“Kanayon a Husto ti Kustomer”

KAS INSALAYSAY NI WEI TUNG CHIN

Sangkaibaga idi ni lakayko a diak ikankano “dagidiay relihioso a tattao nga agtimbre kadagiti ruangan.” Isu a no umay idi dagiti Saksi ni Jehova iti ruanganmi, ibagak a saankami nga interesado. Ngem imbagana met kaniak a “kanayon a husto ti kustomer,” isu nga idi adda Saksi nga immay iti restawranmi a napanaganan iti Red Dragon ket kayatna nga ibaga ti maipapan iti relihionna, nariknak a rumbeng a dumngegak.

NI LAKAYKO, ni Tong Y., ti makinkua iti Red Dragon, maysa a restawran dagiti Insik idiay St. Clair Avenue, sadi Cleveland, Ohio. Sadiay, kalpasan ti panagkallaysami, insurona kaniak ti replan a “Kanayon a husto ti kustomer.”

Napan America ni T.Y. tapno ageskuela idiay New York University. Apagturposna idi 1927, nagtrabaho iti maysa a restawran idiay Times Square a paset ti New York. Napaliiwna a mangal-aldaw dagiti tattao kadagiti counter ti parmasia, a sadiay limitado dagiti pasilidad a paglutuan. Isu a napanunotna a lakuan ida iti kalluto a pansit.

Di nagbayag, maysan a narang-ay a negosio ti bassit a restawran nga impasdekna idiay Greenwich Village. Idi 1932, inyakarna ti negosiona idiay Cleveland, Ohio, ket impasdekna ti Red Dragon, a makalaon iti 200. Impadamag ti maysa a periodiko idiay Cleveland idi Setiembre 1932: “Iti iyaakarna iti rehion ti Great Lakes kalpasan a pinennekna ti pannangan ti minilion iti intero a daya, inyeg ni Tong Y. Chin ditoy Cleveland ti immuna a sanga iti makintengnga a laud nga industria ti kalluto a pansit a pinarang-ayna iti lima a tawen kas negosio a makapastrek iti minilion a doliar iti kada tawen.”

Sakbay nga ilawlawagko no kasanokam a nagam-ammo ken ni T.Y., palubosandak pay la a mangisalaysay maipapan iti idadakkelko idiay China, a dakkel unay ti naaramidanna iti nagtun-oyan ti biagko.

Napanglaw Idi a Panagbiag

Ti malagipko idi ubingak ket ti pannakakitak iti ipapanaw ni Nanang iti bassit nga awaymi iti kangrunaan a paset ti China tapno agsapul iti taraon. Nakapangpanglaw dagiti dadakkelko isu nga impaamponda ti dadduma nga annakda. Maysa nga aldaw, idi agarup dua laeng wenno tallo ti tawenko, nagawid ni Tatang nga adda ipaspasimudaag dagiti matana. Kinunak, ‘Adda la ketdi dakes nga ipadamagna kaniak.’

Di nagbayag, kinibinnak ni Nanang, ket nagnakami iti akikid, napitak a tambak iti baet dagiti silong, a siaannad tapno diak matnag iti danum iti agsinnubangir a sikigan. Dimmagaskami iti maysa a balay a sadiay nakisarita ni Nanang iti maysa a naisem a balasitang, kalpasanna iti sabali pay a balay a sadiay adda balasitang a kasla malidliday ken serioso. Diak malagip no nakitak idin dagitoy a babbalasitang. Manangko ida. Idi agpakadakamin kadakuada, nadlawko a dikamton agkikita manen.

Bayat a nagnakami, sao a sao ni nanangko, nga imbagana dagiti bambanag maipapan kenkuana, ni tatang, ken dagiti kakabsatko. Malaglagipko pay laeng dagiti naamo, naliday a matmata ni Nanang. Idi nakadanonkami iti papananmi, kasla adda dakes a mapasamak. Ti balay kasla makapaleddaang ken naliday. Daytoy ti baro a pagtaengak. Diak kayat ti rumidep, ngem pinaridepnak ni nanang ken dagiti mangampon kaniak. Di nagbayag, nailibayak, ket idi mariingak, awanen ni Nanang. Pulos a diak nakitan.

