Panangimapa iti Langit​—Idi ken Ita

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY NETHERLANDS

ITI intero a historia, pagsidsiddaawan ti tao ti buya ti nabituen ken naariwanas a langit nga uray la matignay a mangidaydayaw iti Namarsua iti kasta a kinapintas. Idi un-unana, indir-i ti maysa a mannaniw: “Dagiti langlangit ipalawagda ti dayag ti Dios; ket ti law-ang ipakitana ti aramid ti imana.” (Salmo 19:1) Nupay kasta, saan la a kinapintas ti nakita dagiti nagkauna nga agpalpaliiw iti langit iti rabii.

Panangsapul Kadagiti Pigura iti Langit

Napaliiw dagiti astronomo kadagiti naglabas a tiempo nga agparang a naurnos ti panaggaraw dagiti amin a bituen. Nupay lumabas dagiti bituen iti law-ang manipud iti daya nga agpalaud, saan nga agbaliw ti posisionda mainaig iti tunggal maysa.a Iti sabali a pannao, isu met laeng a grupo dagiti bituen ti agparang kada rabii. Yantangay kayat ti tao nga urnosen dagiti di mabilang a bituen, pinagkokonektarna dagiti bituen kadagiti grupo. Sinan animal, tao, wenno dadduma pay a bambanag ti pigura dagitoy a grupo. Iti kastoy a wagas, napagraragup dagiti bituen kadagiti konstelasion.

Idiay nagkauna a Babilonia ti damo a nakadeskribiran ti dadduma kadagiti konstelasion a pagaammotay ita. Karaman kadagitoy ti 12 a konstelasion a mangirepresentar kadagiti zodiac sign. Napateg idi​—ken agingga ita​—ti paset dagitoy iti astrolohia, ti panangipadles iti maipagarup nga impluensia dagiti bituen iti biag ti tao. Nupay kasta, kondenaren ti Biblia ti panangammo iti gasat babaen kadagiti bituen. (Deuteronomio 18:10-12) Kaskasdi, ammo idi dagiti agdaydayaw ken Jehova a Dios nga adda dagiti konstelasion. Kas pagarigan, dakamaten ti libro ti Biblia a Job a ni Jehova ti “mangaramid iti Ash a konstelasion, ti Kesil a konstelasion, ken ti Kimah a konstelasion.”​—Job 9:9, NW.

Naadaw iti Griego a mitolohia ti nagan ti adu kadagiti konstelasion a pagaammotay ita. Masarakan pay laeng kadagiti moderno a tsart ti bituen dagiti nagan a kas iti Cepheus, Cassiopeia, Andromeda, ken Hercules.

Dagiti Tsart ti Bituen iti Napalabas

Idi agarup 150 K.P., nangaramid ti Griego nga astronomo a ni Ptolemy iti pakagupgopan ti astronomikal a pannakaammo idi kaaldawanna. Naglaon daytoy a pakagupgopan, a napauluan Almagest, iti listaan ti 48 a konstelasion. Nairaman dagitoy met laeng nga 48 a konstelasion kadagiti tsart ken libro ti mapa ti langit a naaramid kadagiti siglo kalpasan ti panawen ni Ptolemy. Kinapudnona, agingga idi agarup maika-16 a siglo, awan nagbaliwan ti bilang dagiti konstelasion.b Idi agangay, nainayon ti 40 a dadduma pay a konstelasion. Idi 1922, opisial nga inadaptar ti International Astronomical Union ti listaan dagitoy 88 a konstelasion.

Malaksid kadagiti konstelasion, naglaon ti publikasion ni Ptolemy iti listaan ti nasurok a sangaribu a bituen, agraman ti impormasion maipapan iti karaniag ken ti posisionda iti law-ang. Saan laeng a ti posision ti bituen iti law-ang ti impakita ni Ptolemy no di ket nanginayon iti adu pay a detalye. Kas pagarigan, ti maysa a bituen iti konstelasion nga Ursa Major, wenno Great Bear, ket nailadawan kas “ti bituen iti puon ti pannakaipus,” ket adda kometa a masarakan iti “kannigid ti makinkannawan a pannakatumeng ti Andromeda.” No kasta, “nasken nga ammo ti tunggal nalaing nga astronomo ti anatomia ti langit!” kuna ti maysa a libro.

Ngem apay a masarakan ti kaaduan kadagiti nagkauna a konstelasion iti makin-amianan a deppaar ti langit? Ngamin, ti panamaggugrupo kadagiti bituen kas konstelasion ket nangrugi iti deppaar ti Mediteraneo a sadiay nalawag a makita ti makin-amianan a deppaar ti langit, sigun iti maysa nga uranographer. Iti laeng naud-udi a panawen a natakuatan ti tao dagiti baro a konstelasion idi rinugianna a sukisoken ti makin-abagatan a deppaar ti langit. Adda nagan ti dadduma kadagitoy nabiit pay a nadiskobre a konstelasion kas ti Chemical Furnace, Pendulum Clock, Microscope, ken Telescope.

