Innem a Pamay-an a Pangsaluad iti Salun-atmo

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY NIGERIA

SIGUN iti World Health Organization (WHO), dandani 25 porsiento kadagiti tattao nga agindeg kadagiti napanglaw a lugar ti di makagun-od iti nadalus a danum. Nasurok nga 66 porsiento​—agarup 2.5 bilion a tattao​—ti awanan iti umno a sanitasion. Ti banagna para kadagiti adu ket sakit ken ipapatay.

Kadagita a kasasaad, karit ti panangtaginayon iti kinadalus. Ngem, no pagbalinem ti personal a kinadalus a wagas ti panagbiagmo, masaluadam ti bagim kadagiti adu a sakit. Adtoy ti innem a pamay-an a maaramidam a pangsaluad iti bagim ken iti pamiliam kadagiti mikrobio a sumrek iti bagim a mamataud iti an-annayen.

1. Sabonem dagiti imam ken agbuggoka no nakaiggemka iti ibleng ken sakbay nga iggamam ti taraon.

Ti napateg a panglapped iti sakit ket siguraduem a kanayon nga adda sabon ken danum a mausar tapno tunggal maysa iti pamiliam mabugguanda dagiti imada. Ti sabon ken danum ikkatenna dagiti mikrobio ti im-ima​—mikrobio a mabalin a dumket iti taraon wenno sumrek iti ngiwat. Tangay dagiti ubbing kanayon nga isakmolda dagiti ramayda, napateg a masansan a bugguanda dagiti imada, nangnangruna sakbay a pakanen ida.

Napateg a nangnangruna ti agsabon ken agbuggo kalpasan a naggapuka iti kasilias, sakbay nga iggaman ti taraon, ken kalpasan nga iniluam ti maladaga wenno ubing nga immibleng.

2. Agusarka iti inodoro.

Tapno saan nga agwaras dagiti mikrobio, nasken ti umiso a pagiblengan. Adu dagiti sakit, nangnangruna ti suyot, a tumaud kadagiti mikrobio iti ibleng ti tao. Dagitoy a mikrobio dumketda iti danum nga inumen wenno taraon, iti ima, wenno kadagiti aruaten ken usaren nga agsagana wenno agidasar iti taraon. No kasta ti mapasamak, maalimon ti tattao dagiti mikrobio ket agsakitda.

Tapno malapdan daytoy, agusarka iti inodoro. Masapul a mayadayo ti ibleng dagiti animal iti pagtaengan ken gubuayan ti danum. Nalabit masdaawka a makaammo a ti ibleng dagiti maladaga ken babassit nga ubbing napegpeggad pay ngem ti ibleng dagidiay adulto. Gapuna uray dagiti ubbing masapul a maisuroda a mangusar iti inodoro. No umibleng dagiti ubbing iti sadinoman, masapul a madalusan a dagus ti iblengda ket mai-flush iti inodoro wenno maikali.

Masapul a madalusan a kanayon ken makaluban dagiti inodoro.

3. Agusarka iti nadalus a danum.

Dagiti pamilia nga aduan iti abasto a nadalus, naala iti gripo a danum manmano nga agsakitda ngem dagidiay awanan. Dagidiay awanan iti naala iti gripo a danum masaluadan ti salun-atda babaen ti panangkalubda a naynay kadagiti bubon ken ilasinda ti nagugasan a danum iti danum nga inumen, pagdigus, wenno paglaba. Napateg met nga iruar dagiti animal iti balay ken iyadayo iti danum nga inumen.

Ti sabali pay a pamay-an a pangsaluad iti bagim iti sakit ket kanayon a dalusam dagiti timba, tali, ken karamba a nausar a pagsakdo ken pagurnongan iti danum. Kas pagarigan, nasaysayaat nga ibitin ti timba imbes a bay-an dayta iti daga.

Ti inumen a danum a maurnong iti balay masapul a maikabil iti nadalus, makaluban a pagkargaan. Masapul nga agusar iti nadalus a sudo wenno tabo no agkaud iti danum. Dika palubosan nga isawsaw dagiti tattao ti imada iti danum nga inumen wenno ab-aban ti pagkargaan ti danum.

4. Ipaburekmo ti danum malaksid no naggapu dayta iti natalged a gripo.

Ti katalgedan a danum nga inumen ket gagangay nga aggapu iti gripo. Ti danum nga aggapu iti dadduma a gubuayan mabalin nga addaan mikrobio, nupay nadalus ti itsurana.

Ti panangipaburek iti danum patayenna dagiti mikrobio. Gapuna no sakduem ti danum iti libtong, waig, wenno tangke, nainsiriban a paburekem ken kalpasanna palamiisam sakbay nga inumem. Nangnangruna a napateg ti awanan mikrobio nga inumen a danum para kadagiti maladaga ken ubbing, ta nakapkapuy ti resistensiada iti mikrobio ngem dagiti adulto.

No di mabalin ti agipaburek iti inumen a danum, urnongem iti makaluban a pagkargaan a nasin-aw a plastik wenno sarming. Kalpasanna bay-am a mabilag ti pagkargaan iti dua nga aldaw sakbay nga usarem ti danum.

5. Pagtalinaedem a nadalus ti taraonmo.

Dagiti di naluto a taraon a kanem masapul a madalusan a naimbag. Masapul a maluto a naimbag ti dadduma a taraon, nangnangruna ti karne ken manok.

Nasaysayaat no kanem ti taraon no kalutluto; iti kasta saan a mabangles. No maidulin ti naluto a taraon iti nasurok a lima nga oras, masapul nga agtalinaed a napudot wenno ikabilmo iti refrigerator. Sakbay a kanem, ipapudotmo dayta.

Ti di naluto a karne gagangay nga adda mikrobiona, isu a dika idekket iti linutom a taraon. No naisaganamon ti di naluto a karne, dalusam ti aruaten ken aniaman a lugar iti kosina a nagdissuanna.

Kanayon koma a nadalus ti lugar a pagisaganaan iti taraon. Masapul a makaluban ti taraon ken saan a ngilawen, pagkarayaman dagiti utot, marabutit, ken dadduma nga animal.

6. Puoram wenno ikalim dagiti basura iti balay.

Dagiti ngilaw, a mangisaknap iti mikrobio, paggugustoda ti agpaadu iti pagbasuraan ti taraon. Gapuna ti basura iti balay saan koma a maibelleng iti daga. Maikali koma nga inaldaw, mapuoran, wenno maibelleng iti dadduma a pamay-an.

Babaen ti panangyaplikar kadagitoy a pagalagadan, makatulongka a mangsaluad iti bagim ken iti pamiliam iti suyot, kolera, tipus, impeksion kadagiti mikrobio, pannakasabidong iti taraon, ken adu pay a sakit.

[Credit Line]

Gubuayan: Facts for Life, nga impablaak ti United Nations Children’s Fund, United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization, ken WHO.