Ti Gubat iti Plataea​—Naabak ti Maysa nga “Oso”

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY GRECIA

SUMAGMAMANO a nabaybay-anen a rebbek dagiti templo. Abandonado a nakitikitan a bato ken graba a desdes. Tanap iti nagbaetan ti arisadsad ti katurturodan iti takdang ti Asopós River, 50 a kilometro iti amianan a laud ti Atenas, Grecia.

Awan ti makailibak iti kinapudno nga agtaktakderkami iti mismo a nakaaramidan ti maysa kadagiti kaudian a panagrurupak dagiti buyot ti Persia ken Grecia 2,500 a tawenen ti napalabas. Ditoy ti nakapasamakan ti kadakkelan a dangadang iti takdang kadagiti Gubat ti Persia​—ti Gubat ti Plataea.

Mangiparipirip iti Panagririnnupak

Kas iti nagsayaat ti pannakaisuratna a teksto, impakpakauna ti padto ti Biblia ti itataud ken pannakaparmek dagiti kabibilgan a nasion iti lubong adu a siglo kasakbayanna. Kas kaitungpalan ti padto, ti Medo-Persia a kabilgan idi a nasion iti lubong, nga isimsimbolo ti oso ken kalakian a kalding, sinakupna dagiti kabarbaro a teritoria. Ti kangrunaan idi a panggepna ket mapalawana ti makinlaud a masakupanna. (Daniel 7:5; 8:4) Ngem iti kampaniada maibusor iti Grecia, nakalkaldaang ti pannakaabak dagiti puersa ti Persia iti sidong ni Ari Dario I idiay Marathon idi 490 K.K.P. Uppat a tawen kalpasanna, natay ni Dario.

Nadakamat pay ti padto ni Daniel “a bumangonto pay laeng dagiti tallo nga ar-ari iti Persia” ket kalpasanda ti maikapat nga ari ti Persia “gargariennanto amin a maibusor iti pagarian ti Grecia.” Nabatad a dayta nga ari isu ni Xerxes nga anak ni Dario. (Daniel 11:2) Iti panangikagumaanna nga ibalsan ti pannakaabak ti Persia idiay Marathon, nangibaon ni Xerxes iti nakaad-adu a puersa a maibusor iti kangrunaan a paset ti Grecia idi 480 K.K.P. Ngem kalpasan ti nadara a balligi idiay Thermopylae, nagsagaba dagiti puersana iti nakas-ang a pannakaabak idiay Salamis.a

Mardonius​—Managkitakit a Mannakiranget?

Nagdardaras a nagpa-Lydia ti napabainan a ni Xerxes ket imbatina ti 300,000 kadagiti tattaona iti sidong ti natenneben a manangidaulo a ni Mardonius, a napabasol idi a mangsipsiput kadagiti naparmek a rehion ti Grecia. Manipud iti kampona no kalam-ekna idiay Thessaly, adda imbaon ni Mardonius idiay Atenas a mangisingasing a naan-anay a pakawanenna ti Atenas, ibangonna manen dagiti napuoran a templo, isublina ti teritoria, ken tratuenna buyogen ti di mangidumduma a pannakialiansa kas agwaywayas ken siwayawaya a siudad. Nupay kasta, nagkedked dagiti taga Atenas iti singasing ket nagpatulongda iti militaria ti Sparta.

Ni Mardonius ket binalakadan dagiti nagrebelde a Griego a dumasdasig kenkuana a maallukoyna dagiti nasusukir a Griego no pasuksokanna dagiti panguluenda. Ngem di kinayat ni Mardonius dayta a pamusposan. Kaskasdi nga inkagumaanna a liniklikan ti direkta a pannakirinnupak kadagiti Griego, ket intukonna manen a palubosanna a sumuko dagiti taga Atenas babaen kadagiti makaay-ayo a kondision. Nupay kasta, impatangkenda latta ti nagkedked.

Ti Kaudian a Panagrurupak

Isu a napasamak ti kaudian a panagrurupak dagiti Persiano ken Griego idiay Plataea idi Agosto 479 K.K.P. Iti sidong ni Heneral Pausanias ti Sparta, agarup 40,000 a Griego a mannakigubat​—agraman dagiti taga Sparta, Atenas, ken dagiti tropa a naggapu iti dadduma pay a siudad ti Grecia​—ti nakirinnupak iti 100,000 a tropa ni Mardonius sadiay.

