Ni Comenius​—Ti Namunganayan ti Moderno nga Edukasion

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY CZECH REPUBLIC

KAS maestro, ammo unay ni John Comenius dagiti depekto ti sistema ti eskuelaan a nagtrabahuanna idi maika-17 a siglo. Wen, awan pay a pulos ti naan-anay a sistema ti edukasion, ngem nalawag a nakaam-amak ti sistema ti edukasion ti Europa idi maika-17 a siglo.

Imbes nga agreklamo wenno mangpabasol lattan ni Comenius, inkeddengna nga ipamusposan dayta. Ania ti inaramidna, ket apay nga inaramidna dayta? Ken ania ti masursurotayo iti tao a naawagan ti namunganayan ti moderno nga edukasion?

Pannakapadakkel ken Edukasion

Marso 28, 1592 idi naipasngay ni John Amos Comenius (Jan Ámos Komenský, iti nakayanakanna a Czech) idiay Moravia, maysa a rehion iti agdama a Czech Republic. Isu ti buridek iti lima nga annak, ti kakaisuna nga anak a lalaki ti kalalaingannat’ kinabaknangna a pagassawaan a nagtaud iti ummong dagiti kasamak.

Dagiti dadakkelna ket miembro ti Unity of Brethren (naawagan a Bohemian Brethren idi agangay wenno ti Moravian Church), maysa a narelihiosuan a grupo a nabuangay idi maika-15 a siglo iti sidong ti impluensia dagiti Waldenses ken dadduma pay a Repormador a kas ken Peter Chelčický. Nagsubli ni Comenius iti nakayanakanna nga ili kalpasan ti panagturposna iti panagadalna idiay Alemania. Idi agangay, naordinan kas padi ti Unity of Brethren idi agtawen iti 24.

No Apay a Naidestiero

Idi 1618, inaywanan ni Comenius ti bassit a parokia idiay Fulnek, 240 a kilometro ti kaadayona iti daya ti Prague. Madama idi ti Panangbusor dagiti Katoliko iti Protestantismo idiay Europa. Nagtultuloy a bimmara ti guranggura dagiti Katoliko ken Protestante agingga a kamaudiananna, bimtak ti Tallopulo a Tawen a Gubat (1618-48).

Kalpasan ti sangadekada a rinnupak, naideklara a ti relihion dagiti Romano Katoliko ti kakaisuna a maipaalagad a relihion iti Moravia. Pinagpilida ni Comenius ken dagiti miembro ti nangatngato a klase iti kagimongan​—akseptarenda ti Katolisismo wenno panawanda ti pagilian. Tangay saan idi nga agpakomberte ni Comenius, inyakarna ti pamiliana iti sabali a pagilian iti bassit nga ili ti Leszno, maysa a prominente a sentro ti aktibidad ti Unity of Brethren idiay Poland. Daytoy ti nangrugian ti pannakaidestiero a nagpaut iti 42 a tawen. Isut’ pulos a saanen a nagindeg iti nakayanakanna a pagilian.

“Dagiti Pagpartian iti Isip”

Nakasarak ni Comenius iti trabaho kas maestro ti Latin idiay Leszno Gymnasium​—maysa a preparatory school para kadagiti estudiante iti kolehio. Ngem iti las-ud ti ababa a tiempo, saan a napnek kadagiti nakapuy a pamay-an iti panangisuro​—ket nainkalintegan dayta.

Nagdakes ti kasasaad ti sistema ti eskuelaan idi kaaldawan ni Comenius. Kas pagarigan, lallaki laeng ti maikari nga ageskuela, nupay naipuera dagidiay lallaki a naipasngay a napanglaw. Ti panangisuro iti klase ket buklen a nangnangruna ti panangipakabesa iti sasao, grupo ti sasao ken gramatika a Latin kadagiti estudiante. Apay? Agsipud ta konkontrolen ti Iglesia Katolika ti kaaduan nga eskuelaan idi edad media, a Latin ti us-usarenna iti liturhiana. No kasta, napateg idi ti panangisuro iti Latin tapno masierto a kanayon nga adda dagiti maawis iti kinapadi.

