Ti Nataktika a Reyna a Nangparukma iti Manangisikat nga Obispo

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay South Africa

NATALGED ti rikna ni Queen Catherine Parr ti Inglatera no kaduana dagiti katulonganna a babbai. Kumarkaro ti sakit ni King Henry VIII, a dinegdegan dagiti intriga ti naarian a biag. Bayat a makisarsarita ti reyna iti maysa a gayyem, maysa kadagiti katulonganna a babbai ti nagdardaras a simrek, nga iggemna ti maysa a papel. Umanangsab nga inyawatna ti papel ken Catherine. Tangay mariribukan iti madanagan a panagrupanget ti katulonganna a babai, medio nagkitakit ti reyna a mangawat iti papel. Agparang a naiparna a natnag dayta ti maysa nga opisial iti ruar ti apartment ti reyna.a

Bayat a binasana, bimsag ni Catherine. Madanaganen nupay di mamati idi damo. Listaan dayta dagiti ineerehes a darum a maibusor kenkuana, a pinirmaan ti ari. Nagikkis ket gistay natalimudaw ngem sinaranay dagiti gagayyemna. Inkagumaanna a pagkalmaen ti riknana, paglimbongen ti panunotna a sisisin-aw, ngem mariribukan unay. Gapu ta maasian dagiti katulonganna a babbai, tinulonganda nga agidda.

Nagidda, ngem alimbasagen. Kadarato a rinepasona dagiti napasamak iti pannakiasawana ken King Henry VIII. Agtawen idi ni Catherine iti 31, naminduan a nakiasawa ken nabalo, ken pangpanggepenna idin ti makiasawa iti nataer a ni Thomas Seymour. Ngem adda sabali a plano ti ari. Indatonna ti panagayatna. Kasano a makapagkedked ni Catherine? Pakaidayawan la ketdi, ngem pagkonsumisionan. Nagbalin ni Catherine a maikanem nga asawa ni Henry idi Hulio 12, 1543.

Saanen a nataer, mannakiranget, napigsa a lalaki ni Henry a kas idi kabambannuaganna. Iti edad a 52, nakaluklukmeg, agkarabaliw ti riknana, ken ginaddil dagiti gurongna agingga a pasaray saan payen a makapagna ken kanayon a maibagkat agraman ti tugawna.

Ngem inusar ni Catherine ti masnup a kinasaririt ken sagudayna tapno pagballigien ti panagasawada. Ginayyemna ti tallo nga annak ni Henry kadagiti immuna nga assawana. Inkagumaanna ti nagbalin kas mananglinglingay nga asawa. No agut-ot dagiti gurong ni Henry, tinulonganna a mangiliwliwag babaen iti naganaygay a pannakisaritana, a masansan a maipapan kadagiti narelihiosuan a banag. Pinatalinaayna ti ari kadagiti maudi a tawtawenna.

Padpadasenna itan a repasuen ti biagna iti ari. Aniat’ nagkamalianna? Linagipna ti nabiit pay a pannakisaritana kenkuana. Iti dayta a rabii, adda sumagmamano a kameng ti naarian a balay, ket kasla naragsak ti ari. Kas iti nakayugalian ni Catherine, nangpataud iti narelihiosuan a saludsod a nagsaritaandan idi. Dagus a ginuped ti ari ti saritaan. Nasdaaw ni Catherine ngem impagarupna nga adda ngamin saksakiten ti ari. Kadawyan a tagtagiragsakenna idi dagita a saritaan ken saanna a konkontraen ti interes ni Catherine kadagiti narelihiosuan a banag.

Nalagipen ni Catherine ti adda idi iti dayta a kanito. Kanayon a simmiplot iti panunotna ti maysa a lalaki​—ni Stephen Gardiner, ti agdinamag a kabusor.

Manangisikat nga Obispo

Ni Gardiner, obispo ti Winchester ken miembro ti konsilio ti ari, ket napigsa ti impluensiana a lalaki ken bumusbusor iti narelihiosuan a reporma. Karurodna ni Catherine, gapu iti panaginteresna iti narelihiosuan a panagbalbaliw ken iti impluensiana iti ari.

Idi immaniobra ti kangrunaan a mamalbalakad ni Henry a ni Thomas Cromwell a maikkat ni Gardiner iti posisionna kas kangrunaan a sekretario ti ari, nagbirok ni Gardiner iti gundaway tapno agibales. Nakikumplot iti panangisikat a nakapadisian ken nakapapatayan ni Cromwell. Naupay met ni Gardiner gapu ta isut’ nalipatan ni Henry ket dinutokanna kas Arsobispo iti Canterbury ti saan met a prominente a ni Thomas Cranmer, a manangisakit kadagiti Protestante. Napagasatan ni Cranmer ta nabalusingsing ni Henry ti dakes a panggep ni Gardiner ken dagiti dadduma a maibusor kenkuana.

