Ti Euro​—Kabbaro a Kuarta Para iti Kadaanan a Kontinente

KINAGAT ti maragragsakan a Pranses a finance minister ti kabbaro a sensilio sana kinuna: “Pudno daytoy, saan a bugos. Daytoy ti damo a naaramid ditoy Francia ken ditoy Europa.” Ti sensilio ket damo a euro a naaramid iti opisial a pagsukogan ti sensilio iti Francia. Lunes, Mayo 11, 1998 ti petsa idi.

Ania ti euro? Kasano nga apektaranna dagiti agtagtagibalay, trabahador, turista, ken negosio ti intero a Europa? Addanto kadi ti di mapakpakadaan nga epektona para iti sangalubongan nga ekonomia? Sakbay nga ibellengyo dagiti kuartayo a deutsche mark, lira, wenno franc, nasayaat no ammuenyo a naimbag ti sungbat dagitoy a saludsod.

Kasano a Timmanor ti Ideya?

Idi a ti European Community ket pinagbalin ti Maastricht Treaty a European Union (EU), idi Nobiembre 1, 1993, maysa kadagiti kangrunaan a kalat isu ti panangyussuat iti maymaysa a kita ti kuarta kadagiti naikameng a pagilian.a Nanipud pay idi tiempo dagiti Romano, awan ti maymaysa a kuarta ti Europa. Naikeddeng a euro ti ipanaganda iti baro a kuarta. Saan nga amin a pagilian ti EU ket nakiraman iti daytoy a panagkaykaysa ti kuarta. Ti 11 laeng kadagiti 15 a pagilian ti EU ti sidadaanen a mangusar iti euro. Dagitoy a pagilian isuda ti Alemania, Austria, Belgium, España, Finland, Francia, Ireland, Italia, Luxembourg, Netherlands, ken Portugal. Saan a naragpat ti Grecia ti estandarte iti ekonomia para iti pannakiraman. Dagiti nabati a tallo​—ti Britania, Denmark, ken Sweden​—dida pay la kayat ti makiraman ita.

Agin-inutto ti pannakayussuat ti euro. Itay Enero 4 daytoy a tawen, nangrugi a maisukat ti euro kadagiti internasional a currency exchange ngem awan papel de bangko a mausar. Innem a bulan a mayintroduser dagiti sensilio ken papel de bangko ti euro a mangrugi inton Enero 1, 2002​—kalpasanna dagiti dati a kuarta ti pagpagilian a nakiraman nalabit maipabuyada laengen kadagiti museo wenno idulin dagiti kolektor. Mapattapatta a 12 bilion a papel de bangko ken 70 a bilion a sensilio nga agdagup iti 300,000 a tonelada, ti sukatanto ti euro. Manamnama a dagiti natda pay a pagilian ti EU ket situtulokton a makikameng iti gunglo dagiti agus-usar iti maymaysa a kuarta.

Kinuna ti finance minister ti Austria maipapan iti iseserrek ti euro: “Addatayon iti bannawag ti baro a panawen ti panagsusugpon ti Europa.” Ngem nadibidir ti opinion ti publiko idiay Europa maipapan iti euro nga adda 47 a porsiento dagidiay mamati a ti maymaysa a kuarta pagbalinenna ti Europa a nabileg a puersa ti ekonomia ken ti 40 a porsiento a mamati a paralisaduen ti euro ti ekonomia ti Europa. Adda pay ket dagidiay nangisingasing a ti maymaysa a kuarta ket mangiturongto iti gubat! Iti nagbaetan dagitoy, adda dagidiay agpangpangadua a “Euroskeptics,” dagidiay makabigbig iti pagimbagan ti kaadda ti maymaysa a kuarta ti Europa ngem kuestionaranda ti panagballigina inton kamaudiananna.

Matmatan Dagiti Dadduma a kas Bendision . . .

Kastoy ti kinuna ti kangatuan nga administratibo a gunglo ti EU, ti European Commission: “Gapu ta nabukel ti maymaysa a kuarta, maipaayen ti Europa kadagiti umilina, annakna ken kasugponna . . . ti natibtibker a simbolo ti agpapareho a pagturongan a situtulok a pinilina: ti pannakabangon ti komunidad a naibasar iti talna ken kinawadwad.”

Dakamaten dagiti mangitantandudo iti euro ti adu a potensial a pagimbagan ti maymaysa a kuarta. Ti kangrunaan a direktamente a pagsayaatan isu ti pannakailaksid dagiti gastos no agpasukatka iti kuarta. No dadduma dakamatenda ti ehemplo ti di mabambannog a biahero a Europeo a bisitaenna amin a 14 a pagilian ti EU iti ruar ti pagilianna. No, kas pagarigan, 1,000 deutsche mark ti awitna ket ipasukatna ti kuartana iti kada pagilian, agbanagto a 500 a mark ti nabati gapu laeng iti nagastosna nga agpaspasukat!