Naliday a Kinaubing

Nupay addan umdas a taraon, kurang ti panagayat, ken nasnaayan unay ti pusok. Binigat a mariingak nga agsangsangit. Mailiwak ken ni Nanang ken ni manongko a nagbati kenkuana. Masansan a panggepko idi ti agpakamatay. Idi huston ti edadko, kayatko ti ageskuela, ngem dagiti nangampon kaniak pinagtalinaeddak idiay balay tapno agtrabaho.

Idi siam ti tawenkon, immakarkami idiay Shanghai. “Ita, huston ti edadmo tapno makitienda ken agluto,” imbagada kaniak. Isu a nainayon dagitoy nga annongen iti inaldaw a trabahok. Inaldaw nga ikkandak dagiti nangampon kaniak iti umdas a kuarta a pakitienda para iti mamitlo a pannangan. No mapanak makitienda, malabsak dagiti agpalpalimos ket maasianak kadakuada agsipud ta mabisinda. Isu nga inremediok a limosan ida iti maysa wenno dua a sensilio ket kaskasdi nga adda imdas nga igatangko iti taraon a kasapulak.

Magagaranakon nga ageskuela ken makaadal! “Innem pay a bulan ket ipalistadakanton,” inkari dagiti nangampon kaniak. Idi napalabasen ti innem a bulan, imbagada kaniak: “Innem a bulan manipud ita.” Idi agangay, naamirisko a pulos a didak pageskuelaen. Nasnaayan ti pusok. Nangrugin a kinagurak amin a kabbalayko. Masansan nga agpupokak iti banio ken agkararag. Nupay mamatikami iti adu a didiosen, uray kaskasano, ammok nga adda maysa a kangrunaan a Dios, ad-adda a mannakabalin ngem iti isuamin. Isu nga inkararagko kenkuana: “Apay a nagadu a panagleddaang ken panagsagaba?” Daytoy ti kararagko iti adu a tawen.

Ti Panagasawa Balbaliwanna ti Biagko

Kadagidi nga aldaw, kadawyan idiay China ti naitulag a panagasawa. Maysa kadagiti gagayyem ni T.Y. iti unibersidad a nagsubli idiay China ti nagsurat kenkuana: “Nasurok a 30 ti tawenmon ket awan pay asawam.” Kalpasanna, naisaritanak ket innayonna: “Agtawen iti 18; napintas ti rupana, uray pay ti ugalina. . . . No siak ti sika, Tong Y. Chin, agpanunotakon a naimbag.” Inlukon ti gayyemna ti maysa a retrato.

Sinuratan ni T.Y. dagiti nangampon kaniak: “Nakitak ti retrato ti madaydayaw a balasangyo. Isut’ ikallaysak no, kalpasan a nagam-ammo ken nakapaglinnangenkamin, mariknami a rimmusingen ni ayat kadagiti pusomi.” Immay ni T.Y. idiay Shanghai, ket nagam-ammokami. Nupay kinunak iti un-unegko a lakay unay para kaniak, inkeddengko nga uray kaskasano, ti pannakiasawa ti makatulong kaniak tapno makapanawakon idiay balay. Isu a nagkallaysakami idi 1935 ket dagus a naglayagkami a nagpa-America. Dayta ti gapu a nakapanak idiay Cleveland.

Nakaro a Parparikut Agpapan Pay iti Kinabaknang

Idi damo, addada parikut iti komunikasionmi nga agassawa. Maysa a dialekto dagiti Insik ti pagsasaona, ti Cantonese, ket sabali met ti pagsasaok, Shanghaiese. Kayariganna ti panagsaomi iti dua a nagduma a lenguahe. Masapul met a sursuruek ti lenguahe nga Ingles ken dagiti baro a kustombre. Ket ti baro a trabahok? Masapul nga agbalinak a makaay-ayo, nadayaw a parasangaili iti restawran, a kanayon a mangay-ayo kadagiti suki. Wen, masapul a laglagipek a “Kanayon a husto ti kustomer.”

