Am-ammuenyo ti Tumatayab nga Addaan Kurimatmat
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY SOUTH AFRICA
“POSIBLE a didakam pay naam-ammo. Tumatayabkami, ket kaaduan a tattao am-ammodakami kas dagiti African ground hornbill.
“Malaksid iti makaay-ayo nga itsurami, adda pay dadduma a makapainteres a kinapudno maipapan kadakami a kayatmi nga iranud kadakayo. Ti maysa, kas ipasimudaag ti naganmi, adu a tiempo ti busbosenmi iti daga. Kasla pabo ti kadakkelmi, ket kas iti pabo, talaga a saankam unay a makatayab iti adayo.
“Babaen iti naisalsalumina, nabuntog a pannagnami, sursorenmi dagiti makintengnga ken abagatan a daya a rehion ti Africa. No agririnnanatayonto, sigurado a mailasindakami gapu iti nalabaga a karabukob ken labang ti matami ken, siempre ti atitiddag, makaay-ayo a kurimatmatmi!
“Dakami a ground hornbill ket managbabain nga agpaadu—iti promedio, maysa la a piek ti taraknenmi iti kada innem a tawen. No tiempo ti panagpaadu, dagiti kalakian kadakami ti mangted iti umdas a suplay dagiti nagango a bulong a pangap-ap iti umokmi, a kaaduanna ket iti nakungkongan a kayo wenno iti rengngat ti gangal. Kalpasanna, dagiti itlog ket siaannad nga ukopan dagiti kabaian iti 40 nga aldaw. Kaduami ti dadduma pay a miembro ti pamiliami nga agkarasursor, tapno kanayon nga adda suplaymi nga igges, ken dadduma pay a taraon para iti ‘asidegen nga agbalin nga ina.’ Naragsakkam unay no tallo a bulan kalpasan a mapessaan, panawanen dagiti piek ti umok tapno makikaduadan iti pamiliami.
“Nabuntog ti panagmataenganmi—masapul ti agarup innem pay a tawen sakbay a naan-anay ti kinamataenganmi. Ket nabaybayag pay sakbay nga agballigi ti maysa kadakami a mangipasdek iti bukodna a pamilia. Siempre, ti kinapudno a napaut ti biagmi (adu kadakami ti agbiag iti 30 a tawen) ti mangted kadakami iti umdas a tiempo nga agpataud iti adu pay a kakikita.
“Kas makitayo, nadekket ti pamiliami, nga aginggat’ walo ti agkukuyog nga agbibiag ken agtartrabaho a sangsangkamaysa. Tunggal pamilia agsursor iti disso nga agarup 100 a kilometro kuadrado kadagiti savanna, kakaykaywan, ken karuotan ti Africa. Iti dadduma a paset ti makin-abagatan nga Africa, napukawmin ti aginggat’ 70 porsiento iti pagtaenganmi gapu iti agrikultura ken panagbalay dagiti tattao.
“Naalikakakam unay kadagiti miembro ti pamiliami ket kanayon a siputanmi dagiti keteganmi. Dimi kayat nga iranud ti taraonmi—uleg, igges, pawikan, ken insekto—uray kadagiti hornbill iti dadduma a pamilia. Iti kinadarasudosmi a mangbugaw iti aniaman nga agbasakbasak, no dadduma, minamaag dagiti maaramidanmi. Kasano? No makitami ti mismo a rupami iti sarming ti tawa, masansan a siplagenmi ti tawa, ta ipagarupmi a ti rupami ket rupa ti maysa nga agbasakbasak. Sigurado a ti kapigsa ti natangken a sippitmi ti pakabuongan ti tawa. Agsipud ta adun a tawa ti nabuong, dadduma a tattao ti nangikabilen iti iskrin kadagiti tawada, ket agyamankami unay kadagita!
“Daksanggasat ta adda dagiti makapapatay a pangta a pagdandanaganmi. Umad-adu a tattao ti agnaed iti pagnanaedanmi. Daddumat’ mangpaltog kadakami. Masansan a mangikabil dagiti agmulmula kadagiti nasabidongan nga appan para kadagiti chakal ken dadduma nga animal a maibilang a di matarigagayan. Ngem kasano a maammuanmi a nasabidongan dayta? Nabatad a tapno masalaknibankami, no dadduma dagiti agmulmula ikalida ti sabidong. Ngem tangay nakaisigudanmi ti agkali iti taraon babaen iti atiddog a sippitmi, arigna kalkalienmi ti mismo a pakaitanemanmi no makalimi ti nasabidongan a taraon.
“Ikagkagumaan ti dadduma a tattao a salaknibandakami kadagitoy a peggad. Sapay koma ta saan a mapasamak kadakami ti napasamak iti padami a tumatayab a ti dodo—a naungawen. Isu a no naiparna a makapankayto iti lugarmi ket mangngegyo ti nabangag nga unimi, du-du-dududu du-du-dududu, birokendakami. Ikiraykirayminto ti atitiddag a kurimatmatmi ken abrasaendakayo iti pagarian dagiti ground hornbill.”