Ti Great White Shark​—Madangdangran

Ti kadakkelan nga ikan iti intero a lubong a kumakaan iti karne isu ti great white shark. Nalabit ad-adda a pagbutngan daytoy ti tattao ngem ti aniaman a dadduma a sibibiag. Ngem maysa daytoy a kita ti biag a masalsalakniban itan iti amin wenno dadduma a taaw iti aglikmut ti Australia, Brazil, Namibia, Sud Africa, ken ti Estados Unidos agraman iti Baybay Mediteraneo. Pampanunoten met ti dadduma a pagilian ken estado ti panangipaayda iti proteksion. Ngem apay a salakniban ti pagaammo a mammapatay? Kas makitatayto, saan a kasta kasimple ti isyu. Ken saan a kanayon a naibatay iti kinapudno dagiti kapanunotan ti publiko maipapan iti white shark.

KAS iti killer whale ken sperm whale, karaman ti great white sharka kadagiti kangrunaan a predator (mannangan iti padana nga animal). Iti pamilia dagiti pating, isu ti ari, ti nakaskasdaaw a pating. Kanenna ti uray ania​—ikan, dolphin, uray dadduma pay a pating. Ngem bayat a lumaklakay, dumakdakkel, ken bumambannayat, ad-adda a pagay-ayatna a kanen dagiti seal, penguin, ken agruprupsan a lasag​—nangnangruna dagiti natayen a balyena.

Kaaduan kadagiti pating ti mangaramat iti amin a sentidoda, agraman ti ekselente a panagkitada, no agsapsapulda iti taraonda. Kasda la aglanglangoy nga agong ta napigsa unay ti panagangotda! Ngem kanayonanna pay, sensitibo ti panagdengngegda​—sensitibo unay a mabalin a maawagan dagiti pating kas aglanglangoy a lapayag.

Dagiti lapayag ti pating ket addaan iti sensitibo a selula kadagiti agsumbangir a sikigan ti bagina. Mangngeg amin ti lapayagna a naisangsangayan ti kinasensitibona dagiti panaggulagol​—kas pagarigan, ti agkulkulagtit nga ikan iti murdong ti pika. Nainsiriban ngarud iti biang dagiti bumabatok a mangngalap a mangar-aramat iti pika no aonenda a dagus ti agdardara ken agkulkulagtit pay la nga ikan.

Addaan met dagiti pating iti maikanem a sentido. Gapu iti ampulla of Lorenzini​—babassit nga arig tubo iti aglikmut ti agongda​—malasinda dagiti nakapuy nga electrical field manipud iti agpitpitik a puso, aggargaraw nga asang, wenno aglanglangoy a potensial a biktima. Kinapudnona, sensitibo unay daytoy a maikanem a sentido nga uray la marikna dagiti pating ti panagsabat ti magnetic field ti daga ken ti taaw. Iti kasta, ammo dagiti pating no sadino ti agpaamianan ken agpaabagatan.

Panangilasin iti White Shark

Nupay maawagan a great white shark, ti laeng barukongna ti puraw wenno nabessag. Ti bukotna ket gagangay a ngumisit a kolor dapo. Daytoy a dua a kolor iti agsinnumbangir ti ikan ket nagbinneddeng iti nagkillokillo a linia a sabasabali iti tunggal pating. Daytoy a kolorna ket makatulong tapno saan a nalaka a malasin, ngem tumulong met kadagiti sientista tapno mapagdudumada ti tunggal pating.

Kasano kadakkel ti madanon dagiti white shark? Kuna ti libro a Great White Shark a “5.8 agingga 6.4 a metro ti kaatiddog dagiti kadakkelan a white shark a narukod a naimbag.” Ti kastoy nga ikan ket mabalin nga agdagsen iti nasurok a 2,000 a kilo. Ngem gapu kadagiti medio nagbakkug a trianggulo a pigarda a nakakonektar iti arig torpedo a bagida, aglangoy dagitoy a nagdadakkel nga ikan a kas sumsumyag a missile. Ti proporsion nga ipusda, a maysa a paggapuan ti pigsada, ket maysa pay a karkarna iti lubong dagiti pating. Kaaduan iti dadduma pay a kita dagiti pating ket addaan iti nakakadkadlaw a di proporsion nga ipus.

