Iti Nadaleg a Baybay Agingga iti Nalinak a Dandanum

KAS INSALAYSAY NI HANS STURM

ITI nasurok a 200 a tawen, nagbalin a marino dagiti lallaki iti pamiliak. Kayatko a tuladen ni tatangko, a kas iti panangtuladna iti panagbiag ni lolok iti baybay.

Idi 1914, idi nangrugi ti Gubat Sangalubongan I, naayaban ni tatangko nga agserbi iti barko de gerra ti marina ti Alemania a mangikkat kadagiti bomba idiay Baltic Sea. Idi 1916, naibaon ni tatang nga agserbi iti maysa a barko dagiti komersiante, ket nausar dayta nga agangkat iti landok manipud Sweden agingga nga agpatingga dagiti riribuk. Natay idi 1919, idi walo laeng ti tawenko, ngem dagiti pakalaglagipak kenkuana ti nangparegta kaniak nga agtultuloy.

Tapno matungpal ti arapaapko nga umasenso iti pinilik a propesion, masapul nga aglayagak iti uppat a tawen, ket masapul a busbosek ti 20 a bulan kadagita a tawen iti panaglayag kadagiti barko tapno makastrekak iti kolehio ti nabigasion. Isu nga idi agtawenak iti 15, intugotnak ni nanangko idiay Hamburg, Alemania manipud Stettin (Szczecin, Poland itan), a nakayanakak. Ammomi nga aduan iti barko ti kompania a Laeisz, ket ninamnamami a makastrekak kas kadete iti maysa kadagitoy. Saanmi a kabaelan ti agbayad, ngem gapu kadagiti pakasarsaritaan ni tatangko, libre ti pannakaakseptarko iti Laeisz.

Idi 1927, naglayagak iti Padua,a maysa nga asero a barko nga addaan uppat a palo. Nagpa-Chile manipud Hamburg tapno agbunag iti nitrate. Saan a de-motor​—de-layag laeng. Makaparagsak a kapadasan dagidi a biahe a mangballasiw iti Atlantico para kadakami amin nga agtutubo a lallaki.

Masansan a naglayagkami iti nadaleg a baybay. Kadagita a panawen, maibaba dagiti layag. Ania ngata ti riknam no umulika a mangibaba kadagiti layag bayat a maipallapallayog ti barko? Aminek a mabutbutengak idi! Ngem inturturedkon idi imbaondak, ken basta immuliak ken tinungpalko ti nakaibaonak.

Dagiti Diak Naliklikan a Kasasaad

Romano Katoliko ni nanangko, ngem di nagbayag kalpasan ti ipapatay ni tatangko, nangrugin a nakikadua kadagiti Ernste Bibelforscher, wenno Earnest Bible Students, kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova idiay Alemania. Nabautisaran idi 1923. Pulos a diak nagustuan ti relihion a Katoliko ket kasla nainkalintegan ti imbaga kaniak ni nanangko. Isu a nairuamkami ken ni adingko a Margot a makikuyog ken ni Nanang kadagiti gimong a pagadalanna iti Biblia.

Idi 1929, pimmanawak iti Padua tapno aglayagak iti nadumaduma a barko a paandaren ti steam iti simmaganad a tallo a tawen. Isu a nakadanonak iti makin-amianan a sangladan ti Europa ken ti Mediteraneo. Iti naminsan a panaglayag, nalikmutko ti lubong. Nagustuak daytoy a biag ket sinegseggaak ti panageskuelak iti kolehio ti nabigasion idiay Stettin, kas inaramid ni tatangko. Idi 1933, rinugiak ti 18 a bulan a kurso sadiay tapno maikariak nga agserbi kas maysa a mate ti barko, wenno opisial a katulongan ti kapitan ti barko. Ngem natungday dagiti planok gapu kadagiti kasasaad a diak naliklikan.

Nagturay ni Hitler idi met la a tawen, ket nagraira ti nasionalismo iti Alemania. Maragragsakan dagiti estudiante a mangidir-i iti “Heil Hitler!” Ngem gapu kadagiti nasursurok ken nanang, ammok a pulos a diak mabalin nga aramiden dayta. Naayabanak a mangilawlawag iti panagkedkedko, ngem saan a naawat dayta. Naikkatak iti eskuelaan. Nasingpet a lalaki ti prinsipal ken inikkannak iti surat a mangibagbaga a nageskuelaak iti makatawen. Tangay diak naturpos ti kurso, pimmanawak nga awanan iti aniaman a kualipikasion. Kas man la narpuogen ti lubongko.

