Nakaranting, Di Makatayab, ken Makakayaw​—Ti Abestrus

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Kenya

ADDA sumagmamano kadagiti naisangsangayan unay nga inaramid ti Namarsua nga agnanaed a kakadua dagiti giraffe, zebra, wildebeest, ken gasela nga agdakdakiwas iti naglawa a kapanagan ti Africa. Masmasdaaw dagiti tattao a makakita kadagitoy gapu iti kadakkel, katayag, napipigsa a gurgurong, ken dagiti nagpipintas ken nalamuyot a dutdotda. Dagitoy ti kadakkelan kadagiti agbibiag pay laeng a billit gapu ta 2.5 a metro ti katayagda ken agingga iti 155 a kilo ti kadagsenda. Iti lenguahe a Swahili, dagitoy a billit ket maaw-awagan nga mbuni, ngem maam-ammom dagitoy babaen iti mas gagangay a nagan, ti abestrus.

Kas iti Natangar a Kamelio

Idi unana napanaganan ti abestrus nga struthocamelus, a nagtipon a Latin ken Griego, gapu ta maipagarup a kaas-asping dagiti kamelio. Kas iti kamelio, madaeran ti abestrus dagiti nabara a temperatura ken makapagbiag iti lugar a disierto. Atitiddog ken napuskol met ti kurimatmatna a mangsalsalaknib iti dadakkel a matana manipud iti tapok ti kakaykayuan. Atitiddog ken napipigsa ti gurgurongna sa naandur ken nalasag dagiti sakana nga addaan iti dudua a ramay. No makita dagiti agpalpaliiw a sitatangar ti abestrus a magmagna kadagiti tanap, masmasdaawda gapu iti kinasiglatna, kinaandurna, ken dadduma pay a kababalinna nga umasping iti kamelio.

Makikadua ti abestrus kadagiti padana nga animal nga addaan kuko a mangan iti dandani amin a banag nga aguy-uyas, agkarkaradap, wenno agkarkarayam. Agpadpada a mula ken animal ti kankanen ti abestrus ken saan laeng nga insekto, uleg, utot, ruruot, ken kaaduan a mulmula ti pagtaraonna no di ket alimonenna pay dagiti kayo, shell, batbato, ruting, ken dandani aniaman a babassit, naburitektek a banag.

Saan a makatayab gapu iti kadakkel ken kadagsenna. Ngem tangay napipigsa dagiti maskulado a gurongna, dayta ti maysa kadagiti kapapartakan a parsua ditoy daga. Makataray agingga iti deppaar ti disierto iti 65 a kilometro iti kada oras! Ti abestrus “abienna ti kabayo ken ti agsakay kenkuana,” kuna ti Biblia. (Job 39:18) Maitunos iti dayta a kapaliiwan, laklakaenna nga un-unaan ti adu kadagiti kapapartakan ken uppat ti sakada nga animal gapu iti kinasiglat ken kinakaranting daytoy dua ti sakana a managkaan iti padana a parsua.

Kababalinna iti Panagumok

No tiempo ti panagpaadu, napasindayaw ti panagarem ti kalakian nga abestrus. Iti sanguanan ti kabaian, sipaparintumeng nga iyunnatna ti dadakkel payakna a dutdotan iti puraw ken nangisit sana wagwagen a siaannayas. Kunam man la no dua a nagdakkelan nga abaniko nga agsinsinnublat nga agpaypaypay. Lumabbasiten sa agbalin a natayengteng a dumerosas ti awanan dutdot a tengnged ken gurgurongna a nagpintas ti pannakaibagayda iti nagngingisit a dutdot ti bagina. Agtabbuga bayat nga iwangwang-ilna ti atiddog a tengngedna.

Mabalin a panggep daytoy napasindayaw a panangipabuyana iti dutdotna nga allukoyen ti maris kayumanggi a kabaian. Ngem bayat nga itultuloy ti kalakian ti panagsalana nga agarem kas ugalina no tiempo ti panagpaadu, masansan nga itultuloy latta ti kabaian ti agtuktok iti daga, a kasla dina ikankano ken ikabkabilangan ti karibuso iti aglawlawna.

Apaman a nakapilin iti kabaian, mangpili ti kalakian iti lugar a pagumokan. Agkutkot iti narabaw nga abut iti maysa a natapok a disso ti kapanagan sana iturong dita ti sumagmamano a kabaian. Kalpasan ti dua wenno tallo a lawas, nakapagitlogton dagidiay a kabaian iti dua a dosena wenno nasursurok pay iti dayta nga umok.

Iti unos ti innem a lawas a panagukop, ukopan ti kalakian dagiti itlog no rabii ket kasta met ti aramiden ti maysa a kabaian no aldaw. Iti daytoy a disso, dagiti itlog ket nalaka a makita ken mabirokan dagiti mabisin a leon, hyena, chacal, ken uray dagiti buitre ti Egipto a mangbuong kadagiti itlog babaen ti panangbatoda kadagitoy.

