Dagiti Misterioso a Nagtitimbukel a Bato Idiay Costa Rica
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY COSTA RICA
AG-16 A SIGLON ti napalabas idi nagaramid dagiti katutubo idiay abagatan a laud ti Costa Rica iti nadumaduma a solido ken nagtitimbukel a bato, a daddumat’ 10 a sentimetro ti kabassit ti diametroda ket dagiti sabsabali, aginggat’ 2.4 a metro ti diametroda. Perpekto ti pannakaaramidda isu a mapanunot la ketdi ti maysa no ‘Kasanot’ pannakaaramidda? Aniat’ nakausaranda?’
Natakuatan pay dagiti nagtitimbukel a bato iti dadduma a pagilian, a pakairamanan ti Chile, Mexico, ken ti Estados Unidos. Ngem naisalsalumina dagiti nagtitimbukel a granito ti Costa Rica. Naisangsangayan ti kalidadda. Daddumat’ perpekto ti kinatimbukelda ken nalamuyot ti rabawda. Masansan a masarakan dagitoy a nagrupogrupo iti 20 wenno nasursurok pay. Nangnangruna a makapainteres ta adu kadagitoy ti naurnos iti geometriko a padron, kas iti trianggulo, rektanggulo, ken diretso a linia. Dagitoy nga urnos masansan nga itudoda ti magnetiko nga amianan ti daga.
Idiay Diquis River Delta a natakuatan ti sumagmamano a nagtitimbukel a bato. Daddumat’ masarakan iti asideg ti makin-abagatan a siudad ti Palmar Sur, Buenos Aires, ken Golfito agraman idiay probinsia ti Guanacaste agingga iti amianan ken iti sentral a tanap. Ti sumagmamano nga artifact a natakuatan a kadua dagiti nagtitimbukel a bato nakaipaayda kadagiti nagpapateg a pamalatpatan iti panangpetsa kadagitoy. Pattapattaen dagiti arkeologo nga 400 K.P. ti petsa ti dadduma kadagitoy a misterioso a bato. Naaramid ti kaaduan a bilang idi nagbaetan ti 800 ken 1200 K.P. Dadduma kadagitoy ket nasarakan iti asideg ti kas man la kabalbalayan wenno denna unay dagiti tanem. Iti panaglabas dagiti tawen, dadduma a nagtitimbukel a bato ket dinadael dagiti tattao a nangipagarup nga adda masarakanda a gameng a nailemmeng iti unegda. Nupay kasta, adda katalogo ti National Museum ti Costa Rica iti 130 a nagtitimbukel a bato nga adda pay laeng. Ngem adu pay dagiti di nailista iti katalogo. Nagrigat a bilangen dagitoy a kadaanan a nagtitimbukel a bato agsipud ta awandan iti dati a yanda ken nayarkosdan kadagiti pribado a disso, kas kadagiti hardin ken simbaan. Sigurado nga adu pay ti di natakuatan—naikali dagiti dadduma, daddumat’ adda kadagiti nasamek a bakir.
Kasanot’ pannakaaramidda? Misterio dayta. Agparang a nasken idi ti sumagmamano a mekanikal a pamay-an tapno maaramidan ti kasta a kinapulido. No mausig ti kinaadu dagiti estatua kadagidi a panawen, maammuantayo a nalalaing nga eskultor dagiti nagaramid kadagiti nagtitimbukel a bato. Sa, paneknekan dagiti balitok nga artifact a napetsaan iti rugrugi ti 800 K.P. nga aduandan iti kapadasan nga agtrabaho kadagiti nakabarbara a temperatura. Adda teoria a masapul a nabara a temperatura iti panangukit kadagiti nagtitimbukel a bato. Kalpasanna napalamiisan tapno maikkat ti makinruar a palunapin ti bato. Mabalin a nairingpas ti trabaho babaen ti panangpasileng kadagiti nagtitimbukel a bato iti liha wenno lalat.
Inlawlawag ti maysa a sientipiko a dagiti daddadakkel a nagtitimbukel a bato “ket produkto dagiti kalalaingan nga artesano, ken [dagiti nagtitimbukel a bato] dandani perpekto ti kinatimbukelda ta no rukodem ti diametroda iti medida ken tinnag, awan makitam a pagkuranganda.” Daytoy a kinaeksakto ipatuldona ti kinalaing dagiti katutubo nga umili iti matematika, ti adelantado a pannakaammoda nga agukit iti bato, ken ti panagusarda kadagiti remienta. Nupay kasta, tangay kasla awan naisurat a lenguahe dagitoy a tattao, awan pakaammuan iti apagisu a panagaramidda kadagiti nagtitimbukel a bato.
Kasla granito a bato ti kaaduan kadagitoy a nagtitimbukel a bato. Ti kaasitgan a naammuan a pagtebbagan iti granito ket idiay tuktok ti kabambantayan nga agarup 40 aginggat’ 50 a kilometro manipud iti Diquis River Delta. Kasano a naisalog dagiti eskultor ti kakasta kadadagsen a bato? No natebbag dagiti nagtitimbukel a bato, sigurado nga inan-annadan a naimbag dagiti eskultor ti isasalogda. Mapanunotyo kadi ti rigat ti mangisalog iti nagdagsen a banag sa ket nagaddayo ken awan pay la idi dagiti moderno nga alikamen? Kasano aya ti eksakto a kadagsen dagiti nagtitimbukel a bato? Daddumat’ nasurok a 16 a tonelada!
No matebbag ti granito ken maisalog sakbay a maukit, nasurok a 24 a tonelada ti kadagsen ti 2.7 a metro kubiko a kasapulan para iti nagtimbukel a banag a 2.4 a metro ti diametrona! Mabalin unay a tapno makaaramid dagiti katutubo iti nalawa, planada a kalsada tapno posible ti panagibiahe, winadaanda la ketdi ti nasamek a bakir. Naisangsangayan a gapuanan! Dadduma a nagtitimbukel a bato ket naaramid iti coquina, maysa a material a kas man la kaliso, a masarakan kadagiti aplaya nga asideg iti sabangan ti Diquis River. Mabalin nga ipalnaad daytoy a naibalsa ti bato agarup 50 a kilometro manipud iti surong. Dadduma a nagtitimbukel a bato ket masarakan idiay Caño Island, agarup 20 a kilometro manipud kosta ti Pacifico.
Awan ti makailawlawag a naimbag iti orihinal a nakausaran dagitoy a nagtitimbukel a bato. Mabalin a pagilasinan dagitoy iti ranggo wenno kinatan-ok ti panglakayen iti tribu wenno purok. Mabalin met a narelihiosuan wenno seremonial a simbolo dagitoy. Dagiti masakbayan a panagadal dagiti managkabakab mabalin nga ipalgakdanto ti misterio dagitoy a nagtitimbukel a bato idiay Costa Rica.
[Mapa iti panid 22, 23]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
Costa Rica
[Credit Line]
Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Ladawan iti panid 23]
Ti locomotive iti likudan ti nagtimbukel a bato ipakitana ti eskala
[Credit Line]
Impaay ti National Museum ti Costa Rica
[Dagiti ladawan iti panid 24]
Dagiti nagtitimbukel a bato iti arubayan ti National Museum ti Costa Rica
Ti kadakkelan pay laeng a nagtimbukel a bato a nasarakan agingga ita, nga addaan iti diametro a 8.5 a pie
[Credit Line]
Impaay ti National Museum ti Costa Rica