng iti aplaya wenno agayus kadagiti asideg a kataltalonan, a mangisaknap iti pannakamulit.
Awanan iti Krimen?
Ti pannakastrek ti krimen tinulawanna uray pay ti pakasaritaan ti katatalnaan a luglugar. Manipud iti bassiusit a puro ti Barbuda iti Caribe aggapu ti report a napauluan iti “Panangpapatay Idiay Paraiso.” Detalyado nga impadamagna ti nakaap-aprang a pannakapapatay ti uppat a tao a nakalugan iti komportable a yate a simmanglad iti kosta ti puro. Dagiti insidente a kas iti daytoy pakaruenna ti pakaseknan iti panagsaknap ti krimen iti intero a rehion.
“Dagiti Droga Gargarienda ti Panaggugubat Dagiti Gang Idiay ‘Paraiso’” ti paulo ti report iti The Sunday Times iti London maipapan iti maysa a pagilian ti Central America. Maysa nga editor ti pagilian ladingitenna a pudno nga awanen ti kappia, sa nagkomento: “Ita kadawyanen ti mariing iti agsapa a makasarakka iti 16-anyos nga agtutubo a naidasay a nadaripespes iti dara iti kalsada.”
Dagidiay panggepda ti agindeg iti komunidad a paraiso inanamaenda a makaawis kadagiti tattao nga umanamong nga agbiag a sitatalna. Ngem ania ti kinapudno? Dagus a timmanor ti panagsupiat iti kaso ti agassawa a Britano a nadakamat iti pangrugian. Dadduma kadagiti aplikante iti proyektoda nabatad a tarigagayanda laeng ti makabirok. “Dikam kayat dagiti mangidaulo,” kinuna ti nagplano. “Ti panggep ket pagtitiponen dagiti kinabaknangtayo tapno matungpal ti planotayo. Awagak dayta iti komunidad nga Utopia.” Saan a daytoy ti kaunaan a kasta a proyekto.—Kitaenyo ti kahon a “Dagiti Eksperimento a Paraiso a Komunidad.”
Dadduma nga agbirbirok iti paraiso patienda a maibanagda ti kalatda babaen ti panangabak iti loteria. Ngem ti kinabaknang a magun-odan iti kastoy a pamay-an manmano a mangparagsak. Idi Pebrero 1995, impadamag ti The Sunday Times a ti pamilia a kadadakkelan ti inabak iti loteria idiay Britania itatta naglak-am iti nakaro a panaggiginnura; awan ti naipaay ti panangabak kadakuada no di “sakit ti nakem, panagaapa ken pannakapaay.” Gagangayen dagita a kasasaad.
Iti panangadal iti panangbirbirok ti tao iti Utopia, agkomento ti periodista a ni Bernard Levin maipapan iti “arapaap a giddato a kinabaknang,” ket kunana: “Kas iti nakaad-adu nga arapaap, agbanagto la dayta a batibat. Nagad-adun dagiti napasingkedan nga estoria ti giddato a kinabaknang a nagbanag iti naan-anay a didigra (agraman panagpakamatay) ta di maibaga a naiparparna laeng dagitoy.”
Dagiti Ngay Sekta a Mamatpati iti Aldaw a Panangukom?
Dadduma a gakat iti paraiso nakarkaro pay ti pammutbutengda. Iti panangipadamagna iti pananglakub dagiti ahente ti gobierno a mangipapaalagad ti linteg idiay Waco, Texas, iti compound ti Branch Davidians idi 1993, maysa a periodiko ti nagkomento maipapan iti “agbaliwbaliw a kombinasion dagiti paltog, mangkontrol-isip a pamay-an ken ti mammadto iti aldaw ti panangukom” a nangiturong iti didigra. Nakalkaldaang ta saan la a daytoy ti insidente.
Dagiti pasurot ti pimmusayen a ni Bhagwan Shree Rajneesh, maysa nga Indian a naespirituan a pangulo, nangibangon iti maysa a komunidad idiay Oregon ngem sinalungasingna ti pannakarikna dagiti kaarrubada iti moral a kababalin. Ti kinabaknang ti panguloda ken ti panageksperimentoda iti sekso pinakapuyna ti panangaklonda a nakaipasdekda iti “napintas a pagkamangan.”
Adu a kulto nga idadauluan dagiti tattao a mangnamnama iti paraiso kiddawenda nga aramiden dagiti pasurotda dagiti karkarna a ritual, a pasaray agbanag iti naranggas a panagraranget. Ilawlawag ti kolumnista iti periodiko a ni Ian Brodie: “Mangitukon dagiti kulto iti pagkamangan ken urnos ti kagimongan para kadagidiay makarikna nga agbibiagda nga awan ti mamaayna wenno dagiti saan a makadaer kadagiti rigat iti pudno a lubong.” Nupay kasta, paneknekan dagiti sasaona nga agpayso a paggugusto ti adu a tattao ti agbiag iti maysa a paraiso.