Kanayonanna, saan man la a nausig dagiti espesipiko a kalat iti panangisuro, wenno nadisenio man la koma ti panangisuro tapno in-inut a mailawlawag kadagiti estudiante dagiti simple nga ideya agingga kadagiti narikut. Estrikto ti disiplina, naulpit no dadduma, ken nagdakes ti moral a kasasaad.

Isu met la gayam a dineskribir idi ni Simon Laurie, maysa nga edukador a taga Scotland, dagiti eskuelaan idi maika-17 a siglo kas “desperado ti kinariribukda” ken “makapauma.” Ad-adda pay a maitutop ti imbaga ni Comenius. Inawaganna dagiti eskuelaan kas “dagiti pagpartian iti isip.”

Tumaud ti Kabarbaro a Pamay-an ti Panangisuro

Saan a ni Comenius ti damo a nagsao a situtured maipapan iti kasapulan a reporma iti edukasion. Idiay Inglatera, kinondenar ni Francis Bacon ti pannakaipaganetget ti Latin ket insingasingna ti pannakaisubli ti panagadal iti nakaparsuaan. Adda met dagiti panangpasayaat nga inyussuat da Wolfgang Ratke ken John Valentine Andreae idiay Alemania agraman dagiti sabsabali pay. Nupay kasta, amin dagitoy a kapanunotan ket inlaksid dagiti autoridad.

Nangisingasing ni Comenius iti sistema a mamagbalin a makapainteres ti panagadal, saan a makauma. Inawaganna ti pamay-an ti panangisurona kas pampaedia, kaipapananna “sapasap nga edukasion.” Kalatna nga ipasdek ti narang-ay a sistema ti panangisuro a matagiragsak ti siasinoman a tao. Rumbeng nga in-inut ti wagas a panangisuro kadagiti ubbing, kinunana, nga addaan kadagiti pamunganayan a konsepto a gagangay a mangiturong kadagiti narikrikut a konsepto. Intandudo met ni Comenius ti pannakausar ti nakayanakan a lenguahe kabayatan ti umuna a sumagmamano a tawen iti panageskuela imbes a ti Latin.

Ti edukasion, nupay kasta, ket rumbeng a saan a malimitaran iti kinaagtutubo no di ket rumbeng a saklawenna ti intero a panagbiag ti maysa. Insurat ni Comenius a ti panagadal ket rumbeng nga “interamente a praktikal, interamente a makaay-ayo, a mamagbalin iti panageskuela a kas iti agpayso a panagay-ayam, kayatna a sawen, nakaay-ayat a pangrugian ti intero a panagbiagtayo.” Patienna met a rumbeng nga ipamaysa ti eskuelaan ti panangisuro saan laeng nga iti isip no di ket iti intero a kinatao​—a rumbeng nga iramanna ti moral ken naespirituan a panangisuro.

Dagiti Gapuanan ni John Comenius

Ti immuna kadagiti gapuanan ni Comenius iti tay-ak ti panangisuro ket napauluan iti The Great Didactic ken ti The School of Infancy, a naipablaak idi 1630. Nadisenio ti naud-udi a libro kas katulongan dagiti inna ken para aw-awir tapno adda mausarda no suruanda dagiti ubbing iti pagtaengan. Daytoy ket sinaruno ti The Gate of Languages Unlocked idi 1631, a dandani nangbalbaliw a naan-anay iti pannakaisuro ti Latin. Naurnos dayta iti agkakabatog a teksto, maysa iti Czech ken maysa iti Latin. Isu a nalaka a mapagdinnilig ti dua a lenguahe ken nalaklaka nga amang a masursuro. Nagustuan ti adu a tattao ti rebisado nga edision daytoy a katulongan iti panangisuro isu a naipatarus dayta idi agangay iti 16 a lenguahe.