Kimmaro Dagiti Pakarigatan

Nadusaak gapu iti neutral a takderko. Malaksid a diak makapaglayag iti aniaman a barko, pulos a diak payen makastrek iti aniaman a trabaho isu a nagtalinaedak idiay balay tapno tulongak ni nanangko. Insakadna ti panagbiagmi babaen ti panagluto iti taraon dagiti tattao. Siraragsakak a nagbalin a para innaw ken nagimuri iti natnateng para kenkuana. Idi 1935, uppat a tawen sakbay ti Gubat Sangalubongan II, nagbalbaliw manen ti biagko.

Agnanaed idi ni ulitegko nga Oskar idiay Danzig (Gdansk itan). Idi naammuanna ti rigatko, inawisnak nga agtrabaho iti restawranna. Saksi ni Jehova ni ulitegko ken ti asawana a ni Rosl. Siraragsak a pinatgak ti naasi nga awisda. Nupay didak nasuelduan iti regular a sueldo, nataltalged ti riknak iti dennada.

Kalpasan ti Gubat Sangalubongan I, nagbalin ti Danzig kas ti makunkuna nga agwaywayas a siudad, a mangtarawidwid iti nalawa a daga babaen ti panangiturong ti League of Nations. Ti panggep ket tapno makapaglayag ti Poland iti baybay, ngem ti agpayso a panggep ket isina ti Makindaya a Prussia manipud iti dadduma pay a paset ti Alemania. Saan a kayat ni Hitler daytoy a kasasaad. Kinapudnona, ti irarautna iti Poland ken ti panangsakupna iti daytoy a daga ti kellaat a nangrugian ti Gubat Sangalubongan II.

Di nagbayag kalpasan ti isasangpetko, inaywanan da uliteg ken ikitko ti maysa nga agtutubo a lalaki a naggapu iti kampo konsentrasion agsipud ta maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Naestoriana kaniak dagiti nakaro a sinagabana. Di nagbayag kalpasanna, naaresto da uliteg ken ikitko gapu iti dida panagsaludo ken Hitler, ngem nawayawayaanda. Pinalutpotdak met dagiti Gestapo, nupay didak imbalud.

Kabayatanna, idiay Stettin, nakaawat ni nanangko kadagiti papeles a mangay-ayab kaniak nga agsoldado para iti Alemania. Dagus a sinuratannak ket kiniddawna a sarungkarak ni ikitko a Naomi nga agnanaed idiay makin-amianan a Sweden. Naawatak ti kayatna a sawen​—pumanawak iti pagilian!

Panangidadanes Dagiti Nazi

Rumigrigat dagiti kasasaad. Naaresto manen da uliteg ken ikitko. Ita, naipanda iti kampo konsentrasion idiay Stutthof a dua nga oras a tarayen ti bus manipud Danzig. Naibaludda sadiay agingga a nagpatingga ti gubat idi 1945. Nakalkaldaang ta naammuak a natay ni ulitegko iti agpalaud a barko a nakailuganan dagiti balud iti kampo tapno malibasanda dagiti umad-adani idin a buyot ti Russia. Ngem nakalasat ni ikitko ken nagbalin nga amin-tiempo a managebanghelio.

Idi naipan da uliteg ken ikitko idiay Stutthof, naaresto ni nanangko idiay Stettin, ket pito a bulan a naibalud. Nakiasawa ni adingko iti baro ti maysa nga agassawa a Saksi, ket naibalud met ni adingko a kagiddan ni nanangko. Naibalud ni lakayna ken ti balasangda kadagiti kampo konsentrasion. Natay ni lakayna sadiay ket walo a tawen a naibalud ti balasangna iti sumagmamano kadagiti kakaruan ti kasasaadna a kampo, agraman idiay Belsen.

Naminsan, gapu ta di kayat ti kaanakak ken ti dadduma pay a Saksi ti agdait iti sinturon a pakaisab-itan ti nadumaduma a banag para iti militar, pinilitda ida nga agtakder iti ruar a nakakawes iti naingpis manipud alas sais ti agsapa agingga iti alas sais ti rabii​—ket Nobiembre idi. Nakissayan ti inaldaw a rasionda ket nagbalin a maysa laeng a tinapay ken sangaharra a danum, ken naikkanda iti napudot a sopas iti kada maikatlo nga aldaw. Naturogda iti suelo a semento nga awanan ap-ap, uray garami la koma. Nagpaut daytoy iti innem a lawas, ket nasdaaw dagiti administrador iti kampo ta awan ti natay kadakuada.

Panaglibas​—Tapno Ania?

