Nasaem a Pannakaabak ni Xerxes

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY GRECIA

MASDAAW ti inosente a biahero kadagiti napupudot nga ubbog ken geyser a mangipugso iti gas nga asupre. Mabalin a masdaaw a makaammo a ti kapatagan iti kosta​—a maawagan ditoy a Thermopylae, kaipapananna “Dagiti Napudot a Ruangan”​—ket akikid a daga a dandani saan idi a mapagnaan. Ngem mabalin nga ad-adda payen a masdaaw no maamirisna a ditoy, ken uray idiay ab-abagatan pay iti puro ti Salamis, masarakanna dagiti nabatad nga ebidensia a naisangsangayan ti kinaumiso ti padto ti Biblia.

Kinapudnona, no mausig ti napasamak ken maitunos iti pannakatungpal, talaga a nakaskasdaaw dagiti detalye ti sumagmamano a padto iti libro ti Biblia a Daniel a nakainaigan dagitoy a lugar. Mangtedda iti makakombinsir nga ebidensia a ti Biblia ket Sao ti Dios. Iti Daniel kapitulo 11, masarakantayo ti nalawag a pagarigan. Naipakaammo ken Daniel ti padto “iti umuna a tawen ni Dario a Medo,” agarup 538 K.K.P. (Daniel 11:1, NW) Ngem adu a siglo ti sinaklaw ti pannakatungpal ti naipalgak idi a padto.

Kastoy ti impadto ti Daniel 11:2, NW, maipapan ti maysa nga Ari ti Persia: “Adtoy! Addanto pay tumakder a tallo nga ari maipaay iti Persia, ket daydiay maikapat agakupto iti dakdakkel a kinabaknang ngem kadagiti amin a sabsabali. Ket apaman a pimmigsa iti kinabaknangna, gutugotennanto ti isuamin maibusor iti pagarian ti Grecia.”

Kalpasan da Ciro II, Cambyses II, ken Dario I, kinapudnona ‘ti maikapat nga ari’ isu ni Xerxes I, a sigun iti magun-odan nga ebidensia, isu daydi Asuero a nadakamat iti libro ti Biblia nga Ester. Agpayso kadi a ‘ginutugotnan ti isuamin maibusor iti pagarian ti Grecia,’ ket ania ti nagbanagan daytoy?

Xerxes​—Determinado a Manangparmek

Masapul idi a daeran ni Xerxes ti epekto ti pannakaabak ti buyot ni amana a Dario, idiay Marathon.a Isu a binusbos ni Xerxes dagiti immuna a tawen ti panagturayna a nangparmek kadagiti iyaalsa iti imperio isu a “pimmigsa [met] iti kinabaknangna.”

Nupay kasta, sangkapanunot idi ni Xerxes ti insugsog dagiti ambisioso nga opisialna a panangparmekna iti Grecia. Isu a nanipud idi 484 K.K.P., nangbusbos ni Xerxes iti tallo a tawen a nangurnong, manipud kadagiti amin a probinsia ken estado nga iturturayan ti Persia, iti naipadamag a maysa kadagiti kadadakkelan pay laeng a buyot a nagmartsa iti rabaw ti daga. Sigun ken Griego a historiador Herodotus, 2,641,610 a mannakigubat ti naisangsangayan a dagup amin a buyot ni Xerxes iti takdang ken baybay.b

Kabayatanna, nangrugi metten a nagsagana dagiti Griego iti mismo a pamay-anda. Nupay marinoda, kurang ti buyotda iti baybay. Ngem ita, nangrugin a nangbuangay ti Atenas iti pakigubat a puersa iti baybay gapu iti pangta nga iraraut dagiti Persiano ken imbilin kadakuada ti orakulo ni Delphi nga ikaluyada ti bagida babaen ti “kayo a bakud.”

Adu ti nadiskobreda a pirak iti kukua ti estado a pagminasan ti Laurium, ket ginuyugoy ni Themistocles, maysa a prominente a politiko a taga Atenas, ti Asamblea nga usarenna ti amin a ganansia iti pagminasan a pagaramid iti 200 a barko a trireme. Nupay nagpangadua idi damo, indauluan ti Sparta ti pannakabuangay ti Heleniko a Liga, a buklen ti 30 a siudad-estado ti Grecia.