Maysa a Paraiso nga Awanan-Parikut
Kasla awan patingga ti listaan dagiti parikut: ti polusion, krimen, panangabuso ti droga, panaglilinnetlet, panagdadangadang ti puli, panagrurupak iti politika—malaksid kadagidiay parikut a gagangay iti amin a tattao, ti sakit ken ipapatay. Ti konklusion ket awan ti lugar iti daytoy a planeta nga adda paraiso nga interamente nga awanan iti parikut. Kas bigbigen ni Bernard Levin: “Adda nangisit a marka iti rekord ti sangatauan, ket kasla adda sadiayen a dandani kapaut ti sangatauan. Daytoy buklen ti di pannakabael dagiti tattao a makipagtaeng a siraragsak a makikaarruba iti sumagmamano a sabsabali pay a tattao.”
Nupay kasta, addanto sangalubongan a paraiso a pudno nga awanan iti parikut. Ti kapautna ipanamnama ti natantan-ok ngem tao a pannakabalin. Kinapudnona, nasurok a lima a milion a tattao ti agturturongen uray ita iti dayta a kalat, ket tagtagiragsakendan ti napateg a panagkaykaysa ken iti dadduma a kasasaad, ti awanan-parikut nga aglawlaw iti ummongda. Pakasarakanyo kadakuada? Kasano a maaddaankayo iti isu met la a namnama ken gunggona a tagtagiragsakenda itan? Ken kasanonto ti kapaut dayta nga umay a Paraiso?
[Kahon iti panid 6]
Dagiti Eksperimento a Paraiso a Komunidad
Idi kattapog ti maika-19 a siglo, ti sosialista a Pranses a ni Étienne Cabet (1788-1856) ken ti 280 a kakaduana impasdekda ti maysa a komunal a pagindegan idiay Nauvoo, Illinois, a naibasar kadagiti pagannurotanna. Ngem iti las-ud ti walo a tawen timmaud ti panagririri iti komunidad ta di nagbayag nasinasinan, a kas met kadagiti grupo idiay Iowa ken California.
Ti sabali pay a Pranses a ni Charles Fourier (1772-1837), nangpatanor iti kapanunotan a kooperatiba nga agrikultural a komunidad nga agbaliwbaliw ti akem dagiti amin a miembrona. Tunggal indibidual makaawat iti gunggona maibatay iti balligi ti intero a grupo. Ngem apagbiit dagiti komunidad a naibatay kadagitoy a kapanunotan, agpadpada idiay Francia ken Estados Unidos.
Iti agarup isu met la a tiempo, ti taga Wales a repormador ti kagimongan a ni Robert Owen (1771-1858) insingasingna dagiti purok a kooperatiba a sadiay ti pagindegan ti ginasut a tattao a sangsangkamaysa nga addaan komunal a kosina ken pangananda. Dagiti indibidual a pamilia agnaedda iti bukodda nga apartment ken aywananda dagiti annakda agingga nga agtawenda iti tallo. Kalpasanna, sublatenen ti intero a komunidad ti pannakaaywanda. Ngem napaay dagiti eksperimento ni Owen, ket napukawna ti adu a personal a kinabaknangna.
Ni John Noyes (1811-1886) nagbalin a pundador ti awagan ti The New Encyclopædia Britannica a “ti kababalligian kadagiti utopian a sosialista a komunidad idiay Estados Unidos.” Idi binaybay-an dagiti pasurotna ti kinamaymaysa ti asawa ket nagnunumuan ti isuamin ti seksual a relasion, naaresto ni Noyes gapu iti pannakikamalala.
Ti Laissez Faire City, maysa a kita ti “kapitalista nga Utopia” idiay Central America, ket maysa a nabiit pay a gakat a mangpatanor iti maysa a komunidad nga Utopia, kuna ti The Sunday Times iti London. Ti proyekto nangsapul kadagiti mangipuonan. Gapu ta maallukoyda iti namnama nga agindeg “iti datdatlag a siudad iti maika-21 a siglo,” naawis dagiti agbirbirok iti paraiso a mangipatulod iti $5,000 ken makikaduada iti maysa a kita ti matukadtukad a panaglako, a mangbirokda iti kasta met laeng ti panagpampanunotda a tattao, a mangipuonan met iti kuartada. Naipadamag a ti laeng maipaay daytoy amin a gatad ti kuarta ket pagbayad iti tiket iti eroplano tapno mabuya ti proyekto “no maallukoy ti maysa a pagilian a mangipaay iti lugar a pagibangonan, ken ti maysa a bassit a hotel a maibangon sadiay,” kinuna ti periodiko. Awan ti pudpudno a namnama a maipasdek ti aniaman a “paraiso” sadiay.
[Ladawan iti panid 7]
Ti maysa a puro makaawis kadagiti adu nga agbirbirok ti paraiso. Ngem itatta tulawan ti krimen uray pay ti katatalnaan a lugar