Ti Kinapintas Dagiti Parke Nasional iti Kabambantayan
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY FRANCIA
TI NAPEGGES nga ayus ti nalitnaw a danum, ti naalay-ay a panagdasadas dagiti mapulpul-oyan a bulbulong, ti naariwanas a langit, ti silnag ti init a sumarut kadagiti kayo. Dagitoy dagiti nakaay-ayat a buya ken uni a mangkablaaw kadakami, ket siguradokami nga ipakpakaunada laeng ti naisangsangayan nga aldaw. Sadino ti ayanmi? Iti uneg ti Écrins National Park, iti Dauphiné Alps, Francia.
Iti maysa kadagiti pagserkan iti parke idiay Ailefroide, iti beddeng ti kabakiran, ipakaammo dagiti karatula nga adda sumagmamano nga aramid a maiparit iti parke, a kas iti panagkampo wenno panagpasged. Nakiddaw kadakami nga iyawidmi ti aniaman a basurami, ket nadlawmi a maiparit dagiti aso, ta masansan a butbutngen wenno isturbuenda dagiti katutubo nga ayup.
Ti Panggepda
Ngem ania aya nga agpayso ti parke nasional, ket aniat’ nakairantaanna? Ti immuna, ti Yellowstone National Park, iti estado ti Wyoming, ket naaramid idi 1872 idiay Estados Unidos. Sipud idi, adun ti nalukatan iti tunggal kontinente. Idiay Francia, adda pito a parke nasional, tallo ti adda kadagiti bimmalisungsong ti sukogna a kabambantayan, manipud Francia a dumanon iti Austria. Ti immuna a parke nasional idiay Europa ket naaramid idi 1914 iti maysa kadagiti estado ti konpederasion dagiti Swiso iti Graubünden (Grisons), Switzerland. Sa idi 1922, nalukatan ti Gran Paradiso National Park sadi Italia. Ti dadduma a parke nasional iti bimmalisungsong ti sukogna a kabambantayan iramanna ti Berchtesgaden, sadi Alemania; Hohe Tauern, iti Austria; Stelvio, iti Italia; ken Triglav, idiay Slovenia. Ti Vanoise ti immuna a parke nasional idiay Francia a naaramid idi 1963.
Ti kangrunaan a panggep dagiti parke nasional ket salakniban ti naisigud a mulmula ken an-animal. Masapul a mausig met nga adu a dadduma a parke ti awanan iti aniaman a nasional a pakabigbigan nga addaan iti kasta met la a kalat. Karaman kadagitoy ti Vercors Regional Park idiay Francia, ken ti Karwendel Reserve idiay Austria. Nupay kasta, dagiti parke nasional addaanda iti espesial a kasasaad a mangted iti partikular nga autoridad kadagiti guardiada. Autorisadoda a mangmulta kadagidiay sumukir kadagiti pagannurotan iti parke. Kas pagarigan, ti panangitugot iti aso iti parke sadi Switzerland agresulta iti multa nga aginggat’ 500 a franc ti Switzerland ($350, E.U.).
Nalabit ipagarup ti dadduma a nalabes dayta. Ngem adda dagiti rason iti sumagmamano a maiparit ken multa. Usigem. Naminsan bayat nga addakami idiay Mercantour National Park, sadi Maritime Alps idiay abagatan a daya ti Francia, nakasabetkami iti bassit nga urbon a gamusa. Agparang a bukbukodna ken awanan gaway. Nupay kasta, dimi sinagsagid, tangay impagarupmi a ti angotmi ti manglapped iti inana a mangawat manen iti dayta. Ngem darepdepem no adda intugotmi koma nga aso! Napabutngan la ketdi ti pimpiman a gamusa, nangnangruna no nangrugin a nagtaul ti aso.
Kaipapanan kadi daytoy a dagiti guardia ket basta polis laeng iti parke? Siempre saan. Impakita kadakami ti maysa a guardia a naam-ammomi idiay Mercantour Park ti maysa a pangen dagiti gamusa a kalablabasda, a dagiti tugotda makita kadagiti katintinnagna a niebe. Insurona ti dalan a nakaibatian dagiti gamusa iti tugotda. Daytoy ti timmulong kadakami a mangapresiar a malaksid ti panangitalimeng iti natural a kinatimbeng iti parke, ti akem dagiti guardia ket mangipakaammo ken mangisuro.
Adu a Kita Dagiti Atap a Parsua
Iti pangadaywen a turongenmi, iti adayo a turod, makitami dagiti gamusa nga umalikudog kadagiti névé, dagiti tay-ak ti natukentukel a niebe. Nasirpatanmi met ti dua a marmot nga umalikudog iti naurnong a batbato iti bakras. Naisangsangayan ti kinaamo ti dadduma kadagitoy a marmot, ta asitganda dagiti agsang-at, a manginanamada nga adda maipakan kadakuada.
Agnanaed ti pangen dagiti ibex kadagiti dadduma a parke ti kabambantayan. Ti kaaaduan kadakuada ket adda idiay Gran Paradiso Park, sadi Italia. Naragsakankami a nakakita iti dadduma idiay Mercantour. Nagadu ti ayup iti daytoy nga umabagatan a parke iti kabambantayan. Siwayawaya nga agdakdakiwas dagiti mouflon, maysa a kita ti atap a karnero, ket dagiti lobo nagparangda manen kadagiti kallabes a tawen. Nupay kasta, di rumbeng a madanagan dagiti bisita, tangay dagiti lobo manmano a mapanda kadagiti desdes ken ikagumaanda a liklikan ti tattao. Kadagiti naglabas, nagdakdakiwas met dagiti oso iti Kabambantayan ti Switzerland, ngem ti naudi a nakita ket napapatay idi 1904. Iti Makinlaud a Europa, dagiti kimmayumanggi nga oso masarakanda iti Pyrenees, iti ketegan ti Francia ken España; iti Kabambantayan ti Cantabrian, iti makin-amianan nga España; ken iti Abruzzi National Park, iti sentral nga Italia. Iti kasumbangirna, mangngegmo no dadduma ti uni ti kalakian nga ugsa iti Swiss National Park, a sadiay nakaad-aduda.
