Ti “Black Death” Saan a Daydi ti Panungpalan
IDI Oktubre iti 1347, dagiti aglaklako a barko a naggapu iti Daya simrekda iti pagsangladan ti Messina, idiay Sicily. Dagiti aggagaud ket masaksakit ken matmatayen a lallaki. Adda dagiti nalitem, kasla itlog ti kadakkelda a limteg iti bagida nga agdardara ken agnannana. Napasaran dagiti marino ti nakaro nga ut-ot ket natayda kalpasan ti sumagmamano nga aldaw a panagparang ti umuna a sintoma.
Sipapartak a nagkarayam dagiti utot a naggapu iti barko tapno makitipon kadagiti utot iti lugar. Dagiti utot adda timelda nga addaan bakteria a makapapatay iti tattao. Gapuna, nagsaknap ti epidemia a sakit a naawagan saplit, ti Black Death, ti kakaruan nga angol iti historia ti Europa agingga idi a tiempo.
Adda dua a kita ti saplit. Ti maysa a kita, inyakar ti kagat ti naakaran a timel, nagwaras iti dara ket nangpaletteg ken nangpadara iti uneg ti bagi. Ti sabali, a nayakar kadagiti sabsabali babaen iti uyek wenno baen, inimpektaranna ti bara. Agsipud ta adda dagitoy dua a kita, napartak a nagsaknap ti sakit ken nakaro ti kinarungsotna. Iti laeng tallo a tawen, kakapat ti binassitan ti populasion iti Europa; nalabit 25 milion a tattao ti natay.
Awan idi ti makaammo no kasano a ti maysa a tao mayakarna ti sakit iti sabali a tao. Patien idi ti dadduma a nasabidongan ti angin, mabalin a gapu iti maysa a ginggined wenno ti naisangsangayan a panaglilinia dagiti planeta. Impagarup ti dadduma nga agsakit dagiti tattao babaen laeng iti panangmatmat iti masakit. Nupay nagduduma dagiti opinion, nalawag a nalaka a mayakar ti sakit. Kinuna ti maysa a doktor a Pranses a kasla ti maysa a tao a masakit “mabalin a pagsakitenna ti intero a lubong.”
Awan ammo dagiti tattao a panglapped ken awan ti agasna. Adu ti nangpampanunot kadagiti padto ti Biblia a kas iti nailanad iti Lucas 21:11, a mangipadto kadagiti angol bayat ti tiempo ti panungpalan. Nupay adu ti naidonar a kuarta kadagiti simbaan, nagtultuloy ti saplit. Insurat ti maysa nga Italiano idi a tiempo: “Awan ti agunias ken awan ti agdung-aw kasanoman ti leddaangna gapu ta namnamaen ti isuamin ti ipapatay . . . kinuna ken pinati dagiti tattao a ‘Daytoyen ti panungpalan ti lubong.’”
Nupay kasta, saan a daydi ti panungpalan. Idi agngudon ti maika-14 a siglo, simmardengen dayta a saplit. Nagtultuloy ti lubong.
[Picture Credit Line iti panid 3]
Archive Photos