No Apay Agkasapulan ti Bagiyo iti Turog
ANIA ketdin ti panagtarigagayko a makaturog a naimbag iti rabii!” Dayta nga asug ket gagangay kadagitoy nga aldaw. Kanayon a naagawa ti adu a tattao, ket makadangran kadakuada ti inaldaw a danag ken tension ti moderno a panagbiag.
Dagiti doktor, polis, bombero, tsuper ti trak, trabahador nga agsisinnukat ti batangda, agtagtagibi nga inna, ken adu a sabsabali pay ti nairaman kadagidiay maikapkapis iti pannaturog a kasapulan ti bagida. Ti minilion a tattao a maup-upay tangay dida unay makaturog ket interesado unay a mangammo no kasanot’ maaddaan iti nargaan, makapabang-ar a turog.
Ti Akem ti Pannaturog
Agparang a sapasap kadagiti sibibiag a parsua ti pannaturog, wenno uray apagbiit laeng a panaginana. No addaankay iti taraken kas iti pusa, aso, wenno billit, sigurado a napaliiwyon a dagiti pusa ken aso regular nga agdalikenken no maturogda ket dagiti billit agtalna ken maturogda no dumtengen ti sipnget. Agkasapulan ti gistay amin nga ayup, billit, ken insekto iti turog, wenno uray apagbiit laeng a nakissayan ti aktibidad. Iti tattao, nasken unay ti pannaturog.
Panunoten ti dadduma a tattao a ti pannaturog ket basta maysa a tiempo ti panaginana. Ngem saan la a kasta. “Kinaagpaysuanna, ti pannaturog ket maysa a komplikado a proseso ti yiirteng ken panag-relax dagiti masel, ikakapuy ken ipapartak ti pulso, ingangato ken ibababa ti presion ti dara, ken panangpataud ti isip iti bukodna a pelikula,” kuna ti The Toronto Star. “No nakaturog ti tao,” kuna ti The World Book Encyclopedia, “makissayan amin nga aktibidad ken ag-relax dagiti masel. Bumannayat ti panagbitik ti puso ken ti kapartak ti panaganges.”
Nupay pinulpullon a tawen nga inadal dagiti sientista, doktor, ken managsirarak ti pannaturog, agtalinaed pay laeng dagiti kangrunaan a misterio maipapan iti kangrunaan nga akemna. Di man la natakuatan dagitoy nga imbestigador no ania a talaga ti pannaturog ken no apay a maturogtayo. Kuna ni Dr. Eliot Phillipson iti laboratorio ti panagsirarak maipapan iti pannaturog idiay Queen Elizabeth Hospital sadi Toronto: “Dimi ammo ti kritikal a biolohikal a mapaspasamak iti pannaturog a mangpasaranta manen kadatayo.”
Kabayatan ti pannaturog, mapasamak dagiti panagbalbaliw iti bagi a mangapektar iti sistema a panglabantayo iti sakit. Ag-relax ken makainana dagiti paset ti bagi, a mangsumra iti ikakapuy gapu iti trabaho iti aldaw. Nagsayaat ti panagandar ti pangkaaduan a panagdalus a mapasamak iti agrikrikus a dara, ken maisubli ti kemikal a kinatimbeng. Isu a nayarig ti pannaturog iti grupo dagiti pangrabii a trabahador a mangisagana iti bambanag a matarimaan ken madalusan iti kabigatanna.
Maysa kadagiti kangrunaan a maaramidan ti pannaturog isut’ panangipalubos iti sistema nerbio a kumaradkad manipud pannakausarna kabayatan ti aldaw. Kas kunaen ti The World Book Encyclopedia, “ti pannaturog isublina ti enerhia iti bagi, nangnangruna iti utek ken sistema nerbio.”
Kasano Kapaut a Pannaturog?
Kasapulan ti kaaduan nga adulto ti pito wenno walo nga oras a pannaturog iti kada rabii. Dadduma bassit laeng ti masapulda, ti sabsabali ket ad-adu. Adda dadduma nga agkuna a kasapulanda laeng ti uppat wenno lima nga oras [a pannaturog], nupay rumidep ti dadduma kadakuada kabayatan ti aldaw. Ad-adu a turog ti kasapulan dagiti maladaga ngem dagiti adulto.
Nangnangruna no agmatmataengan ti tattao, mabalin a maduktalanda a sumagmamano a daras a malukagda iti rabii. Mabalin a marikna ti sabsabali a pagilasinan daytoy ti masakbayan a serioso a problema iti pannaturog. Nupay kasta, nupay mabalin a saan nga agpada ti kualidad ti pannaturog dagiti natataengan a tattao ngem idi ub-ubingda pay, impakita dagiti eksperimento a saan a rumbeng a pakadanagan ti panaglukag iti sumagmamano a daras iti rabii. Kadawyan nga apagbiit laeng ti panaglukag ti kaaduan a pakapasamakan daytoy, nalabit sumagmamano laeng a minuto, sakbay a mailibayda manen.
Ngem, aniaman ti edad ti maysa, dina koma namnamaen a padapada a nargaan ti turogna iti intero a rabii. Makisinnublat dagiti siklo a narnargaan a pannaturog iti saan unay a nargaan a pannaturog. Kabayatan ti rabii, mabalin a maaddaan ti maysa a tao iti sumagmamano kadagitoy a siklo.
Dagiti Peggad No Kurang ti Pannaturog
“Ad-adda a maseknan dagiti managsirarak maipapan iti bilang ti tattao a saan unay a makaturog. Ipakdaarda a ti nakaro a kinakurang ti pannaturog ket addaan makadangran a resulta agpadpada iti bukodtay a bagi ken iti tattao iti aglawlawtayo,” ipadamag ti The Toronto Star.
