Panangkontrol iti ‘Social Phobia’

“Ti kapatgan a banag a laglagipen ti tattao nga addaan iti phobia ket pudno a maagasanen dagiti sakit a phobia. Saan nga agtultuloy a sagabaenda dayta.”​—Dr. Chris Sletten.

MAKAPARAGSAK ta adu nga addaan iti social phobia ti natulongan a mangkissay iti danagda ken mangtaming pay iti sosial a kasasaad a nagamkanda iti adu a tawen. No agsagsagabaka iti social phobia, manginanamaka a masursurom met dagiti makagunggona a pamay-an ti panangtaming iti kastoy a sakit. Tapno maaramid dayta, masapul nga asikasuem (1) dagiti pisikal a sintomam, (2) ti pammatim maipapan kadagiti kasasaad a pagamkam, ken (3) ti kababalin a parnuayen ti panagamakmo.

Makatulong dagiti prinsipio ti Biblia. Pudno a ti Sao ti Dios ket saan a libro ti medisina, wenno saanna a dinakamat ti termino a “social phobia.” Ngem, matulongannaka ti Biblia a ‘mangsaluad iti praktikal a sirib ken ti pannakabael nga agpanunot’ no tamingem dagiti pagamkam.​—Proverbio 3:21; Isaias 48:17, NW.

Panangtamingmo Kadagiti Sintoma

Agduduma dagiti sintoma ti social phobia iti nadumaduma a tao. Kasano ti panagtignay ti bagim no umadanika iti pagam-amkam a kasasaad? Agpigerger kadi dagiti imam? Napartak kadi ti panagbitek ti pusom? Aggaradugod kadi ti tianmo? Agkaling-etanka kadi wenno agarindaraen, wenno agmaga ti ngiwatmo?

Ipapantayon a saan a makaay-ayo a panunoten ti panagkaling-etan, panagbeddal, wenno panagpigerger iti imatang dagiti sabsabali. Ngem saan a makatulong ti danag maipapan iti mapasamak. Maitutop a sinaludsod ni Jesus: “Asino kadakayo a babaen iti panagbalin a maringgoran manayonanna iti maysa a kasiko ti kaatiddog ti biagna?” (Mateo 6:27; idiligmo ti Proverbio 12:25.) Kinapudnona, ti kanayon a panangpampanunotmo kadagiti sintoma ken no ania ti pagarupen dagiti sabsabali kenka pakaruenna laeng dagiti bambanag. “Ti panangpampanunot a madlaw ti sabsabali ti panagnerbiosda ad-adda pay a pagdanagenna dagiti tattao nga addaan iti social phobia,” kuna ti The Harvard Mental Health Letter. “Namnamaenda ti ibungana a di maitutop ken nakapuy a gapuanan​—pananginanama a mangpatanor iti panagamak bayat nga umadanida kadagiti pagamkanda a kasasaad.”

Mabalin a makissayam ti kinakaro dagiti sintoma babaen ti panangsanay iti nabannayat a panaganges manipud iti diaprama. (Kitaenyo ti kahon a “Siputam ti Panagangesmo!”) Makatulong met ti regular a pisikal nga ehersisio ken ti panagaliwaksay ti piskel. (1 Timoteo 4:8) Nalabit masapul met a balbaliwam ti estilo ti panagbiagmo. Kas pagarigan, mamalakad ti Biblia: “Naim-imbag ti maysa a petpet a napno a buyogen ti kinatalna, ngem ti dua a petpet a napno a buyogen ti bannog ken panagagawa iti angin.” (Eclesiastes 4:6) Isu a siguraduem nga umdas ti inanam. Mainayon pay, annadam ti taraonmo. Dika lumangan a mangan wenno saan a regular ti pannanganmo. Nalabit nasken a kissayam ti ipaunegmo a caffeine, a kangrunaan a pakaigapuan ti panagdanag.