Nagtrabahoak iti 16 wenno napapaut pay nga oras iti kada aldaw a kadua ni lakayko, ket kaaduanna kadagita a tiempo, masikogak. Ti inauna a balasangmi, ni Gloria, ket naipasngay idi 1936. Kalpasanna, nagpasngayak iti innem nga annak iti unos ti siam a tawen​—tallo a lallaki ken tallo pay a babbai, a ti maysa natay idi maysa pay la ti tawenna.

Kabayatanna, nangrugin nga immanehar ni T.Y. ti adu a restawran ken nightclub. Nagbalin a nalatak nga artista ti sumagmamano a paralinglingay a nangirugi iti karerada nga agpabuya idi kadagitoy, kas kada Keye Luke, Jack Soo, ken Kaye Ballard. Kasta met a simmaknap ti pannakailako ken limmatak dagiti pinataudmi a taraon dagiti Insik.

Idi ngalay ti dekada 1930, nagdinamag ni T.Y. kas ari ti pansit. Isu pay ti presidente ti Asosasion Dagiti Insik a Negosiante ken lumilekteur idiay China. Nainaigak iti adu nga aktibidad iti karidad, kagimongan, sibika, ken komunidad. Nagbalin a paset ti biagko ti agparang iti publiko ken agmartsa kadagiti parada. Dagiti retrato ken naganmi ket kadawyan idi a makita kadagiti periodiko ti Cleveland; kasla naipadamag amin nga inaramid ken imbagami​—manipud pannakigasanggasat iti negosio agingga kadagiti bakasion ken uray pay ti rukod ti sapatosko!

Idi 1941, idi a ti puersa dagiti Hapones iti tangatang binombada ti Pearl Harbor, nakigubat ti Estados Unidos iti Japan. Agsipud ta taga Dayakami, napasaranmi ti panangidumduma. Uray pay sakbay ti gubat, nakaawatkami kadagiti naisurat a pangta ti pannakapapatay idi nga ipatpatakdermi ti dakkel a balaymi iti maysa a mararaem a sangakaarrubaan. Ngem nairingpas dayta, ket dita a pinadakkelmi dagiti annakmi.

Naaddaanak ngarud iti napintas, nalawa a balay, mararaem nga asawa ken pamilia, wen, uray pay nagpipintas a kawes ken alahas. Kaskasdi a naatap kaniak ni ragsak. Apay? Maysa a rason ket manmano nga aglalangenkami kas pamilia. Nupay bumangonak iti kada agsapa tapno parubbuatak dagiti ubbing nga ageskuela, kadawyanna nga agtartrabahokam pay laeng inton maturogdan. Maysa nga agtagibalay ti nangasikaso kadagiti inaldaw a kasapulanda.

Budistakami, ngem awan bang-ar nga intukon dagiti didios iti relihionmi. Ni T.Y. a kaduaen ti inauna a baromi ti agpagnapagna no kua iti intero a balay a mangsindi kadagiti kandela ken mangyatang kadagiti idolo, tapno kanen dagiti didios. Ngem pulos a dida kanen ti taraon, isu a dagiti ubbing a mismo ti mangim-imasto a mangan iti dayta kalpasanna.

Idi agangay, tangay napaksuyan ken awanen ti makitak a solusion, para kaniak ket naragragsak ti pamiliak no awanakon. Mariribukanak unay idi ket pinadasko a ketlen ti biagko. Naimbag ta intaraydak iti ospital, ken nakaungarak.