Dagiti kangrunaan a pagaammo, agraman ti nakaam-amak, a paset ti white shark isu ti nagdakkel, bimmalisungsong nga ulona, dagiti natadem a nangisit a matana, ken ti ngiwatna nga addaan kadagiti natadem, naparang, trianggulo a ngipen. No matukkol wenno maikkat dagitoy dua ti tademna a “kutsilio,” ti arig ‘conveyor belt’ iti ngiwatda ti mangipasango iti sumukat a ngipen.

Papigsaen ti Nabarbara a Dara

Ti circulatory system dagiti pating a kameng ti pamilia a Lamnidae, a pakairamanan ti mako, ti porbeagle, ken ti white shark, ket pudno a naidumduma kadagiti kaaduan a dadduma a pating. Nabarbara ti darada iti agarup 3 agingga 5 a degrees Celsius no idilig iti temperatura ti danum. Ti nabarbara a darada ti mangpapartak iti pannakarunaw ti taraon ken mangnayon iti bileg ken kiredda. Ti mako a mangan iti napartak nga ikan iti taaw, kas iti tuna, ket makalangoy iti kapartak a 100 a kilometro kada oras iti apagdarikmat!

No aglangoy dagiti pating, saanda a lumned gapu iti dua a pigar iti barukongda. No nabannayat unay ti panaglangoyda, sumardeng ken lumnedda kas iti maysa nga eroplano, iti laksid ti mamagtumpaw a naurnong a lana iti dalemda a nagdakkel unay nga uray la a dayta ti kakapat iti kadagsen ti pating! Kanayonanna, adu a kita dagiti pating ti masapul nga agtultuloy nga aglangoy tapno makaangesda, ta iti daytoy a pamay-an a maipanda ti danum nga aduan oksihena kadagiti ngiwat ken asangda. Daytoy ti rason ti kanayon nga arig napait nga isemda!

Kumakaan iti Tao?

Kadagiti agdama a pagaammo a 368 a kita dagiti pating, agarup 20 laeng ti napeggad. Ket uppat la kadagitoy ti pakaigapuan ti kaaduan kadagiti agarup 100 a panangdangran ti pating iti tao a mairepreport iti intero a lubong kada tawen. Agarup 30 kadagitoy a panangdangran ti makapapatay. Ti uppat a kita ti pating a napeggad isu ti bull shark, a nalabit kaaduan ti pinapataynan a tao no idilig iti dadduma a pating, ti tiger shark, ti oceanic whitetip shark, ken ti white shark.

Nakaskasdaaw, di kumurang a 55 a porsiento​—ken agarup 80 a porsiento iti dadduma a paset ti lubong​—ti nakalasaten iti panangdangran ti white shark tapno isalaysayda ti napasamak. Apay nga adu ti nakalasat iti panangdangran ti kasta a pagbutbutngan a predator?

Kagatenna Sana Ipugso

Pagaammo nga ipugso ti white shark ti nasugatan a biktimana kalpasan ti damo a napuersa a kagat. Sana urayen ti biktimana a matay sakbay nga alun-onenna. No tattao ti mabiktima, daytoy a kababalin ti pating ti mangted gundaway tapno masalbar ti tao. No maminsan, dagiti natured a kakadua ti makaisalbar. Ipakitana ngarud a nainsiriban ti singasing a di aglanglangoy nga agmaymaysa.

Nupay kasta, kasla panagpakamatay ti kasta a panangsalbar no saan la a gapu iti maysa pay a kababalin ti white shark. Saan a mamagkuyuos kenkuana ti pannakaangot iti dara a kas iti dadduma a pating. Ngem apay a kagaten sa ipugso ti white shark ti biktimana?

Sigun iti pattapatta ti maysa a sientista, maigapu dayta iti matana. Saan a kas iti dadduma a pating, awanan iti arig kalub ti mata ti white shark a mangsaluad iti matana; imbes ketdi, agpusipos iti nagsulluopan ti matana no adda ti di malapdan a panagdinnungpar. Kabayatan ti panagdinnungpar, mabalin a makawwet ti seal ti mata ti pating. Gagangay ngarud a tignay para iti white shark ti napartak, makapapatay a kagat sana ipugso.