Kangrunaanna, aganuska. (Eclesiastes 7:8) Ipadamag ti maysa a grupo dagiti doktor: “Inton agangay, madlawmo a nupay no agdanagka pay laeng iti dadduma a sosial a kasasaad, ti kinakaro dagiti sintoma ti bagim makissayanda iti kasta unay. Ti napatpateg pay, babaen ti panangsanay, sumayaat ti panagtalekmo iti bagim, ket ad-adda a nakasaganakanton a mangpadas iti sosial a kasasaad a pagam-amkam.”

Amirisem Dagiti Patiem a Pagamkam

Naibagan a dika marikna no dimo napanunot nga immuna. Kasla agpayso daytoy iti social phobia. Gapuna, tapno maksayan dagiti pisikal a sintoma, nalabit masapul nga amirisem dagiti ‘pampanunotem’ a mangrubrob kadakuada.​—Salmo 94:19.

Kuna ti dadduma nga eksperto a ti social phobia, kayariganna, panagbuteng a mailaksid. Kas pagarigan, no adda iti sosial a panagtitipon, nalabit kunaen ti addaan iti social phobia iti bagina, ‘Kaslaak maag. Nalabit madlaw dagiti tattao a diak maibagay ditoy. Sigurado a pagaangawandak amin.’ Maysa nga addaan iti social phobia nga agnagan iti Tracy kasta ti riknana. Nupay kasta, idi agangay, inamirisna dagiti pinatina. Nabigbigna nga adda nasaysayaat nga aramiden dagiti tattao iti tiempoda ngem ti panangamiris ken panangipato kenkuana. “Uray no adda ibagak a makapadukot,” kuna ni Tracy, “nainkalintegan kadi nga ilaksiddak kas maysa a tao gapu iti daytoy?”

Kas ken ni Tracy, mabalin a masapul nga amirisem ti killo a panagpampanunotmo maipapan iti kinapudno ti kasasaad​—ken ti kinakarona​—ti panangilaksid ti sabsabali [kadatayo] kadagiti sosial a panagtitipon. Adda kadi nainkalintegan a rason a pamatian a maupay dagiti tattao kenka no pimmayso dagiti pagam-amkam unay? Uray pay no maupay ti dadduma, adda kadi pakaigapuan ti panangibaga a saanmon a malasatan ti pakarigatan? Ti kadi opinion ti sabali a tao pudno a balbaliwanna ti pategmo kas tao? Nainsiriban a mamalakad ti Biblia: “Dika ikankano dagiti amin a sasao a naisao.”​—Eclesiastes 7:21.

Kinuna ti maysa a grupo dagiti doktor a nagsurat maipapan iti social phobia: “Rumsua dagiti parikut no nalabes a maseknan dagiti tattao kadagiti di maliklikan a pannakailaksid a mapasaran iti biag. Makapaupay unay ti pannakailaksid. Pudno a makasair. Ngem saan a masapul nga upayennaka. Pudno a saan a didigra dayta malaksid no pagbalinem a didigra.”

Tulongannatayo ti Biblia a mangmatmat a sipupudno iti bagitayo. Bigbigenna: “Maitibkoltayo amin iti adu a daras.” (Santiago 3:2) Wen, datay amin adda kinaimperpektotayo ken no maminsan, dagiti nakababain a pannakaiparangarangna. No apresiarentayo daytoy, matulongannatayo a mangbigbig kadagiti pagkapuyan ti sabsabali, ken paregtaenna ti sabsabali a makaawat met kadagiti pagkapuyantayo. Iti aniaman a kasasaad, ammo dagiti Kristiano a ti pananganamong ni Jehova a Dios ti pudno a napateg​—ket dina ipamaysa dagiti bidduttayo.​—Salmo 103:13, 14; 130:3.