Kabayatanna, pinagabante ni Xerxes ti agresibo ken manangdadael a puersana idiay Europa​—nupay talaga a narigat daydi. Dagiti siudad iti igid ti kalsada ti nagpakan, a naggastuanda iti 400 a talento ti balitok iti kada aldaw para iti maminsan la a pannangan ti intero nga armada. Sumagmamano a bulan sakbayna, nasaksakbay a naibaon dagiti mensahero tapno maisagana dagiti binukel, animal, ken nagpayak a pagtaraon ti naarian a sangakabbalayan. Ni Xerxes laeng ti addaan iti tolda; iti kannag ti nagturogan dagiti amin a buyotna.

Masapul a ballasiwen nga umuna ti nagadu a soldado ti Hellespont (maawagan itan a Dardanelles), maysa nga akikid a kanal a mamagsina iti Asia ken Europa. Kalpasan a nadadael ti dua a barangay a pannakarangtayna kabayatan ti maysa a bagyo, makapungpungtot unay nga imbilin ni Xerxes a mamin-300 a malatigo, mamarkaan iti landok, ken makawaran ti mismo a danum ti Hellespont. Pinapugotanna met dagiti inhenierona. Idi naaramid iti rabaw ti Hellespont ti dua pay a rangtay, intero a makalawas a binallasiw dayta ti buyot.

Thermopylae​—Nangina, Akikid a Daga

Idi agarup ngalay ti 480 K.K.P., ti buyot ti imperio ti Persia, a kinuyog ti buyot dagiti barko, nakagtengda iti kosta ti Thessaly. Inkeddeng met laengen dagiti nagkaykaysa a puersa dagiti Griego nga agkampoda idiay Thermopylae, maysa nga akikid a daga nga idi a tiempo, dagiti kabambantayan ti kontinente ket narangkis nga agpababa aginggat’ 15 a metro iti aplaya.c

Manmano laeng a Persiano ti makapaggigiddan a magna iti daytoy a daga nga uray la mabalin ida a lapdan ti maysa a grupo dagiti nababaked a soldado. Nagpuesto ti immun-una a puersa dagiti 7,000 a Griego babaen ti panangidaulo ni King Leonidas ti Sparta kadagiti akikid a pagnaan nga asideg iti Thermopylae. Kabayatanna, dagiti Griego a buyot iti baybay, 270 a pakigubat a barko, ti naglayag iti baybay ti Artemisium, a kas man la pusa ken utotda a makilinnib-at kadagiti barko ti Persia.

Nagteng ni Xerxes ti Thermopylae idi kattapog ti Agosto, a sikokompiansa a maparmekna dagiti Griego gapu iti kinaadu ti buyotna. Idi saan a simmuko dagiti Griego, imbaonna dagiti Medo ken Cissiano a mangpapanaw kadakuada; ngem nakaro ti pannakaabak dagitoy a buyot, ket naabak met dagiti Immortal (nalalaing a tropa a makigubat), nga imbaon ni Xerxes iti sidong ni gobernador Hydarnes.

Ni Ephialtes, Maysa a Batibat

Idi kasla maabaken dagiti Persiano, nagboluntario ni Ephialtes (“batibat” iti Griego), maysa a naagum a mannalon idiay Thessaly, nga iturongna ida kadagiti katurturodan, iti likudan ti puersa dagiti Griego. Kabigatanna, naabutan dagiti Persiano dagiti Griego tapno rautenda ida iti likudan. Tangay naamiris dagiti taga Sparta a dandanidan maparmek, siraranggas unay nga inkaluyada ti bagida; adu kadagiti rimmaut kadakuada a pinilit dagiti komanderda, ti naibaddebaddek agingga a natay wenno naipaturong iti baybay. Kamaudiananna, napapatay ni King Leonidas ken amin a kakaduana nga agarup 1,000 a soldadona. Nadanon ni Hydarnes ti murdong ti buyot dagiti taga Sparta.

Ti buyot dagiti Persiano agraman dagiti natda kadagiti barko ti Persia rinautda dagiti taga Atenas. Napan ni Xerxes idiay Attica, a nagsamsam ken nanguram bayat nga immabante. Nagbakuit dagiti taga Atenas iti kabangibang a puro ti Salamis. Nagtalinaed dagiti barko ti Grecia iti nagbaetan ti Atenas ken Salamis. Dua a lawas ti napalabas sakbay a narbek ti nasarikedkedan a paset ti Atenas. Napapatay amin a manangikaluya, sada rinebba, inuram, ken sinamsam dagiti santuario.

Salamis​—Nausar ti “Kayo a Bakud”

Nakirinnupaken dagiti pakigubat a barko ti Grecia kadagiti barko ti Persia iti sumagmamano a naranggas ngem saan unay a naballigi a rinnupak iti asideg ti Thermopylae. Kalpasanna, idi nagsanud iti takdang, immatras a nagpaabagatan dagiti barko ti Grecia. Nagtitipon manen dayta iti baybay ti Salamis, a nangaramidan ni Themistocles iti plano a pannakigubat.