Malaksid iti daddadakkel nga animal, nupay kasta, nagadu ti babassit nga animal a mangparagsak iti bisita, kas kadagiti ermine ken nadumaduma a liebre, a pumudawda no kalam-ekna, agraman dagiti lobo, marmot, ken squirrel. Kanayonanna, agtataeng kadagitoy a rehion ti riniwriw nga insekto, agraman nangangayed a kulibangbang ken naggagaget a kuton. Sigurado a saan a maupay dagiti managayat iti tumatayab. Makitam ti agila nga agalindayag iti tuktokmo wenno uray iti Swiss National Park ken iti Vanoise ken Mercantour a parke, ti lammergeier, wenno barbasan a buitre. Agpayso a kadawyan met a mangngegan ti naisalsalumina nga uni ti sippit ti woodpecker a mangtuktuktok iti puon ti kayo tapno agbirok kadagiti insekto. Adu ti mangdamag no kasano a madaeran dagitoy nga agnanaed iti Kabambantayan ti kalam-ekna. Dagitoy nga animal maibagayda unay itoy nga aglawlaw, nupay dagiti dakes a kasasaad papatayenna dagiti masaksakit ken duduoganen.
Dagiti Mula iti Kabambantayan
Uray dagiti mula masalaknibanda kadagiti parke. Ngarud, maiparit ti agala iti sabsabong, agraman iti nagpipintas nga orange lily, nga adda iti igid ti desdesmi. Nalabit pampanunotem no apay. Ti dadduma a mula—kas iti agdindinamag nga edelweiss, ti alpine anemone, ti alpine rose, ti mountain bluet, ken dadduma a kita ti gentian—ket manmanon, ket nasken a masalaknibanda tapno masigurado ti ilalasatda. Talaga a makaay-ayo ti nadumaduma a kita ti sabong.
Agminar met ti kinapintas ti nakaparsuaan kadagiti kayo a mangadorno kadagiti parke. No otonio, mangpapintas iti kabakiran ti bimmalitok a maris dagiti larch. Iti kasumbangirna, ti arolla, wenno saleng ti Switzerland, kasla dina ikankano ti makaketter a kalam-ekna, a mangsuplay iti kanayon a gubuayan ti taraon ti tumatayab a kadawyan a pagaammo kas nutcracker. Ibiahe daytoy a tumatayab dagiti bukel ti saleng a naurnongna iti kinarakaranna sa ikalina ida tapno adda taraon iti masakbayan. Iti panagaramidna iti kasta, tumultulong iti pannakaiwaras ti saleng iti luglugar a saan a pakadanonan dayta. Sigurado a mabusbosmi ti intero nga aldaw a mangpaliiw iti kinapintas a nanglikmut kadakami. Ngem no kayatmi a magteng ti pagdagusan iti bantay, masapul nga itultuloymi ti magna.
Intultuloymi ti nagna ket di nagbayag nagtengmi ti narigrigat a desdes. Ti gamusa kasla agur-uray kadakami iti kabakiran, ket naretratomi ti sumagmamano. Nupay kasta, bayat nga umas-asidegkami, nagtataray dagitoy a nagpipintas a parsua, nalabit napabutnganda iti iyaadanimi. Mennamennaenmi ti nakaskasdaaw a kari ti Dios a nairekord iti Isaias 11:6-9: “Ti lobo makipagnaedto iti kordero, ket ti leopardo makikaiddanto iti urbon a kalding, ket ti urbon ti baka ken ti urbon ti leon ken ti napalukmeg agkakaiddadanto, ket ti maysa nga ubing a bassit idalannanto ida. Ket ti baka ken ti oso agarabdanto; dagiti urbonda agkakaiddadanto. . . . Didanto mangranggas wenno mangdadael iti amin a bantayko a nasantuan.” Maragsakankami iti namnama nga asidegen nga agbalin ti intero a daga a dakkel a naparaisuan a parke, a sadiay ti tattao ken an-animal agnaeddanto a sangsangkamaysa nga awanan iti buteng.
[Ladawan iti panid 13]
Maysa a gamusa nga agnanaed iti Kabambantayan ti Francia
[Ladawan iti panid 14]
Ti naannad a marmot iti Vanoise National Park, Francia
[Ladawan iti panid 14]
Maysa nga agila idiay Mercantour National Park, Francia
[Ladawan iti panid 15]
Maysa a gamusa a kumalkalay-at iti Kabambantayan ti Francia
[Ladawan iti panid 15]
Urbon a gamusa
[Ladawan iti panid 16]
Ti alpine rose
[Ladawan iti panid 16]
Atap nga artichoke
[Ladawan iti panid 16]
Ti ancolie des Alpes
[Ladawan iti panid 16]
Ti ibex
[Ladawan iti panid 17]
Ti orange lily
[Ladawan iti panid 17]
Ti turk’s-cap lily
[Ladawan iti panid 17]
Ti panicaut des Alpes
[Ladawan iti panid 17]
Ti marmot