Panangsapul iti Natalged a Panagbiag
AGDUDUMA ti kaipapanan ti kinatalged iti agduduma a tattao. Para iti maysa a tao, ti kinatalged kaipapananna ti kaadda ti trabaho; para iti sabali, dayta ti kinabaknang; ken para iti maikatlo a tao, ti kinatalged ket maysa nga aglawlaw nga awanan iti krimen. Adda kadi sabali a kaipapananna kenka?
Aniaman ti panangmatmatmo, awan duadua a padpadasem a pagbalinen ti panagbiagmo a nakataltalged a kas iti tarigagayam a maragpat. Amirisem ti ar-aramiden dagiti tattao idiay Europa tapno natalged ti biagda.
Nangatngato nga Adal
Sigun ken Jacques Santer, presidente iti European Commission, 20 porsiento kadagiti agtutubo idiay European Union ti awanan iti trabaho. Gapuna, para iti dayta a grupo ti edad, adu ti agpannuray iti maysa a saludsod, Kasano a makagun-odak iti trabaho a mamagbalin a natalged iti biagko? Adu ti mamati a ti kasayaatan a pangragpat iti daytoy a kalat ket babaen iti nangatngato nga adal, a, kas kunaen ti The Sunday Times iti London, mangipaay iti estudiante iti “dakkel a gundaway a makasarak iti trabaho.”
Idiay Alemania, kas pagarigan, “dakkel unay ti panagtarigagay a makaadal ken adda nagadalanna,” kuna ti Nassauische Neue Presse. Tarigagayanda daytoy nupay agpayso nga iti dayta a pagilian, iti promedio, makagasto iti agarup $55,000 ti maysa nga estudiante bayat ti panagadalna iti unibersidad.
Makomendaran dagiti agtutubo a sipapasnek nga agadal ken agtarigagay a natalged ti trabahoda. Ket masansan a dagiti dadduma nga addaan iti paglaingan ken kualipikasion ad-adu ti gundaway a makasarak iti trabaho. Ngem kanayon kadi a ti nangato nga adal makaipaay iti natalged a trabaho? Kinuna ti maysa nga estudiante: “Ammok nanipud pay idi damo a ti kursok ket saan nga agtungpal iti nakalawlawag a propesional a trabaho ken makaipaay iti kinatalged.” Saan a naisangsangayan ti kasasaadna. Iti maysa a kallabes a tawen, nakagteng iti kangatuan pay laeng a bilang dagiti nagturpos iti unibersidad idiay Alemania nga awanan iti trabaho.
Idiay Francia, sigun iti maysa a periodiko, agadal dagiti agtutubo iti unibersidad agsipud ta saan unay a napateg ti diploma iti haiskul gapu iti kaadu dagiti agtutubo nga awanan iti trabaho. Nupay kasta, mabigbig dagiti adu nga estudiante iti unibersidad nga inton agturposda, “saanto a nasaysayaat ti kasasaadda gapu ta tituladoda.” Kuna ti The Independent nga idiay Britania “dagiti pakasikoran iti panagadal adu ti pagdaksanna kadagiti estudiante.” Naipadamag nga imbes a tulonganna dagiti estudiante a mangsaranget iti kinaawan talged iti biag, ti biag iti unibersidad no dadduma ti makagapu kadagiti parikut a kas iti panagleddaang, panagdanag, ken nababa a panagraem iti bagi.
Masansan a ti panagsursuro iti trabaho wenno ti praktikal a panagsanay a mangpartuat iti maysa a banag ti tumulong iti maysa a nalaklaka a manggun-od iti natalged a panggedan ngem iti kinatitulado.
Umdasen Aya ti 10,000 a Sanikua?
Adu ti mamati a ti kinabaknang ti sekreto ti natalged a biag. Mabalin nga agparang a nasayaat a pamusposan daytoy, tangay ti umdas a kuarta iti banko ket reserba kadagiti narikut a tiempo. Ilawlawag ti Biblia a ti “kuarta isu ti maysa a salaknib.” (Eclesiastes 7:12) Nupay kasta, ti kadi iyaadu ti kinabaknang kanayon a parang-ayenna ti kinatalgedmo?
Saan met. Amirisem no kasano a rimmang-ay ti kinabaknang iti napalabas a 50 a tawen. Idi agngudo ti Gubat Sangalubongan II, adu kadagiti Aleman ti dandani awan ti sanikuada. Itatta, sigun iti maysa a periodiko nga Aleman, ti gagangay nga Aleman adda 10,000 a bambanag nga ik-ikutanna. No umiso dagiti padto ti ekonomia, ad-adunto pay ti sanikua dagiti sumaganad a kaputotan. Ngem daytoy kadi a panagurnong iti kinabaknang pagbalinenna a nataltalged ti biag? Saan. Ipalgak ti maysa a surbey idiay Alemania a 2 iti 3 a tattao ti mangibilang a nataltalged ti biag idi napalabas a 20 wenno 30 a tawen. Isu a ti adu a rinang-ayan ti kinabaknang dina pinagbalin a nataltalged dagiti tattao.
Agpayso daytoy agsipud ta, kas nadakamat iti immuna nga artikulo, maysa a pakadanagan ti kinaawan talged. Ket ti pakadanagan saan a mabang-aran a naan-anay babaen iti material a kinabaknang. Wen, ti kinabaknang bang-aranna ti kinapanglaw ken makatulong no tiempo ti rigat. Ngem iti sidong ti dadduma a kasasaad, dakkel met a babantot ti kaadda ti adu a kuarta a kas iti bassit a kuarta.