Ammona a ti 300 a barko a pakigubat dagiti taga Fenicia isut’ biag dagiti Persiano a buyot iti baybay sa daddadakkelda ken nalaklakada nga imaniobra ngem kadagiti babbabassit, nalalagda a trireme dagiti Griego. Agdagup iti 1,200 ti barko dagiti Persiano, idinto ta 380 laeng iti buyot ti Grecia. Ket basbassit ti kapadasan dagiti Griego a marino ngem kadagiti Persiano a marino nga adda kadagiti pakigubat a barko. Ngem akikid ti kanal iti nagbaetan ti Salamis ken kosta ti Attica. Kalalainganna laeng ti kalawana para iti aggigiddan a dumarop a 50 a barko. No masikapan dagiti Griego dagiti Persiano iti daytoy natural nga imbudo, maabak dagiti Persiano nupay ad-adu ken nalalaingda. Kellaat kano a nangkarit ni Themistocles babaen ti panangipatulodna iti makaallilaw a mensahe ken Xerxes a rumauten sakbay a makapagtalaw dagiti barko a pakigubat dagiti Griego.

Ket kastat’ napasamak. Dagiti barko ti Persia, a tunggal pakigubat a barko ket napnuan igam babaen kadagiti naipataraigid a gumagaud ken mannakirupak a nagtagigayang ken pumapana, ti limmakub iti murdong ti Attica ken naglayagda a nagturong iti kanal. Tangay sigurado idin ni Xerxes nga isut’ agballigi, insaadna ti tronona iti tuktok ti maysa a bantay tapno sinanam-ay a mabuyana ti dangadang.

Nasaem a Pannakaabak

Adda dakkel a riribuk bayat a nagaaripuno dagiti Persiano iti akikid a kanal. Kellaat nga adda naguni a trumpeta manipud iti nangato a disso ti puro ti Salamis, ket siuurnos a nagpasurong dagiti barko ti Grecia. Dinungpar dagiti trireme ti Grecia dagiti barko ti Persia, sada dinadael dagiti pagyanan ti kargamentoda ken pinagdidinnuronna ida. Limmagto dagiti Griego a mannakigubat kadagiti nadadael a barko dagiti kabusor, a siaasut dagiti kampilanda.

Nagkaiwara iti kadaratan ti aplaya ti Attica kadagiti nadadael a tabla ken narangrangkay a bangkay. Kalpasan daytoy a didigra, inurnong ni Xerxes dagiti nabatbati a barkona sa nangrugin a nagawid. Nalpasen ti kampaniana iti daydi a tawen. Ngem imbatina ti adu a buyotna sadiay iti sidong ti panangidaulo ti bayawna a ni Mardonius tapno palabasenda ti kalam-ekna.

Para kadagiti napinget nga estudiante ti Biblia, ti pannakaabak idiay Salamis ket nasaksakbay a pagilasinan, iti kamaudianan a panangdominar ti Griego a “kalakian a kalding” iti padto ni Daniel maipapan iti ‘dua ti sarana a karnero’ a Medo-Persia. (Daniel 8:5-8) Napatpateg pay, ipasigurado ti padto ti Biblia kadagiti adipen ti Dios a pagpatinggaento met laengen ti panagturay ni Ari Jesu-Kristo ti barengbareng a panangikagumaan ti tao a mangdominar.​—Isaias 9:6; Daniel 2:44.

[Dagiti Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 25]

Ti Trireme​—Makapapatay a Lugan

Ti bileg a nangabakan dagiti taga Atenas a buyot iti baybay idiay Aegean idi maikalima a siglo K.K.P. isu ti trireme, maysa nga atiddog a lugan iti baybay a ti layagna ti mangiturong iti dayta ngem dagiti gumagaud ti mamaglayag iti dayta no tiempo dagiti gubat iti baybay. Tunggal galera ket addaan iti bassit a grupo dagiti soldado. Ngem ti kalatda ket saan a rauten ti barko dagiti kabusor no di ket pakapuyen dagitoy babaen ti natitirad a metal a sungo ti trireme, nga ipaturong ti 170 a gumagaud iti puntiriana.

[Credit Line]

Hellenic Maritime Museum/Retrato: P. Stolis

[Mapa iti panid 26]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

PUERSA A PAKIGUBAT NI XERXES

HELLESPONT

THESSALY

ARTEMISIUM

THERMOPYLAE

ATTICA

ATENAS

MARATHON

LAURIUM

SALAMIS

SPARTA

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.