Ti panagpeggad ni Catherine ken dagiti katulonganna a babbai iti naarian a balay ket pinakaro ti nabiit pay a panangisikat ni Obispo Gardiner. Ti maysa nga agtutubo a babai a ni Anne Askew ket natured a manangitandudo iti narelihiosuan a reporma. Naibalud nga agur-uray iti pannakapapatayna gapu iti kinaerehes. Ngem interesado ni Gardiner kenkuana gapu iti sabali a rason. Kayatna ti manggun-od iti ebidensia a ni Anne makaasideg kadagiti babbai a dakkel ti impluensiada iti naarian a balay, a mabalin met a mangikalam-it iti reyna. Ti maysa a kadua ni Gardiner, ni Thomas Wriothesley, maysa kadagiti kangrunaan a miembro ti konsilio ti ari, napanna pinagsaludsodan ni Anne Askew.

Natutuok iti Rack

Pinalutpot ni Wriothesley ni Anne iti sumagmamano a kanito, ngem awan ti nagun-odanna a mangikalam-it nga ebidensia. Kamaudiananna, imbilinna a maigalut ni Anne iti rack,b nupay maiparit iti linteg ti panangusar iti daytoy nga instrumento a pangtutuok iti maysa a babai. Idi saan a napagsao ni Wriothesley, isu ken ti maysa pay a miembro ti konsilio ti nangbaliktad iti rack ket inunnatda ni Anne iti kasta unay, ngem kaskasdi a dida nagun-odan ti kasapulan nga impormasion.

Nagsangit ni Catherine idi nalagipna iti sagsagabaen ni Anne Askew. Nadlawna nga adda simrek iti siled. Maysa kadagiti katulonganna a babbai ti immasideg ken imbagana kenkuana a ti doktor ti ari, ni Dr. Wendy, ket imbaon ti ari tapno eksaminenna ni Catherine. Kinomusta ti naasi a doktor ken indanonna ti pannakaseknan ti ari iti salun-at ni Catherine.

Inlawlawag ti doktor nga impudno ti ari kenkuana ti panangisikat maibusor ken Catherine ket insapatana iti ari nga ilimedna dayta. Nupay kasta, imbaga ni Dr. Wendy ken ni Catherine ti intero a pasamak​—a kalpasan a pinanawanna ti ari iti dayta a rabii, sisasagibar a kinuna ti ari a makaliwliwa unay iti kinalakayna “ti panangisuro ti asawa[na].”

Nakita ni Gardiner ti gundawayna ket inaprobetsarna dayta. Imbagana nga ilemlemmeng ti reyna dagiti erehes ket liniliput dagiti ar-aramiden ti reyna, a pangta iti kinaturay ti ari. Kinunana a no maikkan iti gundaway, adda ebidensia a maipakitada iti ari. Immanamong ti nakaunget nga ari a nagpirma iti bilin a maibusor iti reyna.

Kalpasan a naisalaysayna dagitoy a pasamak, indagadag ni Dr. Wendy a dumatag ni Catherine iti ari iti kasapaan a gundaway ken sipapakumbaba nga agpakawan. Daytoy laeng ti kakaisuna a pamay-an a mamaysaanna dagiti kabusorna, a saanda nga agsardeng agingga a maibalud ni Catherine iti Torre ti London ken agingga a maaddaanda iti umdas nga ebidensia a mangkondenar kenkuana iti ipapatay.

Naamiris ni Catherine a nainsiriban daytoy a balakad, ket maysa a pangadalmen a rabii, apaman a naammuanna nga adda ti ari iti siledna, nagpelles a naimbag ken inensayona ti ibagana. Kinuyog ni manangna ken ti gayyemna a ni Lady Lane.

Masirib ken Manakem a Reyna

Agtugtugaw idi ti ari ken makiang-angaw iti sumagmamano kadagiti katulonganna a lallaki. Siiisem a pinastrekna ni baketna. Kalpasanna, inturongna ti saritaan kadagiti narelihiosuan a banag. Kiniddawna ken ni Catherine a solbarenna dagiti pagduaduaanna a sumagmamano a banag. Dagus a nadlaw ni Catherine ti palab-og. Inkagumaanna ti simmungbat a sipapasnek ken sipupudno.