Kasta met, saanton nga ibaklay dagiti export ken import ti gastos ti foreign exchange. Umarngi met, ikkatento ti maymaysa a kuarta ti dadduma pay a gastos iti panagpangato-panagpababa ti balor ti kuarta. No bumaba ti balor ti kuarta ti maysa a pagilian, agbalin a nanginngina dagiti imported a tagilako iti dayta a pagilian. Masansan a mangibunga daytoy iti implasion. No kasta, no maymaysa ti kuarta nga awanan risgo iti panagbaliwbaliw ti exchange rate, ad-addanto a maguyugoy ti Europa dagiti baniaga a managpuonan.

Masirmata pay dagiti promotor ti euro ti panagpababa ti presio iti intero a Europa. Nalaklakan a pagdiligen agpadpada dagiti gumatgatang ken negosiante dagiti presio, ket inton rummuar dagiti sensilio ken papel de bangko a euro inton 2002, daytat’ nasimsimplento payen. Manamnama a bumabanton ti naggigidiatan ti presio ti pareho a produkto iti nadumaduma a paset ti Europa, a pagsayaatan dagiti gumatgatang.

. . . Matmatan Dagiti Dadduma a kas Lunod

Kasta ti opinion dagiti kritiko. Mamatida a paralisaduen ti euro ti ekonomia ti Europa, dadaelenna ti pannakibagayna ken lapdanna ti irarang-ayna. Ipadlesda a ti maymaysa a kuarta paaduenna dagiti awan panggedanna, atrakarenna dagiti adu a teoretikal a panangatake kadagiti money market, ken pataudenna dagiti napolitikaan a tension. Nagminaren ti kakasta a napolitikaan a tension. Maysa a pagarigan isu ti rinnisiris ti Alemania ken Francia no asino ti agbalin nga ulo ti European Central Bank, ti manartarawidwid iti euro. Ad-adu pay a kasta a riri ti manamnama bayat a kada kameng ti EU iporsegina ti bukodna nga agenda.

Kadagiti sumagmamano a pagilian ti EU, naisalsalumina ti agdama a kaadu ti awan panggedanna. Adu ti mangpabasol iti pannakakissay ti paggastosan ken ti panagpangato dagiti buis a maipakalikagum tapno maragpat ti estandarte ti agmaymaysa a kuarta a kas makagapu. Iti intero a Europa adu ti agprotesta maibusor kadagiti namedmed a pinansial a pagannurotan a ramanenna ti panangkissay kadagiti nawadwad a programa ti welfare, pension, ken pannakataming ti salun-at. Kasano kapaut ti kakasta nga estrikto a pinansial a disiplina? Masulisogto kadi dagiti dadduma a pagilian a lumulok iti panaggastosda inton agkurrin ti euro? Duprakento ngata ti kasta a nalukay a pagalagadan ti maymaysa a sistema ti kuarta ti Europa?

Idagadag dagiti dadduma ti napalalo a sentimiento dagiti umili iti kuarta ti pagilianda. Ad-adu ti kaipapanan ti kuarta ngem ti panangtagikua laeng iti dayta. Kadagiti adu, kaipapanan met dayta ti historia ti pagilianda, simbolo a kas iti kapateg ti bandera. Ti kuarta ti nasion ket pagilasinan a mangmangged, agkukuenta, agpattapatta, agnegnegosio, ken agur-urnong dagiti umili. Idinto ta dagiti Aleman, kas pagarigan, ket makitada a magudua ti kuarta nga indepositoda idiay bangko gapu ta nagbalin a euro, dagiti Italiano biglanto nga agbalin a maysa a euro kada 2,000 inton maiwaksin ti lira. Sigun iti maysa a panagsirarak, “makadidigranto” a kapadasan ti adu a Europeo inton agkurrin ti euro.

Maikanatad Aya Kadagiti Isuamin?

Igunamgunam dagiti dadduma nga ekonomista iti EU ken idiay Estados Unidos a nupay adda nawadwad a napolitikaan a disposision para iti maymaysa a kuarta, nabingaybingay dagiti ekonomia ti Europa, nairamut dagiti umili kadagiti daga a nakayanakanda, ken nagduduma unay ti kulturada. Gapuna, maisupadi kadagiti residente ti Estados Unidos, dagidiay taga Europa a makapukaw iti panggedanda dida kayat ti agbalkut ken umalis iti adayo a lugar nga agbirok iti trabaho. Mamati dagiti dadduma nga eksperto a ti kasta a pannakabingbingay lapdanna ti panagbibinnadang dagiti nasion nga agus-usar iti euro tapno pagraranudanda koma ti ekonomia ken kasta met ti kuarta.