Nagdadakkel nga Itlog ken Urbon

Dagiti dapuen-puraw wenno kakasla gatas ti marisna nga itlog ti abestrus ti kadakkelan iti lubong ken agarup maysa ket kagudua a kilo ti kadagsen ti tunggal maysa. Natangken, nasileng ken kas man la porselana ti ukisna. Ag-25 nga itlog ti manok ti katupag ti kada itlog ken matartarigagayan dagiti itlog ti abestrus gapu iti kinasustansia ken kinaimasda. No dadduma, dagiti awang nga itlog ti us-usaren dagiti Bushmen a pagkargaanda ti danum.

No mapessaanen ti nagdakkel nga itlog, nagdakkel nga urbon ti rummuar! Awan gaway dagiti kappessa, ngem nadarasda a dumakkel ken nainkasigudanda ti tumaray. Iti unos ti makabulan, makataraydan iti 55 a kilometro iti kada oras gapu kadagiti maskulado a gurongda!

Agpannuray kadagiti nagannak ti pannakasalaknib dagiti urbon. Sariugma laeng ti madamdamag nga ilumlom kano ti abestrus ti ulona iti kadaratan no adda peggad. Imbes ketdi, sirurungsot nga ikaluya dagiti nagannak ti urbonda babaen ti napigsa a panangkugtarda a mangbugaw kadagiti mayat a mangan kadagitoy. Ti maysa pay a taktika a pangsalaknibda isut’ panangsingada iti mayat a mangan kadagiti urbonda babaen ti panagpammarangda a nasugatanda tapno maisiasida ti atension iti bagida imbes a kadagiti urbonda. Ngem no nakaas-asidegen ti mayat a mangan kadakuada, masansan a tumallikud ti nagannak tapno iyalikakada ti bagida, ket baybay-andan dagiti urbonda a mangikaluya iti bagida. Mapaneknekan nga agpayso ti kunaen ti Biblia ta kadagitoy a kasasaad, ti abestrus “agaramid a sikakas-ang kadagiti urbonna a kasla dina kukua ida.”​—Job 39:16.

Napuskol a Dutdot

Rinibun a tawen a magusgustuan ti tao ti abestrus. Makita kadagiti ladawan a naikitikit iti bato dagiti nagkauna nga Egipcio nga ar-ari nga agan-anup iti abestrus babaen ti bai ken pana. Imbilang met ti dadduma a sibilisasion a sagrado dagiti abestrus. Sa impatpateg dagiti Tsino ti nagpipintas a simetria dagiti itlog ti abestrus ket indiayada dagitoy kas nagpapateg a sagut kadagiti agtuturay. Rinibun a tawen nga ar-arkosan ti napuskol ken nalamuyot a dutdot ti abestrus ti abbong ti ulo dagiti heneral iti militar, ar-ari, ken panguluen dagiti Africano.

Idi maika-14 a siglo, nakapatpateg dagiti dutdot ti abestrus kadagiti Europeo a sumursurot iti moda. Ngem narigat ti aganup iti abestrus babaen ti pika ken pana, tangay napigsa ti panagkita ti animal ken nasiglat nga aglibas no adda peggad. Iti daydi a tiempo, saan nga agpegpeggad a maungaw ti abestrus.

Ngem uso manen ti dutdot ti abestrus idi maika-19 a siglo. Ita, minilionen nga abestrus ti patpatayen dagiti mangnganup nga armado iti moderno nga igam. Nalabit a ti nairugi a panagtaraken kadagiti abestrus ti nangsalbar iti pannakaungaw ti adu kadagitoy di makatayab a billit. Tangay mapapaadudan kadagiti pagtaraknan, mapapaamon dagiti abestrus ken mapadpadakkelda tapno makaipaayda iti dutdot a mausar iti moda ken kas pagpampag iti tapok. Maaramid ti lalatda kas nalamuyot a guantes ken handbag, ket maidasdasar ti karneda iti sumagmamano a restawran.

Kadagitoy nga aldaw, agdakdakiwas pay laeng ti naisangsangayan nga abestrus iti kapanagan ti Africa. Nupay nail-ileten ti dati a pagnanaedanna ken naungawen iti dadduma a luglugar, adda pay laeng dayta kadagiti naiputputong a natikag a kakaykayuan a kaykayatna a pagnaedan. Sadiay a makitam ti siwayawaya a panagtaraytarayna kadagiti kapanagan agraman ti nagpintas ken nalamuyot a dutdotna, ti napasindayag a panagsalana nga agarem, wenno ti panagbantayna iti umokna nga addaan kadagiti nagdadakkel nga itlog. Kinapudnona, daytoy nakaranting, di makatayab a billit ket maysa manen a makakayaw a nagpayak a parsua a mangparagsak ken mamagsiddaaw kadagidiay makakita iti dayta.

[Ladawan iti panid 16]

Kalakian nga abestrus

[Ladawan iti panid 16, 17]

Dagiti abestrus ti maysa kadagiti kapartakan a parsua ditoy daga

[Ladawan iti panid 16, 17]

Nabileg nga igamda dagiti sakada

[Ladawan iti panid 18]

Kabaian nga abestrus