Ti kalatakan ken nalabit ti kasimplean a gapuanan ni Comenius isut’ The Visible World, maysa a giya iti panagbasa nga addaan ilustrasion para iti ubbing. Maysa met dayta a napateg a pasamak iti pakasaritaan ti edukasion. Kuna ni Ellwood Cubberley, maika-20 siglo a propesor iti edukasion, a daytat’ “nagtalinaed nga awan kakompetensiana idiay Europa iti sangagasut ket sangapulo ket lima a tawen; ken nausar kas pagdamdamuan a libro iti dandani dua gasut a tawen.” Kinapudnona, adu kadagiti libro nga addaan ilustrasion kadagitoy nga aldaw ti mangsursurot pay laeng iti pangkaaduan a porma ti gapuanan ni Comenius, a mangusar kadagiti ilustrasion kas katulongan iti panangisuro.

Di nagbayag, naitan-ok ni Comenius kas henio. Iti intero a Europa, isut’ imbilang dagiti eskolar kas lider ket kiniddawda ti balakadna. Sigun iti libro a Magnalia Christi Americana, nagdinamag ti kinatan-ok ni Comenius ta uray la naawis nga agserbi kas presidente ti Harvard University, idiay Cambridge, Massachusetts idi 1654. Ngem nagkitakit ni Comenius, tangay dina kinalikaguman ti kinatan-ok, dayag, wenno nangato a saad.

Ania ti Nanggutugot Kenkuana?

Kalpasan ti pannakausig ti kabibiag ti Comenius, gagangay laeng a paginteresan ti maysa no ania ti nanggutugot kenkuana. Minatmatan ni Comenius ti edukasion kas puersa a mamagkaykaysa iti sangatauan. Kasta unay ti panamatina a makatulong ti sapasap nga edukasion iti pannakataginayon ti sangalubongan a talna.

Innaig met ni Comenius ti pannakaammo iti kinanadiosan. Pinatina a babaen ti pananggun-od iti pannakaammo, maiturongto met laengen ti sangatauan iti Dios. Ket mabalin a dayta ti kangrunaan a nakagutugotanna.

Epektibo pay laeng kadagitoy nga aldaw dagiti pannakaawat ni Comenius iti edukasion. Dagiti sistematiko a pamay-an ti panangisurona, agraman ti pannakausar dagiti visual aid, ket maus-usar iti intero a lubong​—kas pagarigan iti literatura nga impablaak ti Watch Tower Bible and Tract Society. Kas indibidual, magunggonaan met ti tunggal maysa kadatayo babaen ti panangusartayo kadagiti pamay-anna no personal nga agadaltayo iti Biblia wenno mangidaulotayo iti panagadal ti pamilia iti Biblia. Kasano?

“Saan koma a mapadagsenan unay dagiti estudiante kadagiti banag a saan a maitutop iti edad, pannakaawat, ken agdama a kasasaadda,” insurat ni Comenius. Isu a no isursurom dagiti annakmo maipapan iti Biblia wenno iti dadduma pay a tema, ikagumaam nga ibagay dagiti leksion kadakuada. Imbes a mangusarka iti pormal a saludsod-ken-sungbat a pamay-an, apay a dika estoriaan ida maipapan kadagiti karakter ti Biblia? Iramanmo ida, nalabit babaen ti panangipa-drawing-mo kadakuada dagiti pasamak iti Biblia wenno panangparegtam kadakuada nga iyaktoda dagiti drama iti Biblia. Usarem ti imahinasionmo! Makagunggonanto dagiti resultana.​—Proverbio 22:6.

Gundawayam met a naan-anay dagiti nayilustrar a literatura a kas Ti Librok dagiti Estoria ti Biblia ken Salsaludsod nga Iyimtuod Dagiti Agtutubo​—Dagiti Sungbat nga Epektiboa a nangnangruna a nadisenio iti progresibo a pannakaisuro dagiti agtutubo. Ket no mangisursuroka kadagiti estudiante ti Biblia aniaman ti edadda, laglagipem a pagbalinem ti kapadasanda a “naan-anay a praktikal, naan-anay a makaay-ayo.”