“Mapukaw ti enerhia dagiti tattao a mapaidaman iti pannaturog ken nalakada a makapungtot. Kalpasan ti dua aldaw nga awan tinnurogan, masarakan ti tao a rumigat ti napaut a panangipamaysa. . . . Adu ti maaramid a kamali, nangnangruna iti rutina dagiti trabaho, ken pasaray di makapagatension ti maysa. . . . Ti tattao a di maturog iti nasurok a tallo nga aldaw marigatanda nga agpanunot, kumita, ken dumngeg a naimbag. Daddumat’ maaddaan iti tiempo ti panagdarepdep, a kabayatanna makakitada iti bambanag a saan met a talaga a timmaud,” isalaysay ti The World Book Encyclopedia.
Nasarakan dagiti pannubok a kalpasan ti uppat nga aldaw nga awan pannaturog, maaramid laeng ti tao a nasubok ti sumagmamano a rutina a trabaho. Agbalin a makauma dagidiay a trabaho nga agkasapulan iti atension wenno kalalainganna laeng a kinaalerto ti utek. Saan laeng a ti pannakapukaw ti panangipamaysa ken kinaalerto ti utek dagiti kakaruan nga epekto. Kalpasan ti uppat ket kagudua nga aldaw, addada pagilasinan ti panagammangaw, ket agparang a karkarna ti wagas ti panangmatmat ti tao kadagiti buya iti aglawlawna.
Mangibunga ti kurang a turog iti dadakkel a parikut. Adu a tattao ti makatuglep bayat nga agmanmanehoda iti kotse isu a mairamanda iti makapapatay nga aksidente. Mangibunga pay ti di pannaturog kadagiti parikut iti pamilia ken panagasawa, tangay ti kanayon a di pannaturog ti mamagbalin iti maysa a managsiudsiudot ken narigat a pakilangenan. Ti nasayaat a pannaturog iti rabii ket napatpateg ngem iti mabalin nga ipagarup ti dadduma.
Nargaan a Pannaturog iti Rabii
Isingasing ti espesialista ti pannaturog a ni Dr. Jeffrey J. Lipsitz iti Sleep Disorders Centre of Metropolitan Toronto ti sumaganad agpaay iti nargaan a pannaturog iti rabii. Maturogkayo iti natalged, naulimek, nasipnget nga aglawlaw ken iti komportable a pagiddaan. Dikay rumidep no mumalemen, uray pay no saan a nargaan ti pannaturogyo iti napalabas a rabii; ikagumaanyo ti agtalinaed a siririing ken agiddakayo iti kadawyan nga orasyo. Liklikanyo ti caffeine sakbay a maturogkayo. Dikay agidda nga agbasa wenno agbuya iti TV. Liklikanyo ti makabannog unay a panagehersisio ken pannangan iti adu sakbay ti pannaturog. Taginayonenyo ti regular nga oras ti pannaturog, tangay daytoy ti tumulongto iti bagiyo a makagun-od iti naynay a ritmo ti pannaturog-panagriing.
Yugaliyo ti ag-relax sakbay a maturogkayo. Liklikanyo ti panangaramid iti bambanag a mangpagagar ken mangriing kadakayo. Kas pagarigan, liklikanyo dagiti makapagagar a pelikula, programa iti TV, wenno material a babasaen. Mabalin a pagtalinaedennakayo met a siririing ti makaguyugoy a panagiinnestoria sakbay ti pannaturog.
Iti dadduma a tattao, makatulong ti panagdigos iti apag-anem-em (saan a napudot) wenno panagbasa iti saan unay a makaguyugoy. Mabalin met dagiti banag a pangpaturog a kas iti agpag-anem-em a gatas, buttermilk, wenno sangkabassit nga arak, wenno erba a tsa ti hops, mint, wenno chamomile—ngem saan a dagiti tsa nga addaan iti caffeine.
Nupay kasta, patien ti kaaduan a mabalin a saan nga umdas ti panag-relax a mismo sakbay ti pannaturog. Ti makagunggona, balanse a biag buyogen ti regular a panagehersisio ken awanan pakadanagan ken pannakaupay nga imbunga ti kinaagum, panagimon, gura, ken ambision makatulongda iti kaadda ti nargaan a pannaturog iti rabii. Sabali pay a makatulong isut’ biag nga awanan kinapalalo iti taraon ken inumen ken biag nga awanan kinaliday nga imbunga ti imoralidad.
Napateg met ti maaramidan ti panangpennek iti naespirituan a kasapulantayo tapno maaddaantayo iti nargaan, makapainana a pannaturog. Daytat’ makatulongto kadatayo a mangtarus iti narikut a lubong a pagbibiagantayo ken gun-oden ti natimbeng, makapnek a wagas ti panagbiag. Paregtaennatayo ti maysa a masirib nga adipen ti Dios a patanoren ti pannakaawat ken taginayonen ti sirib ni Jehova, tangay daytoy ti mangituggodto iti “makaay-ayo ken naragsak a panagbiag.” Sa innayonna: “Dikanto agbuteng inton agiddaka, ket nargaanto ti turogmo iti intero a rabii.”—Proverbio 3:21-24, Today’s English Version.
[Blurb iti panid 18]
Adda makadangran a resulta ti nakaro a kinakurang ti pannaturog
[Ladawan iti panid 18]
Kasapulan ti kaaduan nga adulto ti pito wenno walo nga oras a pannaturog iti kada rabii
[Ladawan iti panid 18]
Adu a tattao ti agpakarigat a maturog