Panangtaming Kadagiti Pagamkam

Tapno agballigika a mangparmek iti social phobia, iti masanguanan masapul a tamingem dagiti pagamkam. Mabalin a makapabuteng ti mangpanunot iti daytoy iti damo. Nalabit, agingga ita likliklikam dagiti pannakipulapol a mabalin a mangpaamak kenka. Nupay kasta, pakapuyenna laeng ti panagtalekmo ken pakaruenna ti panagbutengmo. Nainkalintegan ngarud a kunaen ti Biblia: “Ti suminsina birukenna ti tarigagayanna met laeng, ket karungsotna ti amin a natarnaw a kinasirib.”​—Proverbio 18:1.

Maisupadi iti dayta, ti panangtaming kadagiti pagbutngam mabalin a kissayanna ti danagmo.a Kuna ni Dr. John R. Marshall: “Masansan a paregtaenmi dagiti addaan iti social phobia a pasientemi​—nangnangruna dagidiay naipamaysa ti pagamkanda, kas iti panagbitla iti publiko​—nga agbalinda nga aktibo kadagiti aramid ken organisasion a makasapul iti pannakipulapol.”

Ti panangtaming kadagiti kasasaad a pagamkam kombinsirennakanto a (1) dagiti nakababain a pagkapuyan masansan a saan nga agresulta iti panangilaksid dagiti sabsabali ken (2) uray no agresulta iti panangilaksid, saan a pakaupayan daytoy. Laglagipem, nupay kasta, nga anusam ti rinang-ayam. Saan nga agpatnag laeng ti panagimbag, wenno inanamaentayo a mapukaw dagiti amin a pakadlawan iti social phobia. Sigun ken Dr. Sally Winston, ti kalat ti panangagas ket, saan a tapno ikkaten dagiti sintoma, no di ket di ikankano ida. No saandan a maikankano, kunana, mapukawdan wenno pumipia uray kaskasano.

Adda nabileg a pakaguyugoyan dagiti Kristiano a mangparmek iti panagbuteng a makipulapol. Kinapudnona, nabagbagaanda nga ‘agpipinnanunotda iti maysa ken maysa tapno mangparegta iti ayat ken nasayaat nga ar-aramid, a saanda a baybay-an ti panagtataripnongda.’ (Hebreo 10:24, 25) Tangay ti aramid ti Kristiano masansan a ramanenna ti pannakipulapol kadagiti sabsabali, ti sipapasnek a panangkontrol iti panagamak a makipulapol dakkel ti maitulongna iti naespirituan nga irarang-aymo. (Mateo 28:19, 20; Aramid 2:42; 1 Tesalonica 5:14) Ikararagmo dayta ken Jehova a Dios, ta maipaayannaka iti “pannakabalin a nalablabes ngem ti gagangay.” (2 Corinto 4:7; 1 Juan 5:14) Kiddawem ken Jehova a tulongannaka a maaddaan iti natimbeng a panangmatmat iti pananganamong dagiti sabsabali ken mangpatanor iti nasken a laing a mangaramid iti kalikagumanna.

Kinapudnona, naisangsangayan ti parikut ti tunggal agsagsagaba, ket tunggal maysa nagduduma dagiti lapped a sanguenda ken nagduduma ti bilegda a mangsaranget. Dadduma ti rimmang-ay babaen ti panangusarda kadagiti singasing a kaisalsalaysay. Addada kaso a mabalin a kasapulan ti kanayonan a tulong. Dadduma, kas pagarigan, natulonganda babaen ti panagpaagas.b Dadduma nagpatulongda iti eksperto iti sakit ti isip. Saan nga irekomendar ti Agriingkayo! wenno itandudo ti partikular a kita ti panangagas. No kayat ti Kristiano ti kasta a panangagas, personal a desision dayta. Nupay kasta, masapul nga agannad a ti aniaman a panangagas nga awatenna ket di maikontra kadagiti prinsipio ti Biblia.