Iti las-ud ti tallo a lawas, nagrinnupak dagiti kangrunaan a puersa ti dua nga armada ngem di masnup ti nagbanaganna tangay agpadpada a nagamkanda ti sangonsango a panagraranget iti ballasiw ti Asopós River. Sigun iti sariugma, inkari ti bukod a mammadles ti dua a dasig nga agpadpadada a mangabak no naynay a liklikanda ti agrinnaut. Nupay kasta, awan sarday a rinaut ti kabalyeria ti Persia dagiti Griego, ket kinemmegda ti bunggoy a mangitulod iti kasapulanda a probision sada sinabidongan dagiti bubon a pagsaksakduan dagiti Griego iti inumenda.

Para ken Mardonius, kasla asideg idin nga agpatingga ti gubat. Ngem tinagibassit daytoy a komander ti Persia ti laing ti kabusorna a makiranget. Nasulbog ti heneral iti naipanamnama a masagrapna ti madagdagus ken naisangsangayan a balligi. Isu a pinagdarasna ti buyotna nga umakarda iti ballasiw ti karayan sada rimmaut.

Nagibangon dagiti Persiano iti pannakabakudda nga uway ket pinanada dagiti kabusorda. Ti 8,000 a taga Atenas ket dinarup dagiti rebelde a Griego a kaaliansa dagiti Persiano, idinto ta ti kaaduan kadagiti puersa ni Mardonius ti nangraut iti 11,500 a taga Sparta. Kimleb dagiti taga Sparta a nangikaluya iti biagda iti likudan dagiti kalasagda a pangsarapa iti nagadu a naibiat a pana kadakuada. Ngem kalpasanna, timmakderda a kas man la bakud tapno situturedda a bumales. Babaen ti atitiddog a gayang ken nadagdagsen a kabalda, sipapartak ken ginagarada nga inasitgan dagiti Persiano.

Tangay nabiglada, immatras dagiti Persiano. Kabayatanna, pinarmek dagiti taga Atenas dagiti Griego a traidor. Ti buyot ni Mardonius​—babaen ti pannalaknib dagiti kabalyeriada​— ti nagdardaras a nagsubli iti ballasiw ti karayan. Napasag ni Mardonius manipud iti kabaliona sa napapatay. Nawarawara ken nagtataray dagiti buyot ti Persia tangay awanen ti liderda.

Iti ballasiw ti baybay iti kosta ti Mycale iti Ionian Sea, maigiddato a nakagun-od ti bunggoy dagiti barko ti Grecia iti dakkel a balligi kadagiti navy ti Persia, a dandani dida nakalasat iti pannakaabakda idi idiay Salamis makatawen kasakbayanna. Nakaro unay ti pannakaabak ti ragup a puersa ti nabileg a buyot ti Persia.

Lugpi nga “Oso”

Pulos a saanen a nakidangadang dagiti namilitariaan a puersa ti Persia idiay Europa. Naan-anay a nadadael ti buyot ti Persia kas organisado a mannakidangadang a puersa. Kalpasanna, sigun iti libro nga A Soaring Spirit, “napan nagpakni ni Xerxes kadagiti kabeserana ken iti panangparagsak dagiti assawana. Pasaray nagutugot a mangitultuloy kadagiti proyekto ni amana iti panagbangon, ket nanayonan dagiti palasio ken nagdadakkel a pasdek idiay Persepolis, ti seremonial a kabesera ti Persia. Ngem awan unayen dagiti napateg a nagapuananna.”

Tangay sitatalged a masalsalakniban ti naarian a panagbiagna, intulok ti dati nga ambisioso nga ari a makumikom kadagiti awan serserbina a napolitikaan a maniobra ken tsismis iti palasio. Ngem kaskasdi a napaay iti dayta a kasasaad. Idi 465 K.K.P., iti mismo nga iddana, isut’ impapatay ti maysa a grupo dagiti nagkikinnumplot.