Gapuna, ti natimbeng a panangmatmat kadagiti material a sanikua ipalagipna kadatayo a nupay maysa a bendision ti kinabaknang, saan a dayta ti kangrunaan a makaipaay iti natalged a biag. Idi adda ditoy daga, pinaregta ni Jesu-Kristo dagiti pasurotna babaen ti panagkunana: “Uray no addaan kinaruay ti maysa a tao ti biagna saan nga aggapu kadagiti bambanag nga ik-ikutanna.” (Lucas 12:15) Tapno naan-anay a natalged ti biag, saan laeng a material a kinabaknang ti kasapulan ti tao.
Para kadagiti lallakay ken babbaketen, napateg ti sanikua saan a maigapu iti material a pategda no di ket gapu iti sentimental a kinapategda. Ti nangnangruna ngem ti kinabaknang a pakaseknan dagiti lallakay ken babbaket ket ti peggad a mabiktimada iti krimen.
Agannadka!
“Ti krimen . . . kumarkaro a parikut iti intero a lubong iti napalabas a 30 a tawen,” kuna ti bokleta a Practical Ways to Crack Crime, a naipablaak idiay Britania. Kanayon nga agtrabaho ti puersa ti polisia. Kasano ti panangsaranget ti dadduma a tattao?
Mangrugi ti kinatalgedmo iti pagtaengan. Idiay Switzerland, kas pagarigan, paglaingan ti maysa nga arkitekto ti mangdisenio kadagiti balay a saan a mastrek ti agtatakaw nga addaan kadagiti natalged a kandado, nalaglagda a ruangan, ken narehasan a tawa. Dagiti makinkukua kadagitoy a pagtaengan kasla literal nga iyaplikarda ti pagaammo a proverbio: “Ti balayko ti kastiliok.” Sigun iti warnakan a Focus, nangina dagitoy a balay, ngem kasapulan unay.
Tapno sumayaat ti kinatalgedda, agpadpada iti uneg ken iti ruar ti pagtaengan, nangorganisar dagiti umili iti dadduma a komunidad kadagiti gakat a panangbantay iti sangakaarrubaan. Nakarkaro pay ti panagannad dagiti agindeg iti dadduma a kabangibang ti siudad, ta mangsueldoda iti kompania a mangipaay iti talged nga agpatrolia iti lugarda iti naituding nga oras. Patien ti adu a tattao a saan a nasayaat ti agmaymaysa iti rabii kadagiti awan matataona a kalsada ti siudad. Ket dagiti nagannak, a gagangay a maseknan iti pagimbagan dagiti annakda, nalabit agannadda unay a mangsalaknib kadakuada. Usigem dagiti singasing a masarakan iti kahon iti daytoy a panid.
Ngem saan a kabaelan ti isuamin ti gumatang iti pagtaengan a saan a mastrek dagiti agtatakaw. Malaksid iti dayta, dagiti gakat ti sangakaarrubaan ken dagiti agpatpatrolia a mangipaay iti talged mabalin a dida met maksayan ti amin a krimen; mabalin nga umakar laeng dayta kadagiti lugar a saan a masalsalakniban. Ngarud, ti krimen agtalinaed a kangrunaan a pangta iti kinatalgedmo. Tapno natalged ti panagbiagtayo, saan laeng a ti panangikagumaan a mangparmek ti krimen ti kasapulan.
Agasan ti Sakit—Saan Laeng a Dagiti Sintoma
Gagangay nga agtarigagay ti tunggal maysa kadatayo iti natalged a biag, ket naimbag no adda aramidentayo a nainkalintegan, praktikal nga addang a mangragpat iti daytoy a kalat. Ngem ti krimen, kinaawan trabaho, ken amin a dadduma a bambanag a mamagbalin iti biagtayo a di natalged ket sintoma laeng iti kasasaad a mangap-apektar iti intero a sangatauan. Tapno maagasan daytoy a kasasaad, nasken nga agasan saan laeng a dagiti sintoma, no di ket ti pakaigapuanna a mismo.
Ania ti ramut ti kinaawan talged iti panagbiagtayo? Kasano a pukawentayo dayta ket iti kasta maikkat ti kinaawan talged iti panagbiagtayo iti agnanayon? Maisalaysay daytoy iti sumaganad nga artikulo.
[Kahon iti panid 6]
Dagiti Pamay-an a Mangsalaknib Kadagiti Ubbing
Gapu iti kanayon a panangraut, panangkumaw, ken panangpapatay kadagiti ubbing, natakuatan ti adu a nagannak a makatulong ti panangisuroda kadagiti annakda a mangaramid kadagiti sumaganad:
1. Pagkedkedan—a sipipinget—ti siasinoman a mangkiddaw kadakuada a mangaramid iti ammoda a dakes.
2. Di palubosan ti siasinoman a mangsagid kadagiti sensitibo a paset ti bagi malaksid—ti maysa a doktor wenno nars—ngem masapul nga adda ti ama wenno ina.
3. Agtaray, agikkis, agriaw, wenno agpatulong iti maysa a nataengan nga adda iti asideg no agpeggad.
4. Ibagana iti nagannak kenkuana ti aniaman nga insidente wenno panagsasarita a saan a magustuan ti ubing.
5. Di agilimlimed kadagiti nagannak kenkuana.
Kas ti maudi a punto, nasayaat no agannad dagiti nagannak a mangpili iti siasinoman a mabati a pangitalkanda iti anakda.
[Dagiti ladawan iti panid 5]
Tapno natalged ti panagbiagtayo, saan laeng nga edukasion, kinabaknang, wenno ti panangikagumaan a mangparmek iti krimen ti kasapulan