Kinunana a pinarsua ti Dios ti babai kalpasan ti lalaki​—a nababbaba ngem kenkuana. Sa intuloyna: ‘Gapu ngarud ta inaramid ti Dios ti kasta a natural a panagduma ti lalaki ken babai, ket ti kinaarim natan-ok unay iti kinasirib ken nanumnumoak iti amin a banag ngem sika, kasano ngarud O apo ari a kasla kalikagumam ti panangipatok iti kasta a komplikado a narelihiosuan a banag?’ Binigbigna ngarud nga ulona ti ari iti amin a banag, a maikadua laeng iti Dios.

‘Saan a kasta,’ kinuna ti ari. ‘Nagbalinka a doktor tapno isuronakami ken dikam pasuruan ken paiturong iti bagimi.’

Kinuna ni Catherine: ‘No kasta ti panangmatmatmo O apo ari, napagkamaliannak unay ngarud, ta pulos a diak man la napanunot dayta, ken linuluko para iti babai nga akmenna ti saad nga instruktor wenno mannursuro ti apo ken asawana; no di ket masapul nga agsursuro ken lakayna ken agpaisuro kenkuana.’ Inlawlawagna pay a no kasaritana ti ari maipapan kadagiti narelihiosuan a banag ken no dadduma iyebkasna ti opinionna, dina kayat a sawen nga itandudona dagiti kapanunotanna. Imbes ketdi, babaen iti pannakipatangna, in-inanamaenna a mailiwliwag ti ari ti ut-ot a marikriknana gapu iti sakitna.

‘Agpayso kadi a kasta, Dungngo?’ kuna ti ari? ‘Ken saanka a makiar-argumento gapu iti dakes a panggep? No kasta, naan-anay manen ti panagginnayyemta, ngem iti aniaman a tiempo iti napalabas.’ Tangay situtugaw ti ari, inayabanna ni Catherine ket inarakupna a siiirut, ken inungnguanna. Kinunana a ti pannakaammona iti daytoy a damag ket napatpateg ngem iti kellaat a regalo a ginasut a ribu a pound. Nagtultuloy ti naragsak a saritaanda agingga a pinalubosannan a pumanaw idi agarup tengngan ti rabii.

Kabigatanna, nagna ti ari iti naarian a hardinna a kas iti nakairuamanna, a kinuyog ti dua a katulonganna a lallaki nga agay-aywan iti siledna. Pinaayabanna ti reyna a makikadua kenkuana, ket nagparang iti eksakto nga oras a kadua ti tallo a katulonganna a babbai. Nalipatan ni Henry nga imbaga ken Catherine a daydi ti napagnunumuan nga aldaw ti pannakaarestarna. Dina met napakaammuan ti mangarestar idin a ni Wriothesley, maipapan iti pannakikinnappiana iti reyna. Bayat ti panagragragsakda, nagparang ni Wriothesley agraman ti 40 kadagiti guardia ti ari tapno arestaren ti reyna agraman dagiti katulonganna a babbai.

Simmina ni Henry manipud kadagiti kakaduana ket pinaayabanna ni Wriothesley, a nagparintumeng iti sanguanan ti ari tapno agpakaasi. Saan a nangngeg ti dadduma nga adda sadiay ti nakuna ti ari, ngem silalawag a nangngegda ti panangisawangna kadagiti makapungpungtot a sasao a, ‘Manangallilaw! Animal! Maag!’ Imbilinna ken Wriothesley a pumanawen.

Idi nagsubli ti ari kenkuana, inkagumaan ni Catherine a pagkalmaen babaen kadagiti naalumamay a sasao. Inkaluyana pay ketdi ni Wriothesley, a kinunana a nalabit kamali laeng ti aniaman nga inaramidna.

Gapu itoy, kinuna ti ari: ‘Kinapudnona, Dungngo, nakaro ti panangallilawna kenka, isu a bay-am ta pumanaw.’

Naispal ngarud ni Catherine kadagiti kabusorna, ken napukaw ni Obispo Gardiner ti anamong ti ari. Naparukma ti reyna ti manangisikat nga obispo. Nalpasen ti panangisikat.c

[Dagiti Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 21]

Queen Catherine Parr

Obispo Stephen Gardiner

[Credit Line]

Detalye ni Catherine Parr: Impaay ti National Portrait Gallery, London; Ni Stephen Gardiner: National Trust Photographic Library/J. Whitaker

[Ladawan iti panid 22]

Kinondenar ni Henry VIII ni Thomas Wriothesley iti imatang ti reyna

[Credit Line]

Inlamina ni Holbein, manipud iti libro a The History of Protestantism (Tomo III)

[Picture Credit Line iti panid 20]

Aglawlaw ti panid 20-2: Manipud iti libro a The Library of Historic Characters and Famous Events, Tomo VII, 1895