Mabalin a Makapapatay ti Propaganda
“Ti ulbod nasiglat nga agsaknap ngem ti pudno naginad.”—Pagsasao ni MARK TWAIN.
“ASIKA pay a Judio!” kellaat nga imbugtak ti maestra, bayat a tinungpana ti pito ti tawenna nga estudiantena. Kalpasanna, imbilinna iti klase nga agliniada sada tupraan ti rupa ti estudiante.
Pagaammo unay ti maestra ken ti estudiante—a kaanakanna—nga isu ken dagiti nagannak kenkuana ket saanda a Judio. Ket saan met a Judio ti relihionda, no di ket Saksi ni Jehova-da. Rubrubroban ti maestra ti pananggura iti estudiantena babaen ti pananggundawayna iti agraraira a panangidumduma kadagiti Judio. Adu a tawenen nga imbaga ti padida iti maestra ken iti klasena a makarimon dagiti Saksi ni Jehova. Dagiti nagannak ti barito nabirngasanda idi a Komunista ken ahente ti CIA (Central Intelligence Agency). Isu a naglinia dagiti kaklase ti barito, a magagaran a mangtupra iti rupa ti “nakakaasi a Judio.”
Nakalasat ti barito a nangestoria iti napasamak kenkuana. Saan a kasta ti linak-am ti innem a milion a Judio nga agnanaed idiay Alemania ken kadagiti kabangibangna a pagilian 60 a tawen ti napalabasen. Ti nakadakdakes a propaganda ti nakatalipuposan dagidiay Judio kadagiti gas chamber ken kampo konsentrasion dagiti Nazi. Adu ti nangibilang kadagiti Judio a kas kabusor a saan laeng a nasken a matalipupos no di ket nainkalintegan pay ketdi a matalipupos gapu iti agraraira, nakaro, di nausig, ken nadangkok a panangbusor kadagiti Judio. Iti dayta a kasasaad, napaneknekan a ti propaganda ket nagbalin nga igam a pangtalipupos.
Wen, maipanayag ti propaganda babaen ti panagusar kadagiti emblema ti gura a kas ti swastika wenno ti sisisikap a panangibaga kadagiti naalas nga angaw. Dagiti pangallukoyna ti kanayon nga usaren dagiti diktador, politiko, klero, agan-anunsio, aglaklako, periodista, tattao iti radio ken TV, agiwarwarnak, ken dadduma pay nga interesado a mangallukoy iti kapanunotan ken kababalin.
Siempre, dagiti mensahe ti propaganda makaipaayda iti pagimbagan ti kagimongan, kas kadagiti kampania tapno malapdan ti panagmaneho ti nakainum a tsuper. Ngem mausar met ti propaganda a mangitandudo iti pananggura kadagiti etniko wenno narelihiosuan a minoria wenno mangallukoy kadagiti tattao a gumatang iti sigarilio. “Kada aldaw malapunostayo iti nadumaduma a pangallukoy,” kinuna dagiti managsirarak a da Anthony Pratkanis ken Elliot Aronson. “Mangallukoy dagitoy a makaawis a kiddaw saan a babaen ti pannakisarita ken pannakirinnason, no di ket babaen ti pananggundaway kadagiti pagragsakan ken kangrunaan a rikrikna ti tao. Agpaay man a pagimbagan wenno pagdaksan, ti tiempotayo ket panawen ti propaganda.”
Kasano a nausar ti propaganda a mangimpluensia iti kapanunotan ken tigtignay ti tao iti adun a siglo? Ania ti maaramidam tapno masalaknibanka kadagiti makadangran a propaganda? Adda aya gubuayan ti mapagtalkan nga impormasion? Maisalaysay dagitoy ken ti dadduma pay a saludsod kadagiti sumaganad nga artikulo.
[Ladawan iti panid 3]
Nausar ti propaganda a mangbiktima kadagiti Judio bayat ti Holocaust