Kalpasan ti maikadua a pannakaaresto da uliteg ken ikitko, ammok a masapul a pumanawak idiay Danzig sakbay a subliandak dagiti Gestapo. Pinautangannak ni ulitegko iti bassit a kuarta, ket idi agangay nakaluganak iti maysa a barko dagiti Polaco nga agturong idiay Hull, iti makindaya a kosta ti Inglatera. Idi nagdissaagakon, napalubosanak nga agtalinaed iti tallo a bulan, ti gagangay a kapaut para iti maysa a ganggannaet.

Dagus a napanak idiay 34 Craven Terrace sadi London, ti address ti sanga nga opisina ti Watch Tower Society. Naam-ammok sadiay ni Pryce Hughes, ti manangaywan iti sanga idi a panawen. Inyurnosna nga agdagusak ken kabagianna nga Stanley Rogers, idiay Liverpool, iti makinlaud a kosta ti Inglatera. Nakasingsingpet ni Stanley kaniak.

Idi primavera ti 1937, nabautisaranak idiay Liverpool, kas simbolo ti dedikasionko ken Jehova. Ngem kayatko latta ti biag iti baybay, isu a nageskuelaak idiay Liverpool Navigation College ket kalpasan ti dua a bulan, nakaalaak iti lisensiak kas second mate wenno maikadua a katulongan ti kapitan. Asideg idin nga agturpos ti permiso ti panagtalinaedko idiay Inglatera, isu a nakiuman dagiti gagayyemko idiay Liverpool iti miembro ti parlamentoda, ket napawaywayan ti panagtalinaedko iti tallo pay a bulan​—tapno maurnosko dagiti bambanag.

Gapu iti kapadasak iti panaglayag iti barko a Padua, naaddaan iti naisangsangayan nga interes kaniak ti instruktorko iti kolehio ti nabigasion. Idi naammuanna ti napagtengko, insingasingna nga asitgak ti Blue Funnel Line. Sadiay a naam-ammok ti maysa kadagiti direktorna a ni Lawrence Holt. Dua a tawen kalpasanna, idi nagkitakami manen iti maysa kadagiti barko ti kompania idiay Liverpool, dinamagna no nakaalaakon iti lisensiak kas first mate wenno kangrunaan a katulongan ti kapitan. Imbagak kenkuana a kasapulak ti dua pay a lawas a panagserbi iti pannakarangtay wenno bridge ti barko, isu nga inyurnosna nga aglayagak idiay Port Said, Egipto.

Idi nagsubliak idiay Liverpool idi Hulio 7, 1939, planok ti ageksamen para iti lisensiak kas kangrunaan a katulongan ti kapitan, ngem imposible daytoy tangay asideg idin ti gubat. Imbes ketdi, naibaonak iti maysa a barko idiay London. Idi naammuan dagiti autoridad ti gobierno, dagus nga imparitda ti panaglayagko iti aniaman a barko ket kayatdak a paibalud kas ganggannaet a kabusor agsipud ta maysaak nga Aleman. Ngem nakibiang ni Mr. Holt, ket pinagtrabahodak kas hardinero idiay Liverpool. Ngem naarestoak idi Mayo 1940, ket idi Hunio naibaonak idiay Canada a nagluganak iti patarayen ti steam a barko nga S.S. Ettrick.

Panagpa-Canada

Nangilugan ti Ettrick ti ag-5,000 nga Aleman, kagudua kadakuada ket nagbakuit ken balud gapu iti gubat ti kagudua. Karaman kadagiti nagbakuit ni Konde von Lingen. Sigun iti ammomi maipapan kenkuana, isu ti apo ti dati nga agturay iti Alemania. Nasensor ti amin a suratmi, isu nga idi nakita ti maysa nga opisial ti intelligence ti maysa a surat a naggapu ken Von Lingen para ken ni Queen Mary, ti Ina a Reyna ti Inglatera, nga addaan iti panglukat a kablaaw a “Patgek nga Ikit Mary,” kinuestionna dayta. Ngem husto ni Von Lingen​—asideg nga agkakabagian dagiti naarian a pamilia ti Inglatera ken Alemania. Para kaniak, impaganetget laeng daytoy a pasamak ti kinamaag ken kinaubbaw ti gubat.