Sungbat Dagiti Kararagko

Adda tiempo idi 1950 nga adda babai a nagpintas ti puraw a buokna a simrek iti restawran a kadua ni lakayna. Bayat a pinasangbayko ida ket siniguradok a komportableda a nagtugaw, kinasaonak maipapan iti Dios. Saanak nga interesado. Namin-adun a simmarungkar dagiti Saksi ni Jehova idiay balay ken pinadasdak a kasarita, ngem kanayon a papanawek ida a dagus. Idiay restawran, nupay kasta, naiduma ti situasion​—“Kanayon a husto ti kustomer!”

Dinamag ti babai, ni Helen Winters, no mamatiak iti Biblia. “Ania a Biblia?” insungbatko. “Nakaad-adu!” Kada umay, kunak iti un-unegko, ‘Adda manen dayta nga isturbo!’ Ngem naanus ken napinget. Ket talaga a makaay-ayo ti nasaona maipapan iti paraiso a daga a sadiay awanen ti leddaang wenno panagsagaba.​—2 Pedro 3:13; Apocalipsis 21:3, 4.

Iti naminsan nga isasarungkarna, nangibati iti imbitasion kadagiti gimong idiay Kingdom Hall ket intudona ti ababa a mensahe iti likudan a nangdeskribir kadagiti pammendision ti Pagarian ti Dios. Malagipko a binasak dayta kalpasanna sa pinanunotko, ‘No la koma pumayso daytoy!’ Intukonna nga iyadalannak iti Biblia idiay balay ket immanamongak.

Kada lawas, aguummongkami iti lamisaanmi tapno agadal​—dakami ken ni Helen agraman ti innem nga annakko, nga agtawen idi iti 5 agingga iti 14. Masansan a maasianak kenkuana agsipud ta kasla awan interes dagiti ubbing. Idi 1951 rinugianmin a tabunuan dagiti gimong iti Kingdom Hall. Di nagbayag, naamirisko a ti maad-adalko isut’ sungbat dagiti kararagko. Isu nga inkeddengko a talaga a rumbeng a sursuruek ti agbasa a naimbag iti Ingles, a narikut idi a karit kaniak.

Pannakagun-od iti Napaypayso a Kinaragsak

Idi agangay, nangrugin ti napardas nga irarang-ay ti pannakaammok ket indedikarko ti biagko ken ni Jehova a Dios. Kalpasanna, idi Oktubre 13, 1951, iti maysa a dakkel a kombension idiay Washington, D.C., nabautisaranak a kadua ti dua nga inauna nga annakko, da Gloria ken ni Tom. Iti damo unay, adda met laengen kaipapanan ti biagko. Daydi ti nangrugian ti kararagsakan a tawtawenko.

Iti intero a panagbiagko a nagserserbiak iti dadduma a tattao, ngem ita determinadoakon a mangyun-una iti panagserbi iti Namarsua kadatayo! Rinugiak nga iranud ti mensahe ti Pagarian iti amin a dumngeg. Inkagumaak met nga itukit kadagiti annakko ti kinanasken ti itatabuno kadagiti Nakristianuan a gimong ken ti kinapateg ti panangisarsarita kadagiti sabsabali maipapan kadagiti nakaskasdaaw a banag iti Sao ti Dios.

Idi 1953, nangrugi a naangay ti Panagadal ti Kongregasion iti Libro idiay balaymi. Gistay 45 a tawenen ti napalabas, maang-angay pay laeng ti panagadal ditoy. Iti panaglabas dagiti tawen, daytat’ nagdakkel a naespirituan a tulong iti pamiliami.

Dakkel a karit ti panagtalinaed nga aktibo iti naespirituan ken ti panangmantener latta iti negosiomi a panagrestawran. Nupay kasta, adu ti nabaelak nga inyadalan iti Biblia. Dadduma kadagitoy a tattao ti immawat iti kinapudno ti Biblia ket idi agangay nagbalinda a payunir, kas pangawag kadagiti amin-tiempo a ministro. Kabayatan ti dekada 1950, indedikar ti uppat nga in-inaudi nga annakmi ti biagda ken ni Jehova ket nabautisaranda. Saan nga interesado ni T.Y. iti Biblia, ngem imanehuannakami a mapan makigimong ken iyawid kalpasanna. Inkeddengmi a dimi kaskasabaan no di ket pagsasasaritaanmi laeng bayat nga agawidkamin ti maipapan iti maysa wenno dua a punto a tinagiragsakmi kadagiti gimong.

