Salaknibam ti Bagim Kadagiti Parasito!

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY HONDURAS

MARURUSOKKA no mariingka. Naglakaka a mabannog. Medio dimmakkel ti tianmo. Sintomas a masikogka? Nalabit. Ngem no agnanaedka iti tropikal wenno subtropikal a paset ti lubong, ti parikut ket gapu iti maysa a klase ti parasito iti bagis. Ania dagiti parasito iti bagis, ket kasano a maibagam a tartaraknem dagitoy di matarigagayan a sangaili?

Iti simple a pannao, ti parasito ket maysa a sibibiag nga organismo nga agpampannuray iti mangtartaraken iti dayta a maysa met la a sibibiag nga organismo a pagbibiaganna wenno pagnanaedanna. Ti dua a klase ti parasito iti bagis isu dagiti protozoan, a pakairamanan dagiti amoeba, ken dagiti helminth, wenno lapat. Ti kakaro ti pannakadangran ti mangtartaraken ket agpannuray iti klase ken bilang dagiti parasito nga adda ken iti edad ken salun-at ti mangtartaraken iti dayta.

Kas pagarigan, makapagitlog ti kabaian nga ariet iti 200,000 iti kada aldaw. Nupay kasta, masapul a maukopan dagiti itlog iti daga tapno mapessaanda. Ti bilang dagiti ariet ti maysa a tao ket agpannuray iti bilang dagiti naipaunegna a napessaan nga itlog. Adu a tattao ti mangtartaraken iti sumagmamano nga ariet a dida man la madlaw dayta. Ngem ti adu nga ariet ket mabalin a pakaigapuan ti panagbarà ti bagis.

Dagiti dadduma a gagangay a sintoma ti kaadda dagiti parasito iti bagis isut’ panagsakit ti tian, panagrurusok, kaawan ti ganas a mangan, idadakkel ti tian, pannakabannog, ken nakaro a pannakaimpatso, panagsuyot, wenno panagtabbel. Mabalin a ti panagkuttong, alimbasagen a pannaturog, panaggagatel, panagbang-es, ken panaggurigor ipamatmatda met ti kaadda dagiti parasito. Siempre, dagitoy a sintomas ket mabalin nga epekto ti adu a sakit. Ngem mabalin a rekonoseren ti kaadda dagiti parasito babaen ti sumagmamano a panangeksamen iti ibleng.

Napateg ti umiso a panangrekonoser. Kas pagarigan, no adda dagiti ariet ken dadduma pay a klase ti parasito, ti ariet ti rumbeng a maagasan nga umuna. Apay? Agsipud ta dadduma nga agas dida papatayen dagiti ariet no di ket mabalin a suronenda la ida, isu nga umakarda iti dadduma a paset ti bagi ket mangpataudda iti nakaro a panangdangran.

Nasaysayaat ti Pananglapped Ngem ti Panangagas

Nupay napaneknekanen a nasamay ti panangagas tapno mapaksiat dagiti parasito, nasaysayaat no malapdanen iti damo pay laeng ti pannakaimpektar kadagitoy. Kasano ngarud a masalaknibam ti bagim kadagiti parasito?

Ti kinadalus isut’ kasayaatan a salaknib. Di rumbeng a mabaybay-an a nakayangyang ti ibleng. Masapul nga adayo ti kasilias manipud iti pagsakduan iti danum. Di rumbeng a mausar kas abono ti ibleng ti tao. Napateg met ti umiso a kinadalus. Kanayonanna, dimo ipalubos a makapangan dagiti ubbing iti rugit. No natakuatan nga adda ariet ti maysa nga ubing, nasayaat no maeksamen amin a miembro ti pamilia.

Masapul met ti naannad a panaggatang ken panangisagana iti taraon. Ikagumaam ti gumatang kadagiti produkto a naimula iti lugar a madamdamag ti kinadalusda. Masapul a maluto a naimbag ti kapuskolan a paset ti karne. Pulos a dika mangan iti di naluto a karne. Masapul a mabugguan a naimbag dagiti naata a prutas ken natnateng. Ngem dika usarenen ti nagbugguam a danum ta mabalin a kontaminadon dayta.

Masapul a maipaburek a naimbag ti danum nga inumen. Kalpasan a mapalamiisan ti danum, mabalin a paanginam tapno maisubli ti oksihena. Kaaduan a pagsagat ti balbalay ket saan nga umdas a pangikkat iti amin a parasito. Ti kinadarisay dagiti mailaklako a naibotelia a danum ket agpannuray iti kaadu dagiti maipaalagad a panagannad kadagiti planta a pakaprosesuanna.

Kasapulan ti kanayonan a panagannad no agbiahe wenno manganka iti ruar. Gagangay a natalged dagiti naibotelia ken naikarton nga inumen no maidasarda nga awanan yelo. Tangay agbiag ti sumagmamano a parasito kadagiti naglamiis a temperatura, nadalus laeng ti yelo no nadalus ti danum a nagtaudanna. Mabalin a kayatmo ti agannad iti pannangan kadagiti taraon nga ilaklako dagiti tindero/a iti kalsada. Mabalin a makaawis ti kaiw-iwa a pinia wenno melon, ngem tapno presko, masansan a mawarsian dayta iti danum​—danum a mabalin a kontaminado. Agannadka, ngem dika unay palaluan nga uray la dikan matagiragsak ti biahem. No nainkalintegan ti panagannadmo, adu ti maaramidam a pangsalaknib iti bagim kadagiti parasito.

[Ladawan iti panid 14]

Ti kinadalus isut’ kasayaatan a salaknib

[Ladawan iti panid 15]

Nadalus laeng ti yelo no nadalus ti danum a nagtaudanna

[Dagiti ladawan iti panid 15]

Dagiti amoeba ken ariet ti dua a klase dagiti parasito

[Credit Line]

DPDx, ti CDC Parasitology Website