Iti sidong ti maymaysa a sistema ti kuarta, sigun kadagiti kritiko, mapukaw dagiti indibidual a gobierno ti pannakibagaybagayda no kadagiti problema ti ekonomia. Kunada nga iyalisto ti euro ti pannakabalin manipud kadagiti indibidual a pagilian ket agturong iti baro a European Central Bank, idiay Frankfurt, Alemania. Kalpasanna, nayonan daytoy ti kinarigat ti koordinasion dagiti pagalagadan iti buis ken dadduma a pagannurotan iti ekonomia iti intero a kontinente. Irason dagiti kritiko a bumilegto dagiti ehekutibo ken lehislatibo a gunglo idiay Brussels ken Strasbourg. Wen, kalikaguman ti Maastricht Treaty ti kaadda ti napolitikaan a timpuyog nga inton agangay desisionanna dagiti pagalagadan a baniaga ken depensa agraman dagiti pagalagadan ti ekonomia ken sosial. Naurnosto ngata ken awan riribukna daytoy a panagbalbaliw? Tiemponto laeng ti mangibaga.

“Dakkel a Sugal”

Kabayatanna, inrugin dagiti bangko ken supermarket a suportaran ti iseserrek ti euro, a nanglukatdan kadagiti depositoda a euro ken nangipaskildan kadagiti presio a euro a kadenna dagiti lokal a kuartada. Kalatda ti naannayas a panagbalbaliw inton tawen 2002. Adda nalatak a magasin a Pranses a nakaiwarasen iti nasurok a 200,000 a calculator a nakaprograman a mangipakita iti kombersion ti franc ken ti euro.

Addanto ngata aldaw a karibalton ti euro ti kapigsa ti doliar ti E.U.? Adu ti mangipapan nga apaman a limmataken ti euro, saanton a kas ita ti kapigsa ti Estados Unidos no kadagiti ekonomia ti lubong. Ipadlesda a ti euro agbalinto a sangalubongan a reserba a kuarta a kaduana ti doliar. Kuna ni Jill Considine ti New York Clearing House Association: “Tumaudto ti baro nga eksena ti kompetision.”

Anianto ti masanguanan ti euro? Inawagan ti Aleman nga editor a ni Josef Joffe ti maymaysa a kuarta a “naindaklan a karakrus ti Europa” ken “dakkel a sugal.” Innayonna: “No agmintis, mabalin a dadaelenna ti nawadwad a gapuanan ti Europa iti napalabas a 50 a tawen.” Inyebkas ti Pranses a finance minister ti rikrikna dagiti adu a Europeo idi kinunana: “Adda nawadwad a pananginanama ken nawadwad a panagbuteng.”

[Footnote]

[Kahon iti panid 14]

IMPORMASION MAIPAPAN ITI EURO

● Ti gatad ti maysa a euro ket nangatngato la bassit ngem iti maysa a doliar ti E.U.

● Pito a denominasionto dagiti euro a papel de bangko: 5, 10, 20, 50, 100, 200, ken 500 a euro

● Iti parupa ti euro a papel de bangko addaanto iti mapa ti Europa agraman sumagmamano a kadawyan a rangtay, ket iti bangirna, ladladawan dagiti tawa wenno pagserkan

● Dagiti sao a “EURO” ken “ΕΥΡΩ” agpadada nga agparang kadagiti papel de bangko, tapno irepresentarda dagiti letra a Romano ken Griego

● Agparang dagiti sensilio a euro iti walo a denominasion: 1, 2, 5, 10, 20, ken 50 cents agraman 1 ken 2 a euro

● Agpapareho a ladawan ti Europa ti parupa dagiti sensilio ken nasional a ladawan iti kasumbangirna

[Mapa iti panid 13]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

EUROPEAN UNION

BRITANIA

DENMARK

SWEDEN

GRECIA

Dagiti agdama a kameng ti panagkaykaysa iti kuarta

IRELAND

PORTUGAL

ESPAÑA

BELGIUM

FRANCIA

NETHERLANDS

ALEMANIA

LUXEMBOURG

FINLAND

AUSTRIA

ITALIA

[Picture Credit Line iti panid 12]

Amin a kuarta iti panid 12-14: © European Monetary Institute