Kastoy ti inlawlawag ti A Soaring Spirit: “Iti nagsasaganad a nadumaduma nga ari ti Persia​—uray kaskasano iti panangmatmat dagiti Griego a mannurat a nagserbi kas dagiti kangrunaan a gubuayan ti impormasion maipapan iti imperio iti daytoy a tiempo​—awan ti nangipakita iti kinasiglat wenno kinalaing da Ciro wenno Dario. Iti sidong ti panagturay ti anak ni Xerxes a ni Artaxerxes I, kuarta saan a dagiti tropa, ti nagbalin a kangrunaan nga instrumento ti paglintegan ti imperio ti Persia. Inusarna ti sensilio ti pagarian tapno makibiang kadagiti gannuat dagiti Griego, sana pinasuksokan ti maysa [a siudad-estado] ken kalpasanna ti maysa pay tapno mariribukna ida . . . Nakitikitan dagiti balitok a daric a sensilio iti ladawan ni Dario a siiiggem iti bai ken pagikkan kadagiti pana; buyogen panangrabak nga imbilang dagiti Griego dagitoy kas ‘dagiti Persiano a pumapana.’”

Nagtultuloy a namansaan iti dara ti Imperio ti Persia gapu iti panagkikinnumplot ken panangpapatay agingga iti pannakapukawna idi agangay. In-inut a kimmapuy ti imperio, ket nangrugin a napukaw ti dinastia a Persiano ti pannakabalin ken ti abilidadna a mangituray.

Iti laksid dagiti maudi a panagregget a mangpabileg iti rehimen, ti naarian a balay ket nakasaganan a mapadisi idi a ni Alejandro a Dakkel​—maysa a lalaki a ti imperialistiko nga arapaap ken ambisionna ket kapadpada ni Ciro​—ti nangrugin a nagmartsa iti nalawa a masakupan ti imperio idi maikapat a siglo K.K.P. Maminsan manen a natungpal ti tunggal detalye ti padto ti Biblia.

[Footnote]

[Kahon/Dagiti ladawan iti panid 26]

Medo-Persia ken Grecia​—Dua a Siglo a Rinnupak

539 K.K.P. Nagbalin ti Medo-Persia a maikapat a kabilgan a nasion iti lubong. Sinakupna ti teritoria iti tallo a kangrunaan a direksion: amianan (Asiria), laud (Ionia), ken abagatan (Egipto) (Daniel 7:5; 8:1-4, 20)

500 K.K.P. Immalsa dagiti Griego ti Ionia (Asia Minor) maibusor kadagiti agtuturay iti Persia

490 K.K.P. Linabanan dagiti taga Atenas dagiti Persiano idiay Marathon

482 K.K.P. ‘Ginutugot [ni Xerxes] ti isuamin maibusor iti Grecia’ (Daniel 11:2)

480 K.K.P. Nadara a balligi dagiti Persiano idiay Thermopylae; nakaro a pannakaabak dagiti Persiano idiay Salamis

479 K.K.P. Nagballigi dagiti taga Atenas ken Sparta maibusor kadagiti Persiano idiay Plataea

336 K.K.P. Nagbalin nga ari ni Alejandro iti Macedonia

331 K.K.P. Ginudas ni Alejandro a Dakkel ti buyot ti Persia idiay Gaugamela; nagbalin ti Grecia a maikalima a kabilgan a nasion iti lubong (Daniel 8:3-8, 20-22)

[Dagiti ladawan]

Persiano a pumapana

Prosesion dagiti kabalyeria ti Grecia

[Dagiti Credit Line]

Musée du Louvre, Paris

Impalubos ti British Museum a maretrato

[Kahon iti panid 26]

Ti Maudi a Pagbanagan Amin a Panagdadangadang ti Natauan a Pannakabalin

“Iti kaaldawan dagidiay nga ar-ari mangipasdekto ti Dios ti langit iti maysa a pagarian a saanto a pulos maiyeg iti pannakadadael. Ket ti pagarian a mismo saanto a mayawat iti aniaman a sabali nga ili. Rumekennanto ken pagpatinggaenna amin dagitoy a pagarian, ket dayta a mismo agtalinaedto agingga kadagiti tiempo a di nakedngan.”​—Daniel 2:44, NW

[Ladawan iti panid 25]

Ti pagbabakalan ti Plataea, a nakatalipuposan ti organisado a mannakidangadang a puersa ti Persia