Laglagipenyo met a kasla kadagiti maladaga ti kababalin dagiti white shark​—isakmolda a dagus amin a makapainteres kadakuada! “Nakalkaldaang ta makadangran daytoy a pamay-an a mangkagat ti white shark,” kuna ti marine biologist idiay Sydney a ni John West.

Nupay napeggad nga ikan ti white shark, saan a nauyong a parsua a kasla kanayon a sapsapulenna ti lasag ti tao. Maysa a bumabatok iti abalone, a nakabusbosen iti 6,000 nga oras iti uneg ti danum, ti nakakita iti dua laeng a white shark, ket awan kadagitoy ti nangdangran kenkuana. Kinapudnona, masansan nga adaywan ti white shark dagiti tattao.

Bayat nga aglanglangoy ti ocean explorer a ni Jacques-Yves Cousteau ken ti kaduana iti Cape Verde Islands, nasirpatanda ti maysa a nagdakkel a white shark. “Ti tignay[na] ket adayo iti impagarupko,” insurat ni Cousteau. “Iti butengna, nangipugso iti adu nga ibleng sa nagpaspas a pimmanaw.” Ti konklusion ni Cousteau: “Iti panangusigko iti amin a kapadasanmi iti white shark, agtultuloy a masmasdaawak iti nagdakkel a nagdumaan ti pagarup dagiti tattao maipapan iti daytoy a parsua ken no ania ti talaga a nakitami.”

Ti White Shark kas Biktima

Ti popular a kapanunotan maipapan iti white shark ket impluensia ti nobela a Jaws idi dekada 1970, a napagbalin a maysa a nalatak a pelikula. Dagdagus a namatmatan ti white shark a nagdakes. “Nagsasalisal ti adu a tattao a magagaran iti tropeo tapno ipakitada no asino ti umun-una kadakuada a makai-display iti ulo wenno panga daytoy mangmangan iti tao a parsua iti ngatuen ti paginuduan,” kuna ti libro a Great White Shark. Idi agangay, dagiti nai-display a ngipen ti white shark ket aggatad aginggat’ $1,000 (idiay Australia); ken ti kompleto a panga ket aggatad iti nasurok a $20,000.

Nupay kasta, kaaduan pay la kadagiti white shark ti matay kadagiti ima dagiti negosiante. Kanayonanna, minilion a dadduma pay a pating ti matiltiliw kada tawen tapno mangsuplay iti dumakdakkel a panagkasapulan kadagiti produkto manipud pating, nangnangruna dagiti pigarda. Kadagiti kallabes a tawen, bumasbassiten ti bilang dagiti matiltiliw a white shark isu nga adda sangalubongan a panagamak, nangnangruna agpaay kadagiti white shark.

Addan ti Pannakaawat

Pagaammo a kanen dagiti pating ti aniaman a masakit, matmatay, agkakapuy, ken natay nga adda iti baybay. Isu a no adu ti pating, agresulta dayta iti nasalun-at, nadalus a taaw.

Gapu ta naamiris ti Species Survival Commission of the International Union for the Conservartion of Nature nga agpegpeggad ti biag dagiti pating, binuangayna ti Shark Specialist Group a mangadal iti amin a parikut mainaig kadagiti pating. Ngem saan a nalaka ti panangadal iti white shark​—saanda a napardas nga umadu, ken matayda no nakapupokda. Masapul ngarud nga adalen ida iti natural a taengda.

Bayat a rumangrang-ay ti pannakaawat ti tattao kadagiti pating, nagbalbaliwen ti panangtratoda kadagitoy makapainteres a parsua. Ngem saan a binalbaliwan dayta ti great white shark. Nupay saan a nakadakdakes, napeggad latta daytoy nga ikan ket masapul a matrato buyogen ti kinaannad ken panagraem. Dakkel a panagraem!

[Footnote]

[Ladawan iti panid 11]

Dadakkel ken nakaam-amak ti ngiwat dagitoy a pating

[Picture Credit Lines iti panid 10]

Photos by Rodney Fox Reflections

South African White Shark Research Institute