Agpaut a Tawid

Idi adda napasamak nga uram iti ili ti Leszno idi 1656, napukaw ni Comenius ti dandani amin nga ik-ikutanna. Ngem naimbag laengen ta nakaibati iti naiduma a kita ti kinabaknang. Kunaen ti libro nga A Brief History of Education: “Ni Comenius . . . naan-anay nga impaganetgetna ti pannakaisuro dagiti bambanag imbes a sasao laeng, ket pinagbalinna ti pannakaisuro ti nasientipikuan a pannakaammo ken ti makatulong nga impormasion iti lubong kas ti kangrunaan a panggep ti trabahona.”

Talaga a mapadayawan ni Comenius iti panamagbalinna a sistematiko ti panangisuro. Dagiti pamay-an ti panangisurona dandani binalbaliwanda a naan-anay ti wagas ti pannakaisuro dagiti ubbing iti eskuelaan. Kinuna ti Americano nga edukador a ni Nicholas Butler: “Ti saad ni Comenius iti pakasaritaan ti edukasion ket maysa kadagiti kapatgan. Isut’ damo a nangyam-ammo ken nangdominar iti intero a moderno a movimiento iti tay-ak ti elementaria ken sekundaria nga edukasion.” Tangay napapasnek nga estudiante iti Biblia dagiti Saksi ni Jehova, adda met pamkuatanda nga agyaman iti namunganayan ti moderno nga edukasion.

[Footnote]

[Kahon/Dagiti ladawan iti panid 23]

DADDUMA A PRINSIPIO NI JOHN COMENIUS ITI PANANGISURO

Maipapan iti kaadu ti banag a maisuro: “Saan koma nga ad-adu ti isuro ti mannursuro ngem iti kabaelan ti estudiante a tarusan.”

Maipapan kadagiti pamay-an ti panangisuro: “Ti umiso a panagisuro isut’ panangtulong iti maysa a tao tapno makasursuro a nadaras, naimbag, ken naan-anay.”

“Ti makabael a mannursuro [isu] daydiay maanusanna ti kinaignorante dagiti estudiantena ken ammona met no kasano ti epektibo a panangikkat iti kinaignoranteda.”

“Ti panangisuro kaipapananna laeng ti panangipakita iti nagdudumaan dagiti bambanag sigun iti nadumaduma a panggep, sukog, ken namunganayanda. . . . No kasta, nakasaysayaat ti panangisuro daydiay makailawlawag iti nagdudumaan dagiti bambanag.”

Maipapan iti lohikal a nakainaigan: “Aniaman nga awan kaes-eskanna ket saan a mabalin a maawatan wenno matingiting ket ngarud saan a maimula iti panunot.”

“No awan dagiti partikular a banag, dandani imposible a maawatan wenno mausig ti maysa a banag ken imposible met a maimula dayta iti panunot.”

Maipapan iti panangtarus: “Ti panangtarus iti aniaman ket nangnangruna nga agpannuray iti pannakaawat no apay ken no kasano a ti maysa kadagiti paset ti banag ket nainaig iti maysa pay a banag ken no kasano ken no ania ti pagpatinggaan ti nakaidumaanna iti sabali pay a banag a kaaspingna.”

“Nayunay-unayen a basaentay koma a dagus ti maysa a banag tapno maammuantayo ti linaonna; iti maikadua a gundaway, tapno maawatantayo dayta; iti maikatlo a gundaway, tapno maimula dayta iti panunottayo; masapul a siaalumamay a basaentayo manen dayta iti maikapat a gundaway tapno masuboktayo ti bagitayo no talaga a kabesadotayon dayta.”

[Ladawan]

Maysa a panid manipud ti “The Visible World,” 1883 nga edision

[Ladawan iti panid 24]

Maysa a pagdamdamuan a libro nga Aleman idi 1775, a nakausaran dagiti prinsipio ni Comenius iti panangisuro