Panangmatmat iti Lubong
“Ti Torre ti Babel”
Adda 11 nga opisial a lenguahe ti European Union (EU), ket mabalin a manayonan pay inton agangay iti 10, kuna ti periodiko ti Paris nga International Herald Tribune. Iti agdama, ti ehekutibo a gunglo ti EU nga European Commission ket nasurok a mamimpat ti kaadu dagiti empleadona a managipatarus ken manangipaulog ngem iti hedkuarter ti United Nations, nga addaan laeng iti lima nga opisial a lenguahe. Nupay maar-aramid dagiti panagregget a mamagkaykaysa iti Europa ken mapagbalin a simple dagiti trabaho ti EU, ti kasunganina ti mapaspasamak no lenguahe ti pagsasaritaan. Tunggal miembro a pagilian itandudona ti bukodna a lenguahe. “Mabangbangon ti Torre ti Babel,” kuna ti periodiko. Sarsarangten met ti komision ti parikut maipapan ti “Eurospeak”—lenguahe a maus-usar iti uneg ti gunglo a napnuan iti teknikal ken narigat a maawatan a termino. Sigun iti maysa a managipatarus, maysa a karit ti panagkiddaw kadagiti politiko nga ilawlawagda a naimbag ti kayatda a sawen no “masansan a ti nalawag a panggep ket saan nga ipaawat ti kaipapananna.”
Dagiti Taraken—Makapasalun-at Kenka?
“Ti panagayat kadagiti taraken mabalin a tulonganna ti maysa a tao a mangliklik iti panagpadoktor,” kuna ti The Toronto Star. Iti napalabas a dekada, impakita ti nadumaduma a panagadal a “dagiti kakadua nga animal ket nainaig iti basbassit a panagsikor, manmano a panagpadoktor ken nasaysayaat pay nga iyiimbag kalpasan ti pannakaatake ti puso. Ti maysa nga animal mabalin a makatulong kadagiti biktima ti istrok nga agpaimbag ken makatulong a mangpakalma iti panagdandanag dagiti pasiente nga adda depekto ti panunot, emosion, wenno kababalinda.” Ni Dr. Alan Beck iti Purdue University School of Veterinary Medicine idiay Indiana, E.U.A., patienna a “dagiti animal mapagrelaksda ti tattao. Dagitoy ti pakaipamaysaan ti atension, pakaipamaysaan ti panangapros.” Mabalin a tumaud dagita nga epekto uray no ti animal ket saan a taraken ti pamilia, ket daytoy ti gapu nga immadu ti “therapy babaen ti tulong ti animal.” Isu nga iparparegta dagiti trabahador iti salun-at ti isip kadagiti pasiente nga addaan depekto ti panunot, emosion, wenno kababalin a mangbusbos iti panawen iti tarakenda, ket nasayaat ti imbunga daytoy.
Kumidkiddit Dagiti Ubbog
“Basbassit itan ngem iti kagudua ti kaadu ti danum a magun-odan ti kada tao ngem ti nagun-odantayo 50 a tawenen ti napalabas,” kuna ti The UNESCO Courier. Ket manamnama nga agtultuloy a kumiddit dagiti sangalubongan a reserba. Daytoy a bigla a panagkiddit ipakitana ti kasta unay nga iyaadu ti panagkasapulan iti danum ti tamnay gapu iti umad-adu a populasion, dagiti kasapulan iti agrikultura, ken industrialisasion. Dagiti sientipiko a mangar-aramid iti mapa ti globo sigun iti kinakiddit ti danum dinesignarandan ti sumagmamano a lugar kas “makadidigra.” Sigun iti Courier, kaipapanan daytoy a dagiti reserba ket “posible a di makasustinir iti populasion no bilang adda krisis a kas iti tikag.” Kunana pay: “Iti 50 laeng a tawen a napalabas, awan pagilian iti lubong a naglak-am iti makadidigra a kinakiddit ti suplay a danum. Ita, agarup 35 a por siento ti populasion ti agbibiag kadagitoy a kasasaad.”