Tattao nga “Addaan Rikna a Kas Kadatayo”

Makaparegta unay ti Biblia, ta aglaon kadagiti pudno a pagwadan iti biag ti tattao a nangparmek kadagiti lappedda tapno aramidenda ti kinalikaguman ti Dios kadakuada. Usigenyo ni Elias. Kas maysa kadagiti kangrunaan a mammadto ti Israel, imparangarangna ti kinatured a kasla saan a kadawyan iti tao. Ngem, ipanamnama ti Biblia kadatayo a “ni Elias maysa idi a tao nga addaan rikna a kas kadatayo.” (Santiago 5:17) Adda met idi tiempo a nakaro ti buteng ken danagna.​—1 Ar-ari 19:1-4.

Ti Kristiano nga apostol Pablo napan idiay Corinto a “sikakapuy ken sibubuteng ken buyogen iti kasta unay a panagpigerger,” a nalawag nga agduadua kadagiti mismo nga abilidadna. Ken talaga nga adda met pannakailaksidna. Kinapudnona, kinuna ti dadduma a nangbusor maipapan ken Pablo: “Ti kaadda[na] a mismo nakapuy ket ti panagsasao[na] maum-umsi.” Ngem, awan ti mangipamatmat a pinalubosan ni Pablo dagiti tiritir nga opinion ti sabsabali a mangimpluensia iti panangmatmatna iti bagina wenno kadagiti abilidadna.​—1 Corinto 2:3-5; 2 Corinto 10:10.

Kurang idi ti panagtalek ni Moises iti abilidadna nga umadani ken Faraon, a kinunana a ‘saan a tao a sumasao.’ (Exodo 4:10) Uray pay idi inkari ni Jehova a Dios a tulonganna, impakaasi ni Moises: “Saan, Apo, pangngaasim ta sabali laengen ti ibaonmo.” (Exodo 4:13, Today’s English Version) Saan a nabigbig ni Moises dagiti abilidadna, ngem nakita ni Jehova dagitoy. Minatmatanna ni Moises a kabaelanna a tungpalen ti trabaho iti mental ken iti pisikal. Kaskasdi, siaayat a nangipaay ni Jehova iti katulongan ni Moises. Saanna a pinilit ni Moises nga agsolsolo a mangsango ken Faraon.​—Exodo 4:14, 15.

Maysa met a naisangsangayan a pagwadan ni Jeremias maipapan iti daytoy. Idi nadutokan kas mammadto ti Dios, kinuna daytoy agtutubo a lalaki: “O, Apo Jehova! Adtoy, saanko nga ammo ti agsao; ta ubingak.” Saan a nainkasigudan ti bileg ni Jeremias a mangitungpal iti pannakadutokna. Ngem adda ni Jehova kenkuana. Tinulonganna ni Jeremias nga agbalin “a kas la siudad a nasarikedkedan ken kas la adigi a landok, ken kas la bakud a gambang a maibusor iti isuamin a daga.”​—Jeremias 1:6, 18, 19.

Ngarud, no pagsagabaennaka ti buteng ken danag, dika koma ipapan a kurang ti pammatim wenno linaksidnaka ni Jehova. Maisupadi iti dayta, “ni Jehova asideg kadagidiay a naupay iti puso; ket dagidiay a naidagel iti espiritu isalakanna.”​—Salmo 34:18, NW.

Kinapudnona, dagiti pagwadan iti Biblia a nadakamat nga immuna ipakitada nga uray dagiti nabibileg iti pammati a tattao nakigubalda kadagiti rikna a di pannakaikari. Nupay saanna a kinalikaguman ti nalablabes ngem ti nainkalintegan a kabaelan ti tunggal maysa, tinulongan ni Jehova da Elias, Pablo, Moises, ken Jeremias a mangitungpal iti ad-adu pay ngem ti mabalin a ninamnamada. Tangay ni Jehova “ammona ti pannakasukogtayo, isu malagipna a datayo tapuktayo,” manginanamaka a maaramidna ti kasta met laeng kenka.​—Salmo 103:14.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 8]

Siputam ti Panagangesmo!