Kadayta a tiempo, masansan nga agbiahe ni T.Y. a mainaig iti negosio kadagiti siudad iti intero nga Estados Unidos. Tineleponuak ti hedkuarter ti Watch Tower Society idiay Brooklyn, New York, ket inlawlawagko ti kasasaadmi. Inawisnakami ni Grant Suiter, ti sekretario-tesorero idi ti Sosiedad, nga agpasiar kadagiti pasilidad idi addakami idiay New York. Nasdaaw unay ni T.Y., nangnangruna iti kinadalus ti kosina a pakaisagsaganaan idi iti taraon ti ag-500.

Kabayatan ti isasarungkarmi, naam-ammomi ni Russell Kurzen a nangipatulod ken ni T.Y. idi agangay iti Biblia, a binasana iti kada rabii agingga a naungpotna dayta. Kalpasanna, iti maysa a kombension internasional dagiti Saksi ni Jehova idiay New York idi 1958, nabautisaran ni lakayko! Iti siddaawmi, ti inauna a baromi, nga agserserbi idin kas kameng ti pamilia ti hedkuarter, ti naaddaan iti ababa a paset iti programa.

Matalek Agingga iti Ipapatayna

Masansan nga agkaduakami ken ni T.Y. a makipaset iti ministerio iti binalaybalay. Idi kimmapuyen ti panagkitana, regularen a nakipasetkami iti panangasaba iti lansangan. Naaddaan ti The Cleveland Press iti paulo a “Pannakakomberte Idiay Red Dragon” agraman ti retratomi a mangituktukon iti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo! iti maysa a lumabas. Ti estoria insalaysayna no kasano a nagbalinkami a Saksi. Wen gayam, nasukatan ti nagan a Red Dragon, a nagbalin a Chin’s Restaurant.

Iti panaglabas dagiti tawen, sinangailimi nga agassawa iti restawranmi ti adu a Kristiano a kakabsat manipud iti intero a lubong. Malaglagipmi unay ti balakad ni Kabsat Fred Franz, a nagserbi kas presidente ti Watch Tower Bible and Tract Society. Idi simmarungkar, pinaregtanakami: “Agmatalekkayo, ken dikay sinsinaan ti organisasion ni Jehova.”

Namin-adu a naatake ni T.Y. idi kattapog ti dekada 1970 ket pimmusay idi Agosto 20, 1975. Maysa a periodiko iti lugarmi ti nangipablaak iti atiddog nga obituario agraman ti retratona a mangituktukon iti Pagwanawanan iti ministerio. Dagiti maudi a tawenmi nga agkadua ti kasasayaatan. Kalpasan ti nasurok nga 60 a tawen a panagandar, nagserra ti Chin’s Restaurant idi Abril 1995. Kadagiti dadduma, daydit’ kasla panagpatingga ti maysa a panawen.

Panangtaginayon Kadagiti Naespirituan a Kalat

Naminsan, tinarigagayanmi a ti tallo a baromi ti mangsublat iti negosio ti pamilia. Nupay kasta, nagbalbaliw dayta a tarigagay; kayatmi a surotenda ti addang ni Jesus ken agbalin nga amin-tiempo a ministro. Dinamagmi iti tunggal maysa kadagiti annakmi no kayatda ti agpayunir idiay Hong Kong ken tulongan ti dadduma nga umili nga Insik a mangadal kadagiti naadalmi. Intukonmi ti pinansial a suportami kadakuada iti dayta a panggep. Nupay awan idi kadakuada ti nalaing nga agsao iti Insik, nayat da Winifred, Victoria, ken Richard nga immakar idiay Hong Kong.