Nagserbi idi ni Stanley Rogers, a nadakamat itay, kas pilgrim (pangawag idi kadagiti agdaldaliasat a manangaywan dagiti Saksi ni Jehova) idiay Canada idi baet ti dua a gubat sangalubongan. Nakiuman kadagiti Saksi sadiay, ket kinasaritadak ken ti padami a Saksi a ni Tony Steffens, a naideporta met. Naparegtakami unay kadagiti surat ken pakete nga impatulodda. Dua ket kagudua a tawen a naibaludak iti walo nga agsasabali a kampo, a nangusarak iti kaaduan a panawenko a nagaramid kadagiti kayo a lamisaan ken tugaw.

Panagsubli Idiay Inglatera ken Wayawaya!

Bayat nga umas-asideg idin nga agpatingga ti Gubat Sangalubongan II, nagsubliak idiay Inglatera iti maysa a kampo a pagbaludan iti Isle of Man. Sinarungkarannak sadiay ni John Barr​—a miembro itan ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova​—manipud iti sanga nga opisina ti Watch Tower Society idiay London. Kaduana ti sumagmamano a Saksi iti dayta a lugar. Nawayawayaanak idi 1944 ket nakikaduaak manen ken Stanley. Kabayatanna, inkallaysa ni Stanley ni Nita Thomas ket nagnaedda idiay Birkenhead, ti sangladan iti karayan ti Mersey a kabatog ti Liverpool. Sadiay a naam-ammok ni Olive, ti ading ni Nita, ket nagkallaysakami iti simmaganad a tawen.

Apaman a nakaalakami iti permiso, nagbiahekami ken ni Olive a napan idiay Alemania tapno bisitaenmi ni nanangko. Makapaladingit a labsan dagiti nadadael a siudad a kabesadok. Kayatko ti mapan a nangnangruna idiay Hamburg tapno sarungkaran ti opisina ti Laeisz. Naklaatak idi nakitak ni Captain Piening sadiay, ti kapitan ti Padua iti naudi a dua a panaglayagko idi 1928 ken 1929! Isut’ aktibo iti serbisio kabayatan ti gubat, ket agpada a natay ti babbarona iti rinnupak. Maladladingitan. Ad-adda a nagladingitak iti nangngeg ken nakitak.

Nagtultuloy a nagustuannak ti Blue Funnel Line kabayatan dagiti tawen a panagnaedko idiay Canada, ket situtulok nga innaladak nga agtrabaho kadakuada apaman a nagsubliak. Idi 1947, kualipikadoak met laengen a maaddaan iti lisensia kas kangrunaan a katulongan ti kapitan. Iti simmaganad a tawen, nagbalin ni Olive nga amin-tiempo a managebanghelio.

Panangsapulko iti Panggep iti Biag

Naglayagak manen, ket kabayatan ti panaglayagko, naam-ammok ti adu a misionero dagiti Saksi kadagiti pagilian ti Adayo a Daya. Ngem ti maysa a kombension idiay London idi 1947 ti diak pulos malipatan, ta tinulongannak a mangtinong a kalatko itan ti agserbi ken Jehova iti amin-tiempo. Naupay dagiti amok. Ngem idi 1952, siaasi nga inikkandak iti paset-tiempo a trabaho iti opisina tapno makaduak ni Olive iti panangasaba iti amin-tiempo. Nasaysayaat a tarigagay ti nangsukat iti kangrunaan a tarigagayko idi nga agbiag iti baybay.

Nagragsakanmi ken ni Olive ti panagkaduami a mangasaba ket naaddaankami iti pribilehio a tumulong iti adu a tattao a maaddaan iti umiso a pannakaammo iti kinapudno a masarakan iti Biblia. (2 Corinto 3:2, 3) Iti panaglabas dagiti tawen, tinagiragsakko dagiti kanayonan a pribilehio kadagiti kombension distrito ken asamblea sirkito. Ita, agserserbiak kas maysa a panglakayen iti Wirral Peninsula, iti uneg ken aglawlaw ti Birkenhead.

Natay ni patpatgek nga Olive idi 1997. No lagipek ti napalabas, maawatak nga idi agkabannuagak, adun a nadaleg a baybay ti nalasatak. Ngem idi agangay babaen ti naayat a panangiwanwan ni Jehova, naglayagak a kadua ti naayat a kasimpungalan iti nalinak a dandanum iti nasurok a 50 a tawen iti katan-okan kadagiti amin a karera​—ti panagserbi ken Jehova.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 18]

Kaduak ni tatang ken ni nanangko idi 1914

[Dagiti ladawan iti panid 18, 19]

Ti libro ti panagikkatko iti panggedak a naisurat iti lenguahe nga Aleman a nakailanadan dagiti panaglayagko iti uppat ti palona a “Padua”

[Ladawan iti panid 21]

Dakam ken baketko nga Olive iti kombension sadi London idi 1974