Konkondit nga Agpalpalimos
Nupay adu nga agpalpalimos ti agpayso a nakurapay, ipakita ti maysa a report ti The Week, maysa a magasin a maipabpablaak idiay India, a ti agpayso a kasasaad ti dadduma ket saan a kas iti panaglanglangada. Idiay Maharashtra nga estado ti India, adda nakasaklay nga agpalpalimos nga immasideg iti kotse a nagsardeng iti maysa nga stoplight. Saan nga inkaskaso ti tsuper ti agpalpalimos ket intultuloyna a kinasarita ti nobiana. Isu nga impigsa ti agpalpalimos ti panagpakaasina. Linukatan ngarud ti tsuper ti tawa sana induron tapno pumanawen, a nakaipuruakan dagiti sensilio nga adda iti malukong ti agpalpalimos. Kellaat nga immimbag ti “lugpi” nga agpalpalimos ket binuongna ti windshield ti kotse babaen ti saklayna. “Immay timmulong ti maysa a grupo dagiti konkondit a ‘bulsek,’ ‘pilay,’ ken ‘lugpi’ a gagayyemna nga agpalpalimos iti sikigan ti dadduma pay a lugan,” babaen ti pananguborda iti bato, baston, ken saklay ket kamaudiananna, ginuyodda ti agtutubo a lalaki manipud iti kotsena, kinuna ti The Week. Idi nairana a simmangpet ti lugan dagiti polis, nagdardaras a pimmanaw dagiti agpalpalimos.
Sangalubongan a Pannakaabuso ti Ubbing
Pattapattaen ti World Health Organization (WHO), idiay Geneva, Switzerland, nga 40 a milion nga ubbing iti intero a lubong ti agsagsagaba iti pannakaabuso. Kas naipadamag iti The New York Times, impatuldo ti pannakaadal ti kabibiag dagiti ubbing nga agtawen agingga iti 14 iti 19 a pagilian a 29 a porsiento kadagiti ubbing a lallaki ken 34 a porsiento kadagiti ubbing a babbai ti biktima iti seksual a panangabuso. Idiay laeng Estados Unidos, sigun iti WHO, agarup dua a milion nga ubbing ti nadangran iti panangabuso iti kada tawen.
Saan a Makapasalun-at ti Makapasikor a Trabaho
Impalgak ti pannakaadal ti kabibiag ti 50,000 nga empleado idiay Alemania a dakdakkel a risgo iti salun-at ti sarangten dagidiay addaan iti nagbassit a trabaho ngem kadagidiay okupado. “Dagiti empleado a ti trabahoda ket masansan a maulit-ulit ken awanan iti wayawaya ket kompirmado a nasurok a doble ti kasansan ti panagsakitda ngem kadagidiay tattao nga addaan iti narigat a trabaho,” kuna ti periodiko nga Augsburger Allgemeine. Awanen ti sabali a trabaho a nainaig iti panagsikor nga addaan iti kasta nga epekto iti kasansan ken kapaut dagiti panaglangan manipud pagtrabahuan no di ti nagbassit a trabaho. Sigun iti report, dagidiay saan unay a makagutugot ti trabahoda ti masansan nga agsagaba a nangnangruna iti “alta presion, sakit iti tian ken bituka, ken saksakit iti bukot ken susuop.”
Ti Utek ken Pannaturog Dagiti Billit
Kuna ti maysa a report ti Toronto Star a nabayagen a naammuan dagiti sientipiko a regular a maisirpat dagiti billit ti maysa a matada iti apagbiit kabayatan ti pannaturogda, a pakasalaknibanda manipud kadagiti agkaan kadakuada. Ipakita dagiti kabbaro a natakuatan a maikeddeng dagiti billit no palubosanda a maturog ti intero nga utekda wenno pagtalinaedenda ti utekda a siririing ti kaguduana tapno maiwanwan ti maysa a mata a sumirpat. Natakuatan iti pannakasirarak kadagiti atap a pato (mallard) a naintar a matmaturog a dagidiay adda iti ungto ti intar siririing ti kagudua ti utekda iti kakatlo iti panawen ti pannaturogda. Dagidiay adda iti tengnga ti intar ket medio siririing laeng iti 12 a porsiento ti tiempo. Agparang a “no peligroso ti kasasaad, mas masansan a maturog ti kagudua laeng nga utek dagiti billit,” kuna ni Propesor Niels Rattenborg ti Indiana State University.