Nagpayunir sadiay ti balasangmi a ni Winifred iti nasurok a 34 a tawen! Nakikallaysa ni Victoria ken ni Marcus Gum, ket idi agangay, nagsublida idiay Estados Unidos. Nakapadakkelda iti tallo nga annak​—da Stephanie ken Seraiah nga adda iti amin-tiempo a ministerio idiay Cleveland, ken ni Symeon nga agserserbi ita idiay Watchtower Farms, Wallkill, New York, a kadua ni baketna a Morfydd. Asideg itan ti pagnanaedan da Victoria ken Marcus, ket tumultulongda a mangtaripato kaniak. Ni Marcus ti mamangulo a manangaywan iti Kongregasion ti Coventry iti Cleveland.

Ti inauna a balasangmi, ni Gloria, naka-wheelchair sipud idi nakaptan iti polio idi 1955. Isu ken ni lakayna a Ben ti agnanaed idiay Escondido, California, a sadiay regular nga agserserbi iti trabaho a panangasaba. Nasurok a 22 a tawenen ni Tom iti amin-tiempo a ministerio. Isu ken ni baketna nga Esther ti agdama nga agtartrabaho idiay Watchtower Educational Center, Patterson, New York. Ni Richard ken ni baketna nga Amy ket nagawid manipud Hong Kong tapno tumulong a mangtaripato ken ni T.Y. sakbay ti ipapatayna. Ita agserserbida metten idiay Patterson. Nakabusbosen ti buridekmi a ni Walden iti nasurok a 30 a tawen iti amin-tiempo a ministerio. Iti napalabas a 22 a tawen, isu ken ni baketna a Mary Lou ti agserserbi kadagiti kongregasion iti Estados Unidos iti trabaho iti sirkito ken distrito.

Dikay panunoten a didakam pulos pinagkunsumision dagiti annakmi. Kas tin-edyer, maysa ti nagtalaw idi idiay balay ket tallo a bulan nga awan a pulos ti damagmi kenkuana. Adda idi tiempo a ti maysa ket ad-adda nga interesado iti isports ngem kadagiti naespirituan a banag, manglangan iti linawas a panagadal ti pamiliami iti Biblia tapno makisalip. Nakaawat pay kadagiti athletic scholarship. Idi inkeddengna ti sumrek iti amin-tiempo a ministerio imbes nga awatenna ti maysa kadagitoy nga scholarship iti unibersidad, nariknak a kaslattay naikkat ti sangaribu-libra a dadagsen iti abagak!

Agyamanak ta Dimngegak

Nupay literal a naiwaras dagiti annakko iti intero a lubong, maparparegta ti pusok a makaammo a simamatalek nga agserserbida ken ni Jehova. Agtawenak itan iti 81, ket ti arthritis ken ti dadduma nga an-annayen ti nangpabannayat iti panaggarawko, ngem saan a kimmapuy ti regtak para ken ni Jehova. Ikagkagumaak a taripatuen ti bagik tapno awan koma kadagiti annakko ti mangpanaw iti amin-tiempo a ministerio tapno aywanandak laeng.

Segseggaak ti masakbayan inton naan-anayen a matungpal dagiti panggep ti Dios ket makitakto manen dagiti natayen a patpatgek, agraman ni lakayko, dagiti agpayso a nagannak kaniak, ken ni Helen Winters, a nangyadal kadakami. (Juan 5:28, 29; Aramid 24:15) Anian a yamanko ta dimngegak iti daydi babai a nagpintas ti puraw a buokna nasurok nga 46 a tawenen ti napalabas! Agpayso a husto daydi a kustomer!

[Ladawan iti panid 23]

Ti pamiliami idi 1961. Manipud kannigid nga agpakannawan: Ni Victoria, Wei, Richard, Walden, Tom, T.Y., Winifred, ken Gloria iti sanguanan

[Ladawan iti panid 24]

Ni Wei Chin ita