“Ti Kristiano a Nabituen a Langit”

Idi 1627, nangipablaak ti eskolar nga Aleman a ni Julius Schiller iti libro ti mapa ti bituen a napauluan Coelum Stellatum Christianum (The Christian Starry Sky, wenno iti Iloko, Ti Kristiano a Nabituen a Langit). Nariknana a panawenen tapno maikkat ti kinapagano ti langit. Gapuna, inrugina nga inikkat dagiti napaganuan a pigura iti langit ket sinuktanna dagitoy kadagiti pigura a naibatay iti Biblia. Sigun iti libro a The Mapping of the Heavens, inawagan ni Schiller ti “makin-amianan a deppaar ti langit iti Baro a Tulag ket ti makin-abagatan, Daan a Tulag.” “Naipasurot ti makin-abagatan a hemispero ni Schiller iti nagan dagiti tao ken kadagiti banag a nadakamat iti Daan a Tulag​—nagbalin a Job ti Indian ken ti Peacock, Abraham ken Isaac ti Centaur.” Iti Northern Hemisphere, “nagbalin a Mary Magdalen ti Cassiopeia, St. Paul ti Perseus, idinto ta ti sangapulo ket dua a Zodiac sign ket nalaka laeng a nasukatan iti nagan ti sangapulo ket dua nga apostol.”

Maysa laeng a bassit a konstelasion ti saan a nabaliwan​—ti Columba (Kalapati), a naikuna a mangiladladawan iti kalapati nga imbaon ni Noe a mangsapul iti namaga a daga.

Pannakabalbaliw Dagiti Mapa

Idi agangay, nagbaliw ti itsura dagiti tsart ti bituen. Idi maika-17 a siglo, kalpasan ti pannakaimbento ti teleskopio, timmaud ti panagkasapulan kadagiti tsart a mangipakita iti mas umiso a posision dagiti bituen. Maysa pay, saan unay idin nga agminar ket idi agangay awanen dagiti agkakapintas a dekorasion nga adda kadagiti immun-una a tsart. Iti tiempotayo, dagiti laeng bituen, rimmuok dagiti bituen, nebula, galaksi, ken dadduma pay a banag a makapainteres iti agpalpaliiw iti langit iti rabii ti linaon ti kaaduan a libro ti mapa ti bituen.

Idi ngalay ti maika-19 a siglo, nangrugi a naaramid dagiti katalogo a naglaon iti ad-adu nga impormasion. Ti astronomo nga Aleman a ni Friedrich Wilhelm Argelander ti maysa kadagiti nangyun-una iti dayta. Iti tulong ti sumagmamano a katulonganna, inrugina ti dakkel a trabaho a panangaramid iti katalogo ti bituen iti makin-amianan a deppaar ti langit. Babaen ti teleskopio, nakatakuatda iti agarup 325,000 a bituen ken rinukodda ti posision ken karaniag ti tunggal maysa kadagita. Tangay adda ti obserbatorio a nagtrabahuanda idiay Bonn, maysa a siudad ti Alemania, naawagan ti katalogo a Bonner Durchmusterung (Bonn Overall Survey). Naipablaak dayta idi 1863. Kalpasan ti ipapatay ni Argelander, maysa kadagiti katulonganna ti nangituloy iti trabahona. Immapana dagiti bituen iti makin-abagatan a deppaar ti langit ket impablaakna ti obrana a naawagan Südliche Bonner Durchmusterung (Bonn Southern Overall Survey). Naipablaak idi 1930 ti pinal a surbey. Nairuar dayta idiay Cordoba, Argentina. Napateg pay laeng agingga ita dagitoy a katalogo.

Ita ken iti Masanguanan

Ti obra ni Argelander ken dagiti simmuno kenkuana ket sinaruno dagiti nasaysayaat pay a katalogo. Nupay kasta, kadagiti kallabes a tawen, idi addan dagiti teleskopio iti law-ang, posiblen ti agaramid kadagiti mapa a nasaysayaat ngem iti napalabas. Iti tulong ti Hubble Space Telescope, nakaaramiden dagiti astronomo iti katalogo a naglaon iti agarup 15 a milion a bituen!

Iti di pay nabayag, impablaak ti European Space Agency ti dua a baro a katalogo a naglaon iti mapa ti langit. Naibasar dagitoy kadagiti natakuatan ti Hipparcos satellite, maysa a teleskopio iti law-ang. Awan pay pumada iti kinaumiso dagitoy a katalogo. Addan dagiti baro a libro ti mapa ti bituen a naibasar kadagitoy a katalogo. Maysa kadagitoy ti komprehensibo a libro ti mapa a buklen ti tallo a tomo a napauluan Millennium Star Atlas.

Mabalin nga ipalagip dayta a paulo kadagiti managbasa iti Biblia ti Milenio, wenno ti natalna a Sangaribu a Tawen a Panagturay ni Kristo, a nadakamat iti Biblia. (Apocalipsis 20:4) Iti dayta a panawen, sigurado nga adunto pay ti maammuan ti tao maipapan iti nakaskasdaaw nga uniberso, a bassit laeng a paset dayta ti maimapa uray ti kadakkelan ita a libro ti mapa ti bituen.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 25]

Apian’s Star Chart, 1540

[Credit Line]

By permission of the British Library (Maps C.6.d.5.: Apian’s Star Chart)

[Ladawan iti panid 26]

Mapa ti Southern Hemisphere idi maika-19 a siglo

[Credit Line]

© 1998 Visual Language

[Ladawan iti panid 27]

Ti Orion a konstelasion kas agparang iti moderno a tsart ti bituen

[Picture Credit Line iti panid 27]

Background iti panid 25-27: Impaay ti ROE/Anglo-Australian Observatory, rinetrato ni David Malin