Naan-anay nga Awan Pagimbaganna
“Ti panagsigarilio dina pagtalinaeden a narapis dagiti tattao,” kuna ti University of California Berkeley Wellness Letter. “Adu ti nangrugi nga agsigarilio, nangnangruna dagiti agtutubo a babbai, iti panamatida a makatulong dayta tapno agtalinaedda a narapis.” Ngem impakita ti pannakaadal ti kabibiag ti 4,000 nga adulto nga agedad iti nagbaetan ti 18 ken 30 nga “iti unos ti pito a tawen, gagangay a limmukmeg dagiti tattao (promedio a nasurok a maysa a libra iti kada tawen), mannigarilio man wenno saan.” Kastoy ti ikonklusion ti artikulo: “Ti panangkontrol iti dagsen ket saan a pagimbagan ti panagsigarilio. Awan pagimbaganna.”
Bisikleta Para Kadagiti Hamster
Nagimbento ti maysa a kompania iti suplay dagiti taraken idiay Hong Kong iti “bisikleta ti taraken,” kuna ti magasin a New Scientist. Ti makinsango a ligay ti abalbalay ket naaramid a kas iti treadmill ti hamster, ket no agtaray ti taraken iti uneg ti ligay, agkuti ti bisikleta iti nakaidissuanna. Ngem no pagamkan ti makintaraken a mabalin a madangran ti tarakenna, mabalinna a kalbiten ti maysa a lever iti bisikleta a mangital-o iti makinsango a ligay iti nakaidissuanna. Iti kasta, mabalin nga agehersisio ti taraken a sitatalged iti nakaintek a posision.
Panangpabassit iti Panagsakit ti Bukot ti Biahero
Para kadagiti nakaro ti panagut-ot ti bukotda, narigat ti agbiahe. Nupay kasta, adtoy dagiti makatulong a singasing ti The Toronto Star. Para iti pannagna, “agsapatoska iti komportable. Dagiti nangato a takon ti gapu a madisporma ti posision ti bagim, nga ad-adda a mangparigat iti durim. . . . No agkotseka, regular nga agsardengka tapno aginat ken agpagnapagnaka. . . . Mangitugotka iti pungan a mangsuporta iti bukotmo.” Pasaray baliwam met ti posisionmo bayat a nakatugawka. Kuna ti Star a mabalin a maep-ep ti ut-ot iti panagawit iti gargaret gapu ta “nalaklaka itan ti agbirok kadagiti maleta iti amin a sukog ken kadakkel a mabalin a maguyod imbes a mabagkat. Siertuem nga umdas ti kaatiddog ti pagiggaman ti gatangem tapno manam-ayanka a mangguyod; saan unay a makatulong iti bukotmo ti saanmo a panangbagkat no masapul nga agrukobka a mangguyod gapu ta ababa ti pagiggamanna.”
Panangipapas iti Pungtot
Ti maaw-awagan a catharsis, “panangipapas iti pungtot kadagiti awan biagna a banag—panangdanog iti pungan wenno iti punching bag, kas pagarigan—pakaruenna imbes a kissayanna ti agresibo a kababalin,” kuna ti National Post ti Canada. Kastoy ti kinuna ni Dr. Brad J. Bushman, associate professor ti psychology idiay Iowa State University: “Tagtagiragsaken ti catharsis ti kankanayon a panangsuporta ti popular a media a nanglab-aw iti panangsuporta ti literatura ti panagsirarak.” Natakuatan pay dagiti managsirarak, kuna ti Post, a “dagiti libro ken artikulo a mangisingasing iti ‘catharsis’ kas nasayaat a pamay-an ti panangtaming iti pungtot ket mabalin nga aktual a rubrubrobanda ti kinaagresibo babaen ti panangipalubosda nga agbalin a nalulok ti panagteppel dagiti tattao.”