NAKISSAYAN dagiti dadduma nga addaan iti social phobia ti kinakaro dagiti pisikal a sintomada babaen ti panangasikasoda iti panagangesda. Iti damo, mabalin a kasla nakaskasdaaw daytoy. Ta, ti isuamin ammona no kasano ti aganges! Ngem kuna dagiti eksperto a di umiso ti panaganges ti adu a tattao nga addaan sakit a mainaig iti danag. Masansan a nakarabrabaw ti panagangesda, nakaparpartak, wenno mapasamak laeng iti barukong.

Sanayem ti aglang-ab ken agipug-aw a sibabannayat. Ti panaganges babaen iti agong imbes a babaen iti ngiwat ad-adda a palakaenna daytoy. Kasta met, sursuruem ti aganges manipud iti diaprama, tangay lallalo a marigatanka nga umanges no agangeska manipud iti makinngato a barukongmo. Tapno masubok ti bagim iti daytoy a banag, no nakatakderka, ikabilmo ti maysa nga imam iti ngatuen ti siketmo ket ti sabali iti tengnga ti barukongmo. Bayat nga agangeska, paliiwem no ania nga ima ti ad-adda ti panaggarawna. No ti ima nga adda iti barukong, masapul a sanayem ti aganges iti diaprama.

Siempre, saan nga amin nga anges aggapu iti diaprama. (Ti normal a kaadu ti anges nga aggapu iti diaprama ken ti aggapu iti barukong ket agarup 4 kontra 1, ngem agduduma daytoy no dadduma.) Ket maitutop ti pammakdaar: Kadagidiay addaan iti nakaro a sakit iti pagangsan​—kas iti emphysema wenno angkit​—masapul nga agpakonsultada iti doktor sakbay nga aramidenda dagiti kabbaro a pamay-an ti panaganges.

[Kahon iti panid 9]

No ti Buteng Agtungpal iti Pannakataranta

PARA iti sumagmamano nga addaan iti social phobia, nakaro ti danag ta agtungpal dayta iti pannakataranta. Daytoy kellaat, mangrimbaw a buteng ti gapu a marigatan nga umanges ti biktima, maul-ulaw, ken patienna a mabalin a maat-atake ti pusona.

Kuna dagiti eksperto a nasaysayaat no saan a lapdan ti pannakataranta. Imbes ketdi, ibalakadda iti agsagsagaba nga ‘ibturanna’ ti danag agingga a lumbes dayta. “Dika mapasardeng dayta apaman a nangrugin,” kuna ni Jerilyn Ross. “Agtultuloy dayta ket sumardengto a bukodna. Ibagam laeng iti bagim a nakaam-amak, ngem saan a napeggad. Aglabasto dayta.”

Ni Melvin Green, direktor ti ahensia a mangag-agas iti agoraphobia, ipadisna ti panagatake iti bassit a dalluyon a makita nga umadani iti aplaya. “Iparangarang daytoy ti damo a mariknam a danag,” kunana. “Bayat nga umadani ti dalluyon iti takdang, dumakdakkel dayta. Iparangarang daytoy ti kumarkaro a danag. Inton agangay, nagdakkelton ti dalluyon ket tumayok. Kalpasanna agayusen a babbabassit a dalluyon agingga nga agburaken iti aplaya. Daytoy a ladawan iparangarangna ti rugi ken pannakaturpos ti panagatake ti danag.” Kuna ni Green a dagiti agsagsagaba saanda koma a lapdan ti rikna no di ket ibturanda ida agingga nga aglabasda.

[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]

Tapno matulonganka a mangbang-ar iti danagmo, annadam ti taraonmo, regular nga agehersisioka, ken maaddaan iti umdas nga inana

[Ladawan iti panid 10]

Tinulongan ni Jehova dagiti lallaki a kas ken Moises a mangitungpal ti ad-adu pay ngem ti mabalin a ninamnamada iti panagserbida